Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yerkökü (lat. Daucus) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin yerkökü cinsinə aid bitki növü.
| Yerkökü | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Yerkökü | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Yerkökü kökümeyvəlilər içərisində ən çox yayılmış tərəvəzdir. Ondan təzə halda aşpazlıqda, qurudulmaq, şirə hazırlamaq, tərəvəz konservləri və karotin istehsalı üçün istifadə olunur. "Divanü Lüğat-it-Türk"də "geşür" adlandırılan bu bitkiyə hazırda Azərbaycanın bəzi bölgələrində xalq arasında keşir, türkmən türkcəsində kəşir, tatar və başqırd türkcəsində kişir, qaraqalpaq türkcəsində geşir deyilir. Həmçinin türkiyədə "keşir salatı" və "keşir dolması" şəklində bu kəlmədən istifadə edilir.
Tərkibi
Yerkökünün üzəri nazik qabıq təbəqəsi ilə örtülüdür. Qabığın altında qidalı maddələrlə zəngin ətli hissə yerləşir. Kök mərkəzində özək vardır. Özəyin zərif və ya kobud olması yerkökünün keyfiyyətliliyini göstərir. Özəyin dadı yerkökünün ətli hissəsinə nisbətən pisdirsə, demək tərkibində az miqdarda şəkər var.
Yerkökünün tərkibində orta hesabla 4-12% şəkər, 0,53-2,23% zülal, 0,1-0,7% yağ, 0,54-3,50% sellüloza, 0,4-2,9% pektin maddəsi, 2,3-5,6% azotsuz ekstraktlı maddə, o cümlədən dekstrin və nişasta, 0,6-1,7% kül olur. Quru maddələrin ümumi miqdarı 8-20%-ə qədərdir. Nişasta toxumalarda kiçik, dairəvi və rəngsiz dənələrdən ibarət olub, ən çox özək ilə ətli hissənin arasında yerləşir. Özəkdə nişasta olmur.
Şəkərlərin əsasını saxaroza (3,5-6%), az miqdarda qlükoza (1-2%) və fruktoza (0,2-1,9%) təşkil edir. Yerkökünün özək hissəsində xarici təbəqəyə nisbətən şəkərin miqdarı azdır.
Növləri
Ölçüsündən asılı olaraq yerkökü 3 qrupa bölünür:
- qısa və ya karateli qrupuna aid yerkökünün uzunluğu – 3-6 sm,
- yarımuzunlarda – 8-20 sm,
- uzunlarda isə 20-45 sm olur.
Sortların çoxu orta uzun qrupa aiddir. Karateli qrupuna "Paris karatelisi", "Xibin" sortu aiddir. Bunların ətli hissəsi zərif olduğundan orqanizmdə asan həzm edilir. Saxlama müddəti azdır.
Orta uzun sortlara daxil olanlardan Nant, Geranda, Geranda-1129, Ukrayna gerandası, Şantene, Moskva gecyetişəni aiddir. Bunlar silindr və konusvari formada olur. Nant və Şantene sortları uzunsov simmetriyası, zərif ətli hissəsi və əla dadı ilə üstünlük təşkil edir. Saxlanma müddəti çoxdur.
- Şantene sortu adi ölçüdən bir qədər böyükdür. 1 ədədinin çəkisi 400 qrama qədər olur.
- Geranda sortu və onun müxtəliflikləri saxlanılmağa davamlıdır.
- Uzunölçülü yerkökü sortlarından Valeriya sortunu göstərmək olar. Gecyetişən sortdur, rəngi darçını-qırmızı, forması sivri konus şəklində, kökünün üstü hamar, üzərində kiçik gözcükləri olur.
Azərbaycanda Nant-4, Biryuçekut-415, Şantene-2461 və yerli Abşeron yerkökü sortları yetişdirilir.
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 113. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 242.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yerkoku lat Daucus bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesinin yerkoku cinsine aid bitki novu YerkokuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Yarimtriba Cins YerkokuBeynelxalq elmi adiDaucus L 1753Sekil axtarisiITIS 29476NCBI 4038EOL 71056 Yerkoku kokumeyveliler icerisinde en cox yayilmis terevezdir Ondan teze halda aspazliqda qurudulmaq sire hazirlamaq terevez konservleri ve karotin istehsali ucun istifade olunur Divanu Lugat it Turk de gesur adlandirilan bu bitkiye hazirda Azerbaycanin bezi bolgelerinde xalq arasinda kesir turkmen turkcesinde kesir tatar ve basqird turkcesinde kisir qaraqalpaq turkcesinde gesir deyilir Hemcinin turkiyede kesir salati ve kesir dolmasi seklinde bu kelmeden istifade edilir TerkibiYerkokunun uzeri nazik qabiq tebeqesi ile ortuludur Qabigin altinda qidali maddelerle zengin etli hisse yerlesir Kok merkezinde ozek vardir Ozeyin zerif ve ya kobud olmasi yerkokunun keyfiyyetliliyini gosterir Ozeyin dadi yerkokunun etli hissesine nisbeten pisdirse demek terkibinde az miqdarda seker var Yerkokunun terkibinde orta hesabla 4 12 seker 0 53 2 23 zulal 0 1 0 7 yag 0 54 3 50 selluloza 0 4 2 9 pektin maddesi 2 3 5 6 azotsuz ekstraktli madde o cumleden dekstrin ve nisasta 0 6 1 7 kul olur Quru maddelerin umumi miqdari 8 20 e qederdir Nisasta toxumalarda kicik dairevi ve rengsiz denelerden ibaret olub en cox ozek ile etli hissenin arasinda yerlesir Ozekde nisasta olmur Sekerlerin esasini saxaroza 3 5 6 az miqdarda qlukoza 1 2 ve fruktoza 0 2 1 9 teskil edir Yerkokunun ozek hissesinde xarici tebeqeye nisbeten sekerin miqdari azdir Daucus carota subsp maximusNovleriOlcusunden asili olaraq yerkoku 3 qrupa bolunur qisa ve ya karateli qrupuna aid yerkokunun uzunlugu 3 6 sm yarimuzunlarda 8 20 sm uzunlarda ise 20 45 sm olur Sortlarin coxu orta uzun qrupa aiddir Karateli qrupuna Paris karatelisi Xibin sortu aiddir Bunlarin etli hissesi zerif oldugundan orqanizmde asan hezm edilir Saxlama muddeti azdir Orta uzun sortlara daxil olanlardan Nant Geranda Geranda 1129 Ukrayna gerandasi Santene Moskva gecyetiseni aiddir Bunlar silindr ve konusvari formada olur Nant ve Santene sortlari uzunsov simmetriyasi zerif etli hissesi ve ela dadi ile ustunluk teskil edir Saxlanma muddeti coxdur Santene sortu adi olcuden bir qeder boyukdur 1 ededinin cekisi 400 qrama qeder olur Geranda sortu ve onun muxteliflikleri saxlanilmaga davamlidir Uzunolculu yerkoku sortlarindan Valeriya sortunu gostermek olar Gecyetisen sortdur rengi darcini qirmizi formasi sivri konus seklinde kokunun ustu hamar uzerinde kicik gozcukleri olur Azerbaycanda Nant 4 Biryucekut 415 Santene 2461 ve yerli Abseron yerkoku sortlari yetisdirilir IstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 113 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 242 Hemcinin bax