Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yayma— metal və onların xəlitələrinin təzyiq altında iki və daha artıq fırlanan vallar arasında sıxaraq formavermə mexaniki emal üsuludur. Vallar əksər hallarda silindrik səthə malik olsalar da, üzərində müəyyən dərinliklər və digər profillərə malik valların tətbiqi də mövcuddur. Emal zamanı metal vallar tərəfindən sıxıldıqda materialda daxili gərginliklər yaranır və o emal zonasında plastiki deformasiyaya uğradılaraq axır. Nəticədə pəstahın en kəsiyi dəyişilir və lazımi formaya salınır. Prosesin gedişində köməkçi alətlərdən (içlik, ştanqa, yönəldici alətlər və s.) də istifadə olunur.
Təsnifatı
Prosesin kinematikasına görə yayma bölünür: uzununa, eninə və çəpinə yayma. Uzununa yaymada pəstah valların oxuna perpendikulyar istiqamətdə yerləşdirilir və emal zamanı fırlanmır. Eninə yaymada isə pəstahın oxu valların oxu ilə üst-üstə düşür və irəliyə hərəkət zamanı pəstah öz oxu ətrafında fırlanır. Pəstah və valların hərəkətləri eyni zamanda baş verdikdə çəpinə yayma alınır. Yaymada tətbiq olunan alətlərin-valların həndəsi formaları bu üsulu daha alt qruplara bölməyə gətirib çıxarır. Əgər valın səthi hamar silindrik və ya konus olarsa onda buna yastı yayma deyilir. Valın səthi başqa həndəsəyə malik olarsa, onda bu profil yaymaya aid olunur. Bundan əlavə emal olunan pəstahın bütöv və ya içiboş olmaları da yayma üsulunun variantlılığını artırır.
Yayma prosesi aşağıdakı parametrlərlə təsvir olunur:
- Mütləq sıxılma pəstahın yaymadan əvvəlki (h0) və sonrakı qalınlıqları (h1) arasındakı fərqdir: Δh=h0-h1
- Uzanma əmsalı pəstahın yaymadan sonrakı uzunluğunun (l1) emaldan əvvəlki uzunluğuna (l0 ) nisbətidir: μ=l1/l0
- Mütləq enlənmə pəstahın yaymadan sonrakı və əvvəlki enləri arasındakı fərqdir: Δδ=1-0
- Tutma qövsü valın pəstahla təmasda olduğu qövsdür. Tutma qövsünə uyğun olan bucaq tutma bucağıdır (α) və belə hesablanır (D-valın diametridir): cosα=1-(h0-h1)/D
Yayma əməliyyatı təbəqə, lent, boru, profil kimi fabrikatlarla bərabər, ayrı-ayrı hissələrin hazırlanmasında tətbiq oluna bilir. Burada yayların yayılmasını, səthlərin incə yayılmasını misal göstərmək olar.
Məqsədi və xüsusiyyətləri
Yayma üsulunun tətbiqinin məqsədi həm pəstahın profilini dəyişmək, həm də səthin dəqiqliyini , təmizliyini və bərkliyini artırmaq ola bilər. Yayma zamanı en kəsiyinin azalması üsulun növündən və emal olunan materialdan asılıdır. Xüsusi hallarda bu 90%-yə qədər ola bilər. Eninə kəsiyin dəyişmə dərəcəsi dartma şərti ilə müəyyən olunur. Əgər pəstahın deformasiyası zamanı yaranan qüvvə buraxılabilən qiymətdən böyük olarsa onda valların pəstahı tutaraq dartmağa gücü çatmır, daha doğrusu emal zonasında yaranan sürtünmə qüvvəsi deformasiyaya lazım olan qüvvədən kiçik olur.
Emal zamanı material axını üsulun növündən asılı olaraq müxtəlifdir. Qalınlığı uzunluğa keçmə ilə müşayiət olunan yastı uzununa yaymada müstəvi deformasiya halı yaranır. Yan tərəfə gedən material yan tərəfdə olan valların köməyi ilə dayandırılır. Göründüyü kimi yaymada istifadə olunan alətlər-vallar dəyişən yüksək mexaniki yükləmə, yeyilmə və temperatur şəraitdə işləyirlər. Buna görə də, onlar təkcə yaxşı emal olunmabilmə qabiliyyətinə malik olmamalı, həm də yeyilməyə davamlı xarici təbəqəyə və kifayət qədər özülü daxili struktura malik olmalıdırlar. Bu məqsədlə vallar polad və bəzi hallarda çuqundan hazırlanır. Polad vallar döyülə və ştamplana bilər. Çuqun vallar laylı və kürəvi qrafit strukturlu, qrafitsiz çuqunlardan hazırlanır. Böyük ölçülü vallar kompozit tərkibli hazırlanır.
Yaymada yaranan qüvvə nəticəsində vallar elastiki deformasiyaya uğrayıb əyilir. Deformasiya nəticəsində yayma zonasının eni boyunca alınan qatın qalınlığı sabit olmur. Bunun üçün işçi vallara digər vallarla dayaq verilir. Digər tədbir kimi mexaniki və termiki təsirləri aradan qaldırmaq üçün vallar əvvəlcədən çəlləkvari pardaqlanır. Sonuncu tədbir nazik təbəqələrin soyuq halda yaymasında istifadə olunur.
Tətbiq sahələri
Yaymanın tətbiq sahələrinə aid misallar:
- Yastı uzununa yayma maşınqayırmada geniş tətbiq olunan üsuldur. Metal blok və ya çubuq əvvəlcə düzləndiricidə və sonra bir neçə pillədə isti halda lazımı formaya salınır. Bir çox hallarda bu əməliyyat soyuq halda emalla tamamlanır və termiki emala uğradılır.
- Profil yaymaya məftil, boru, həmçinin bir neçə pillədə emal olunan mürəkkəb profilli hissələr emal olunur. Maşın hissələrin emalında dişli profillərin soyuq halda emalı, eləcə də uzuna istiqamətdə en kəsiyi dəyişən hissələr üçün döymə pəstahlarının hazırlanmasında yayma texnologiyasından istifadə olunur.
- Eninə yayma maşın hissələrinin səthlərinin möhkəmliyini, təmizliyini və dəqiqliyini artırmaq üçün tətbiq olunur. Yivlərin eninə yayma ilə açılması, üzüklərin genişləndirilməsi və silindrik səthlərin profilləndirilməsində uğurla tətbiq olunur.
- Çəpinə yaymanın tətbiq sahəsi axın istehsalında tikişsiz boruların istehsalını əhatə edir. Vintvari səthə malik kalibrlər, kürələr və diyircəklər çubuq materialından bu üsulla hazırlana bilir. Uzununa yivli hissələr (şpindellər) çəpinə yayma üsulu ilə bir gedişdə emal olunur.
Mənbə
- Rezo Əliyev. . II hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 423 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yayma metal ve onlarin xelitelerinin tezyiq altinda iki ve daha artiq firlanan vallar arasinda sixaraq formaverme mexaniki emal usuludur Vallar ekser hallarda silindrik sethe malik olsalar da uzerinde mueyyen derinlikler ve diger profillere malik vallarin tetbiqi de movcuddur Emal zamani metal vallar terefinden sixildiqda materialda daxili gerginlikler yaranir ve o emal zonasinda plastiki deformasiyaya ugradilaraq axir Neticede pestahin en kesiyi deyisilir ve lazimi formaya salinir Prosesin gedisinde komekci aletlerden iclik stanqa yoneldici aletler ve s de istifade olunur Yaymanin sxematik tesviriTesnifatiDiyirceklerin yerlesme sxemleri A 2 crgeli B 3 cergeli C 4 cergeli D 6 cergeli E amp F qruo seklinde Prosesin kinematikasina gore yayma bolunur uzununa enine ve cepine yayma Uzununa yaymada pestah vallarin oxuna perpendikulyar istiqametde yerlesdirilir ve emal zamani firlanmir Enine yaymada ise pestahin oxu vallarin oxu ile ust uste dusur ve ireliye hereket zamani pestah oz oxu etrafinda firlanir Pestah ve vallarin hereketleri eyni zamanda bas verdikde cepine yayma alinir Yaymada tetbiq olunan aletlerin vallarin hendesi formalari bu usulu daha alt qruplara bolmeye getirib cixarir Eger valin sethi hamar silindrik ve ya konus olarsa onda buna yasti yayma deyilir Valin sethi basqa hendeseye malik olarsa onda bu profil yaymaya aid olunur Bundan elave emal olunan pestahin butov ve ya icibos olmalari da yayma usulunun variantliligini artirir Yayma prosesi asagidaki parametrlerle tesvir olunur Mutleq sixilma pestahin yaymadan evvelki h0 ve sonraki qalinliqlari h1 arasindaki ferqdir Dh h0 h1 Uzanma emsali pestahin yaymadan sonraki uzunlugunun l1 emaldan evvelki uzunluguna l0 nisbetidir m l1 l0 Mutleq enlenme pestahin yaymadan sonraki ve evvelki enleri arasindaki ferqdir Dd 1 0 Tutma qovsu valin pestahla temasda oldugu qovsdur Tutma qovsune uygun olan bucaq tutma bucagidir a ve bele hesablanir D valin diametridir cosa 1 h0 h1 D Yayma emeliyyati tebeqe lent boru profil kimi fabrikatlarla beraber ayri ayri hisselerin hazirlanmasinda tetbiq oluna bilir Burada yaylarin yayilmasini sethlerin ince yayilmasini misal gostermek olar Meqsedi ve xususiyyetleriYayma usulunun tetbiqinin meqsedi hem pestahin profilini deyismek hem de sethin deqiqliyini temizliyini ve berkliyini artirmaq ola biler Yayma zamani en kesiyinin azalmasi usulun novunden ve emal olunan materialdan asilidir Xususi hallarda bu 90 ye qeder ola biler Enine kesiyin deyisme derecesi dartma serti ile mueyyen olunur Eger pestahin deformasiyasi zamani yaranan quvve buraxilabilen qiymetden boyuk olarsa onda vallarin pestahi tutaraq dartmaga gucu catmir daha dogrusu emal zonasinda yaranan surtunme quvvesi deformasiyaya lazim olan quvveden kicik olur Emal zamani material axini usulun novunden asili olaraq muxtelifdir Qalinligi uzunluga kecme ile musayiet olunan yasti uzununa yaymada mustevi deformasiya hali yaranir Yan terefe geden material yan terefde olan vallarin komeyi ile dayandirilir Gorunduyu kimi yaymada istifade olunan aletler vallar deyisen yuksek mexaniki yukleme yeyilme ve temperatur seraitde isleyirler Buna gore de onlar tekce yaxsi emal olunmabilme qabiliyyetine malik olmamali hem de yeyilmeye davamli xarici tebeqeye ve kifayet qeder ozulu daxili struktura malik olmalidirlar Bu meqsedle vallar polad ve bezi hallarda cuqundan hazirlanir Polad vallar doyule ve stamplana biler Cuqun vallar layli ve kurevi qrafit strukturlu qrafitsiz cuqunlardan hazirlanir Boyuk olculu vallar kompozit terkibli hazirlanir Yaymada yaranan quvve neticesinde vallar elastiki deformasiyaya ugrayib eyilir Deformasiya neticesinde yayma zonasinin eni boyunca alinan qatin qalinligi sabit olmur Bunun ucun isci vallara diger vallarla dayaq verilir Diger tedbir kimi mexaniki ve termiki tesirleri aradan qaldirmaq ucun vallar evvelceden cellekvari pardaqlanir Sonuncu tedbir nazik tebeqelerin soyuq halda yaymasinda istifade olunur Tetbiq saheleriCepine yayma 1 ustden gorunusu 2 prosesin baslanmasi 3 boru formasinin yaranmasi 4 icliyin komeyi ile tam emal Yaymanin tetbiq sahelerine aid misallar Yasti uzununa yayma masinqayirmada genis tetbiq olunan usuldur Metal blok ve ya cubuq evvelce duzlendiricide ve sonra bir nece pillede isti halda lazimi formaya salinir Bir cox hallarda bu emeliyyat soyuq halda emalla tamamlanir ve termiki emala ugradilir Profil yaymaya meftil boru hemcinin bir nece pillede emal olunan murekkeb profilli hisseler emal olunur Masin hisselerin emalinda disli profillerin soyuq halda emali elece de uzuna istiqametde en kesiyi deyisen hisseler ucun doyme pestahlarinin hazirlanmasinda yayma texnologiyasindan istifade olunur Enine yayma masin hisselerinin sethlerinin mohkemliyini temizliyini ve deqiqliyini artirmaq ucun tetbiq olunur Yivlerin enine yayma ile acilmasi uzuklerin genislendirilmesi ve silindrik sethlerin profillendirilmesinde ugurla tetbiq olunur Cepine yaymanin tetbiq sahesi axin istehsalinda tikissiz borularin istehsalini ehate edir Vintvari sethe malik kalibrler kureler ve diyircekler cubuq materialindan bu usulla hazirlana bilir Uzununa yivli hisseler spindeller cepine yayma usulu ile bir gedisde emal olunur MenbeRezo Eliyev II hisse Baki Appostrof nesriyyati 2012 423 s