Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yatağan dəmirtikan (lat. Tribulus terrestris) — dəmirtikan cinsinə aid bitki növü.
| Yatağan dəmirtikan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: ???: Yatağan dəmirtikan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası:
Birillik ot bitkisi olub, nazik, düz kökləri olur. Gövdəsi budaqlanan olub, uzunluğu 10-60 (120) sm-dir. Yarpaqları qarşı-qarşıya, cüt-cüt, mürəkkəb lələkvari, 6-8 olmaqla, cüt-cüt yerləşən uzunsov yarpaqcıqdan ibarət, uzunluğu 3-8 sm, eni isə 1,5-2 sm-dir. Çiçəkləri qoltuq yarpaqlarından ibarət, qısa ayaqcıqlı, tək, azsaylı, kiçık, 1,2 sm diametrində çiçək tacından ibarətdir. İkiqat çiçək yanlığı, düzgün, beşüzvlü olmaqla, 10 erkəkcikdən ibarətdir. Yetişən zaman meyvələri 5 ulduzşəkilli künclü və 4 ədəd uzun və sərt tikan və çoxsaylı qabarcıqlardan ibarətdir. Çiçəkləri yaşıl-sarı, yarpaqları yaşıl, meyvələri isə açıq-yaşıldır. Özünəməxsus zəif iylidir.
Alaq otu kimi məndəcər yerlərdə, yolların ətrafında, çay boyunca, qumsal torpaqlarda, alaq, bostan bitkiliyində, qumsal çimərlik balıqqulağı qarışıq torpaqlarda, şose və dəmiryol ətraflarında rast gəlinir. Mədəni şəkildə yaxşı inkişaf edir.
Bütün yay ərzində toplanılır. Kök və yerüstü hissələri torpaqdan çıxarılaraq təmizlənir. Toplanılmanın əl ilə aparılması zamanı tikanların ələ batmasından qorunmaq lazımdır. Xammal 20 sm qalınlığında kağız və ya parça üzərində sərilməlidir. Qurudulmanın quruducu şkafda aparılması daha yaxşıdır.
Sürünən gövdəsi xammaldır.
Xammalın toplamasından bir neçə il sonra təkrar aparıla bilər. Bu tədbir bitkinin özünübərpa prosesinə yönəldilir. Quru, havalı yerlərdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 5 ildir.
Tərkibi və təsiri:
Tərkibində steroid saponinlər (trillin, diosçin, qraçillin, protodiosçin), flavonoidlər, alkaloidlər və aşı maddələri vardır. Bikidən «Tribusponin» preparatı hazırlanır.
«Tribusponin» preparatı. Bu preparat 0,1 q olub, tərkibi steroid saponinlərdən ibarətdir. Antiaterosklerotik dərman maddəsidir. Bütöv və ya xırdalanmış yarpaq, gövdə, kök və meyvələrindən qarışıq hazırlanır. Ekstraktından kompleks preparat olan «Fitovit», «Speman», «Speman forte» adlı dərmanlar hazırlanır.
Hipolipidemik, hipoxolesteremik və hopotenzivdir.
Bitkidən hazırlanan ekstrakt ödqovucu, diuretik, mədə şirəsini və bağırsağın peristaltikasını artırır.
Farmakoloji tədqiqatlarla aşkar edilmişdir ki, tərkibində olan tribusponin eksperimental olaraq qanda xolesterinin miqdarını azaldır. Antisklerotik təsiri tərkibində olan steroid saponinlərin lipid mübadiləsinə təsiri ilə izah edilir. Tribusponin eyni zamanda ürək-damar sisteminə təsir edərək ürək vurğularını yavaşıdır, miokardın qanla təchizini yaxşılaşdırır, diastolanı uzadır və koronar qan dövranı normallaşdırır.
Tribusponin antikoaqulyant təsir edərək, protrombin indeksini aşağı salaraq, qanın laxtalanmasını azaldır.
Tribusponin profilaktik və müalicəvi məqsədlə, ateroskleroz, ürəyin işemik və hipertoniya xəstəliyində tətbiq edilir. Bu preparatla aterosklerozun müalicəsində lipoproteinlərin miqdarını aşağı düşürməklə, arterial təzyiqi azaldır, baş ağrısı və qulaqlarda küy yox olur. Ateroskleroz fonunda gedən şəkərli diabet zamanı bu preparat lipid və karbohidrat mübadiləsini nizama salaraq qanda şəkərin miqdarını azaldır. Periferik damarların genişlənməsinə kömək edir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 387.
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
 | Bitki ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yatagan demirtikan lat Tribulus terrestris demirtikan cinsine aid bitki novu Yatagan demirtikanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste Fesile UzerrikkimilerCins Demirtikan Yatagan demirtikanBeynelxalq elmi adiTribulus terrestris L 1753Sekil axtarisiITIS 29057NCBI 210369EOL 581147Tribulus terrestrisBotaniki xarakteristikasi Birillik ot bitkisi olub nazik duz kokleri olur Govdesi budaqlanan olub uzunlugu 10 60 120 sm dir Yarpaqlari qarsi qarsiya cut cut murekkeb lelekvari 6 8 olmaqla cut cut yerlesen uzunsov yarpaqciqdan ibaret uzunlugu 3 8 sm eni ise 1 5 2 sm dir Cicekleri qoltuq yarpaqlarindan ibaret qisa ayaqciqli tek azsayli kicik 1 2 sm diametrinde cicek tacindan ibaretdir Ikiqat cicek yanligi duzgun besuzvlu olmaqla 10 erkekcikden ibaretdir Yetisen zaman meyveleri 5 ulduzsekilli kunclu ve 4 eded uzun ve sert tikan ve coxsayli qabarciqlardan ibaretdir Cicekleri yasil sari yarpaqlari yasil meyveleri ise aciq yasildir Ozunemexsus zeif iylidir Alaq otu kimi mendecer yerlerde yollarin etrafinda cay boyunca qumsal torpaqlarda alaq bostan bitkiliyinde qumsal cimerlik baliqqulagi qarisiq torpaqlarda sose ve demiryol etraflarinda rast gelinir Medeni sekilde yaxsi inkisaf edir Butun yay erzinde toplanilir Kok ve yerustu hisseleri torpaqdan cixarilaraq temizlenir Toplanilmanin el ile aparilmasi zamani tikanlarin ele batmasindan qorunmaq lazimdir Xammal 20 sm qalinliginda kagiz ve ya parca uzerinde serilmelidir Qurudulmanin quruducu skafda aparilmasi daha yaxsidir Surunen govdesi xammaldir Xammalin toplamasindan bir nece il sonra tekrar aparila biler Bu tedbir bitkinin ozunuberpa prosesine yoneldilir Quru havali yerlerde saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 5 ildir Terkibi ve tesiri Terkibinde steroid saponinler trillin dioscin qracillin protodioscin flavonoidler alkaloidler ve asi maddeleri vardir Bikiden Tribusponin preparati hazirlanir Tribusponin preparati Bu preparat 0 1 q olub terkibi steroid saponinlerden ibaretdir Antiaterosklerotik derman maddesidir Butov ve ya xirdalanmis yarpaq govde kok ve meyvelerinden qarisiq hazirlanir Ekstraktindan kompleks preparat olan Fitovit Speman Speman forte adli dermanlar hazirlanir Hipolipidemik hipoxolesteremik ve hopotenzivdir Bitkiden hazirlanan ekstrakt odqovucu diuretik mede siresini ve bagirsagin peristaltikasini artirir Farmakoloji tedqiqatlarla askar edilmisdir ki terkibinde olan tribusponin eksperimental olaraq qanda xolesterinin miqdarini azaldir Antisklerotik tesiri terkibinde olan steroid saponinlerin lipid mubadilesine tesiri ile izah edilir Tribusponin eyni zamanda urek damar sistemine tesir ederek urek vurgularini yavasidir miokardin qanla techizini yaxsilasdirir diastolani uzadir ve koronar qan dovrani normallasdirir Tribusponin antikoaqulyant tesir ederek protrombin indeksini asagi salaraq qanin laxtalanmasini azaldir Tribusponin profilaktik ve mualicevi meqsedle ateroskleroz ureyin isemik ve hipertoniya xesteliyinde tetbiq edilir Bu preparatla aterosklerozun mualicesinde lipoproteinlerin miqdarini asagi dusurmekle arterial tezyiqi azaldir bas agrisi ve qulaqlarda kuy yox olur Ateroskleroz fonunda geden sekerli diabet zamani bu preparat lipid ve karbohidrat mubadilesini nizama salaraq qanda sekerin miqdarini azaldir Periferik damarlarin genislenmesine komek edir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 387 Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 Bitki ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin