Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yarsanizm, Əhli-haqq və ya Kakayi (kürd. یارسان, kürd. ئەهلی حەق;fars. اهل حق, ərəb. كاكائي) — 14-cü əsrin sonlarında İranın qərbində Sultan Sahaq tərəfindən əsası qoyulmuş sinkretik bir din. Yarsanizm ardıcıllarının ümumi sayının İranda yarım milyondan bir milyona qədər olduğu təxmin edilir. İraqdakı rəqəmlər məlum deyil. Davamçılar daha çox Guran, Səncabi, Kəlhur, Zəngənə və Cəlalvənd tayfalarından olan kürdlərdir. İranda türk yarsan anklavları da mövcuddur.
İraqdakı bəzi Yarsanilərə Kakayi deyilir. Yarsanilər dediyinə görə bəzi insanlar onları aşağılayaraq "Əliallahi" və ya "Əliyə ibadət edənlər" adlandırırlar ki, yarsanilər bunu inkar edir. Bir çox yarsanilər İranın İslam sisteminin təzyiqi səbəbindən öz dinlərini gizlədirlər və onların əhalisinin dəqiq statistikası yoxdur.
Yarsanilərin əsasən Gorani dilində yazılmış fərqli dini ədəbiyyatı var. Bununla belə, az sayda müasir yarsani Gorani dilini oxuya və ya yaza bilir, çünki onların ana dilləri Cənubi kürd dialekti və ya Soranidir.
Onların mərkəzi dini kitabı 15-ci əsrdə yazılmış və Sultan Sahaqın təlimlərinə əsaslanan Kəlam-i Sərəncam adlanır.
Ümumi məlumat
Başqaları ilə yanaşı, kürdlərdə mövcud olan İslam nöqteyi-nəzərindən bidətçi cərəyanlarla yanaşı, əliallahılar də bəzən yəzdanizm adlı şərti qrupa daxil edilir.
Əliallahlıq təliminin əsasında Allahın ardıcıl təcəssümü, reinkarnasiya və mənəvi mentorun rəhbərliyi altında özünü təkmilləşdirmə yolu ilə qurtuluşa nail olmaq barədə təsəvvürlər durur.
Əhli-haqq qrupunun üzvlərinin əksəriyyəti İranın qərbindəki Zaqros dağlıq bölgəsində yaşayır.
Təriqətin ayrı-ayrı qrupları İran Azərbaycanının Urmiya gölü rayonunda, Mazandaranda, həmçinin İranın böyük şəhərlərində səpələnmişdir.
Yaxın Şərqin digər mistik təlimləri kimi, əliallahılar da reinkarnasiyaya inamı ilə fərqlənir. Bu təriqətə görə dünyanın mövcudluğu ərzində insan ruhu 1001 reinkarnasiya keçir. Xilas olmaq üçün insan öz mənəvi tərbiyəçisinin (Pir) rəhbərliyi altında özünü təkmilləşdirmənin üç mərhələsini keçməlidir: şəriət (qanuna riayət etmə), təriqət (mistik yola riayət etmə), mərifət (idrak), sonuncu dördüncü mərhələ — həqiqətə nail olmaq, həqiqəti əldə etməkdir.
İnanc sistemi
İnanc sistemi, Əli ibn Əbu Talib şəxsiyyətinin təşkil etdiyi Əhli-həqq başda Sultan Sohak olmaqla iyerarxik piramida şəklində təbəqələşir. Reinkarnasiya (Əhli-həqqdə "donbədon" — libasdan libasa keçmə) Əhli-həqqin inancında mərkəzi yeri tutur. İnanca görə, Allahın yer üzündə 7 təcəllisi mövcuddur. 7-ci dövr başa çatdıqdan sonra Zamanın sahibi Mehdi zühur edərək, Şəhrəzur çölündə ilahi məhkəmə quracaq. Əhli-həqqin reinkarnasiyası 1001 dirilmədən ibarətdir. Bu, hər bir insana aiddir. Sarı torpaqdan yaranmış insanlar daha çox "libas dəyişir" və ilahi nura daha çox yaxınlaşır. Qara torpaqdan yaranmışlar pis insanlardır, onların paklanma ehtimalı azdır. Bəşər tarixi dörd dövrdən ibarətdir: Adəmdən Məhəmmədin peyğəmbərliyinə qədərki şəriət dövrü, Əli ibn Əbu Talibdən Şah Xuşinə qədərki təriqət dövrü, Şah Xuşindən Sultan Sohaka qədərki mərifət dövrü və Sultan Sohakla başlayan həqiqət dövrü. İnsan mənəvi kamilliyə çatmaq üçün dörd mərhələdən keçməlidir. Şəriət mərhələsində Məhəmmədin dinini və on iki imamın məzhəbini qəbul etməli, təriqət mərhələsində Əlinin vilayətinə inanmalı, mərifət mərhələsində özünü tanımalı, həqiqət mərhələsində isə Allaha qovuşmalıdır.
Müqəddəs kitabı
Əhli-həqqin başlıca müqəddəs kitabı Sultan Sohakın kəlamlarından ibarət "Sərəncam" (yaxud "Kəlam xəzanə" və ya "Divan Gevre") kitabıdır. Kitabın müxtəlif hissələri lur, gorani dillərində və hevrami dialektindədir. Cənubi Azərbaycan Əhli-həqqləri arasında məşhur olan azərbaycanca kəlamlar da "Sərəncam"ın bir hissəsi hesab edilir. Hacı Nemətullah Ceyhunabadinin (1871–1920) "Furqanül-əxbar", "Şahnameyi-həqiqət", onun oğlu Nurəli İlahinin (1895–1974) "Burhanül-həqq" əsərləri Əhli-həqq barədə başlıca mənbələrdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "'If we stay a secret, there will be a genocide'". BBC News. 2023-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-01.
- Hamzeh'ee, M. Reza Fariborz. Krisztina Kehl-Bodrogi; və b. (redaktorlar ). Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill. 1995. 101–117. ISBN .
- Philip G. Kreyenbroek (1992). Review of The Yaresan: A Sociological, Historical and Religio-Historical Study of a Kurdish Community, by M. Reza Hamzeh'ee, 1990, ISBN . Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol.55, No.3, pp.565–566.
- "لأول مرة في تاريخ العراق.. فوز مرشحتان من المكون الكاكائي في الانتخابات البرلمانية". kirkuknow. 2022-11-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-01.
- Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN .
- Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa (Detroit: Thompson Gale, 2004) p. 82
- Hamzeh'ee, (1990). səh. 39
- "نگاهی به آئین یارسان یا اهل حق". BBC News فارسی. November 27, 2011. November 4, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: April 1, 2023.
- C. J. Edmonds. Kurds, Turks and Arabs, Politics, Travel and Research in North-Eastern Iraq, 1919-1925. Oxford University Press. 1957. səh. 195.
Ədəbiyyat
- Kaya A. Ehli-i Haklar ve Dersim. İstanbul. 2014.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yarsanizm Ehli haqq ve ya Kakayi kurd یارسان kurd ئەهلی حەق fars اهل حق ereb كاكائي 14 cu esrin sonlarinda Iranin qerbinde Sultan Sahaq terefinden esasi qoyulmus sinkretik bir din Yarsanizm ardicillarinin umumi sayinin Iranda yarim milyondan bir milyona qeder oldugu texmin edilir Iraqdaki reqemler melum deyil Davamcilar daha cox Guran Sencabi Kelhur Zengene ve Celalvend tayfalarindan olan kurdlerdir Iranda turk yarsan anklavlari da movcuddur Iraqdaki bezi Yarsanilere Kakayi deyilir Yarsaniler dediyine gore bezi insanlar onlari asagilayaraq Eliallahi ve ya Eliye ibadet edenler adlandirirlar ki yarsaniler bunu inkar edir Bir cox yarsaniler Iranin Islam sisteminin tezyiqi sebebinden oz dinlerini gizledirler ve onlarin ehalisinin deqiq statistikasi yoxdur Yarsanilerin esasen Gorani dilinde yazilmis ferqli dini edebiyyati var Bununla bele az sayda muasir yarsani Gorani dilini oxuya ve ya yaza bilir cunki onlarin ana dilleri Cenubi kurd dialekti ve ya Soranidir Onlarin merkezi dini kitabi 15 ci esrde yazilmis ve Sultan Sahaqin telimlerine esaslanan Kelam i Serencam adlanir Umumi melumatBasqalari ile yanasi kurdlerde movcud olan Islam noqteyi nezerinden bidetci cereyanlarla yanasi eliallahilar de bezen yezdanizm adli serti qrupa daxil edilir Eliallahliq teliminin esasinda Allahin ardicil tecessumu reinkarnasiya ve menevi mentorun rehberliyi altinda ozunu tekmillesdirme yolu ile qurtulusa nail olmaq barede tesevvurler durur Ehli haqq qrupunun uzvlerinin ekseriyyeti Iranin qerbindeki Zaqros dagliq bolgesinde yasayir Teriqetin ayri ayri qruplari Iran Azerbaycaninin Urmiya golu rayonunda Mazandaranda hemcinin Iranin boyuk seherlerinde sepelenmisdir Yaxin Serqin diger mistik telimleri kimi eliallahilar da reinkarnasiyaya inami ile ferqlenir Bu teriqete gore dunyanin movcudlugu erzinde insan ruhu 1001 reinkarnasiya kecir Xilas olmaq ucun insan oz menevi terbiyecisinin Pir rehberliyi altinda ozunu tekmillesdirmenin uc merhelesini kecmelidir seriet qanuna riayet etme teriqet mistik yola riayet etme merifet idrak sonuncu dorduncu merhele heqiqete nail olmaq heqiqeti elde etmekdir Inanc sistemiInanc sistemi Eli ibn Ebu Talib sexsiyyetinin teskil etdiyi Ehli heqq basda Sultan Sohak olmaqla iyerarxik piramida seklinde tebeqelesir Reinkarnasiya Ehli heqqde donbedon libasdan libasa kecme Ehli heqqin inancinda merkezi yeri tutur Inanca gore Allahin yer uzunde 7 tecellisi movcuddur 7 ci dovr basa catdiqdan sonra Zamanin sahibi Mehdi zuhur ederek Sehrezur colunde ilahi mehkeme quracaq Ehli heqqin reinkarnasiyasi 1001 dirilmeden ibaretdir Bu her bir insana aiddir Sari torpaqdan yaranmis insanlar daha cox libas deyisir ve ilahi nura daha cox yaxinlasir Qara torpaqdan yaranmislar pis insanlardir onlarin paklanma ehtimali azdir Beser tarixi dord dovrden ibaretdir Ademden Mehemmedin peygemberliyine qederki seriet dovru Eli ibn Ebu Talibden Sah Xusine qederki teriqet dovru Sah Xusinden Sultan Sohaka qederki merifet dovru ve Sultan Sohakla baslayan heqiqet dovru Insan menevi kamilliye catmaq ucun dord merheleden kecmelidir Seriet merhelesinde Mehemmedin dinini ve on iki imamin mezhebini qebul etmeli teriqet merhelesinde Elinin vilayetine inanmali merifet merhelesinde ozunu tanimali heqiqet merhelesinde ise Allaha qovusmalidir Muqeddes kitabiEhli heqqin baslica muqeddes kitabi Sultan Sohakin kelamlarindan ibaret Serencam yaxud Kelam xezane ve ya Divan Gevre kitabidir Kitabin muxtelif hisseleri lur gorani dillerinde ve hevrami dialektindedir Cenubi Azerbaycan Ehli heqqleri arasinda meshur olan azerbaycanca kelamlar da Serencam in bir hissesi hesab edilir Haci Nemetullah Ceyhunabadinin 1871 1920 Furqanul exbar Sahnameyi heqiqet onun oglu Nureli Ilahinin 1895 1974 Burhanul heqq eserleri Ehli heqq barede baslica menbelerdir Hemcinin baxEliallahilikIstinadlar If we stay a secret there will be a genocide BBC News 2023 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 01 Hamzeh ee M Reza Fariborz Krisztina Kehl Bodrogi ve b redaktorlar Syncretistic Religious Communities in the Near East Leiden Brill 1995 101 117 ISBN 90 04 10861 0 Philip G Kreyenbroek 1992 Review of The Yaresan A Sociological Historical and Religio Historical Study of a Kurdish Community by M Reza Hamzeh ee 1990 ISBN 3 922968 83 X Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London Vol 55 No 3 pp 565 566 لأول مرة في تاريخ العراق فوز مرشحتان من المكون الكاكائي في الانتخابات البرلمانية kirkuknow 2022 11 04 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 01 Elahi Bahram 1987 The path of perfection the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi ISBN 0 7126 0200 3 Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa Detroit Thompson Gale 2004 p 82 Hamzeh ee 1990 seh 39 نگاهی به آئین یارسان یا اهل حق BBC News فارسی November 27 2011 November 4 2022 tarixinde Istifade tarixi April 1 2023 C J Edmonds Kurds Turks and Arabs Politics Travel and Research in North Eastern Iraq 1919 1925 Oxford University Press 1957 seh 195 EdebiyyatKaya A Ehli i Haklar ve Dersim Istanbul 2014