Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xınalıq dili (xın. kətşi mi) — Xınalıqlıların danışdığı dil.
| Xınalıq dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | kətşi mi |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Region | Quba |
| Danışanların ümumi sayı | 3 min |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
|
| |
| Yazı | kiril əlifbası, latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | kjj |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | kjj |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | khi |
| 1054 | |
| kjj | |
| ELCat | 2436 |
| IETF | kjj |
| Glottolog | khin1240 |
Rəvayətlərə görə xınalıqlılar Nuh peyğəmbərin danışdığı dildə danışırlar. Xınalıqlılar özləri də bunu inkar etmir.
Tarixi
Əslində Xınalıq dili haqqında olan dastan və ya miflər bizə heç də yanlış informasiya vermir. Bir neçə alim-dilşünas Xınalıq dilinin tədqiqi ilə məşğul olmuşdur. Xınalıq dili haqqında bir neçə elmi kitab nəşr olunub. Xınalıq dilinin hansı dil qrupuna aid edilməsi barəsində illər boyu mübahisələr gedib. Xınalıq dilinin ən təqdirəlayiq tədqiqatçısı Yunus Deşeriyev sayılır.
O 1950-54 illərinin yay aylarında Xınalıqda böyük tədqiqatlar keçirib və 1959-cu ildə "Xınalıq dilinin qrammatikası" kitabını dərc edib. Yunus Deşeriyevin yazdığına görə eramızdan əvvəl 3-cü minillikdə Qafqazda tək qədim dil mövcud idi.
Sonradan dillər bölünməyə başlandı, amma xınalıq dili günümüzə qədər dəyişməz olaraq qaldı.
Xınalıq dili mürəkkəb morfoloji struktura malikdir.
1972-ci ildə "Xınalıq dilinin qrammatikasının fraqmentləri" kitabı nəşr olunmuşdur.
Əlifba
2007-ci ildə Xınalıq kəndində Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin dilçilərindən və Xınalıq orta məktəbinin müəllimlərindən ibarət xınalıq dili əlifba komissiyasının iclasında Xınalıq dilinin latın qrafikası əsasında əlifbası qəbul edilmişdir:
| A a | B b | C c | Cc cc | C' c' | Ç ç | Çç çç | Ç' ç' | Ə ə | F f | G g | Gh gh | Ğ ğ | H h | Hh hh | İ i |
| I ı | J j | K k | Kk kk | K' k' | Kh kh | Kx kx | L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p | Pp pp | P' p' | Q q |
| Qq qq | Q' q' | R r | S s | Ş ş | T t | Tt tt | T' t' | U u | Ü ü | V v | X x | Y y | Z z | Z̧ z̧ | ʕ |
Bu əlifbada bir çox nəşrlər dərc olundu, amma bütün ictimaiyyət onu müsbət qəbul etmədi, birinci növbədə onda çox sayda diqraflar olduğuna görə. 2013-cü ildə Xınalıq kənd sakini Elnur Məmmədov tərəfindən tərtib olunmuş Unicode sisteminə əsaslanan müasir Xınalıq Latın əlifbası kənd ictimaiyyəti və yerli ziyalılar tərəfindən müzakirə olunaraq qəbul olundu. Hazırda həmin əlifba yerli xalqın istifadəsindədir.:
| A a | B b | C c | Ç ç | Ĉ ĉ | Ċ ċ | D d | E e | Ə ə | F f |
| G g | Ğ ğ | Ĝ ĝ | H h | Ĥ ĥ | Ḣ ḣ | X x | X̂ x̂ | I ı | İ i |
| J j | K k | K̂ k̂ | K̇ k̇ | Q q | Q̂ q̂ | Q̇ q̇ | L l | M m | N n |
| O o | Ö ö | P p | P̂ p̂ | Ṗ ṗ | R r | S s | Ŝ ŝ | Ş ş | T t |
| T̂ t̂ | Ṫ ṫ | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z | Ẑ ẑ | Ż ż |
Leksikası
Xınalıq dili Azərbaycan dilinin güclü təsirinə məruz qalıb. Leksik azərbaycanizmlər demək olar ki, bütün leksik-tematik qruplara nüfuz edir. Azərbaycan dili vasitəsilə ərəb-fars leksik vahidləri (dars "dərs", duşman "düşmən", mahisul "məhsul", "camuş" camış " və s.), Həmçinin rus dilindən əsasən sovet dövrünə aid olan alınma sözlər də daxil olmuşdur.
Xarici keçidlər
- Xınalıq dili, Mədəniyyəti və Turizmi 2016-06-02 at the Wayback Machine
- Müasir Xınalıq əlifbası 2016-08-04 at the Wayback Machine
- Xınalıq dili 2011-04-08 at the Wayback Machine
- Ethnologue: Languages of the World: Khinalugh
İstinadlar
- Samir Abbasov. Milli azlıqların və etnik qrupların dil və mədəniyyətlərinə həsr olunmuş Beynəlxalq konfransın yekunları. 7 iyul 2008. mct.gov.az 2016-03-05 at the Wayback Machine (az.)
- "Xınalıq dili üçün əlifba" (PDF). 2021-01-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-10-20.
- "The Khinaliq alphabet". 2016-12-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-28.
Həmçinin bax
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xinaliq dili xin ketsi mi Xinaliqlilarin danisdigi dil Xinaliq diliOrijinal adi ketsi miOlke AzerbaycanRegion QubaDanisanlarin umumi sayi 3 minTesnifatiKateqoriya Avrasiya dilleriNax Dagistan dilleriXinaliq dil budagi dd Yazi kiril elifbasi latin elifbasiDil kodlariISO 639 1 kjjISO 639 2 ISO 639 3 kjjDilin strukturlarinin dunya atlasi khi1054kjjELCat 2436IETF kjjGlottolog khin1240 Revayetlere gore xinaliqlilar Nuh peygemberin danisdigi dilde danisirlar Xinaliqlilar ozleri de bunu inkar etmir TarixiEslinde Xinaliq dili haqqinda olan dastan ve ya mifler bize hec de yanlis informasiya vermir Bir nece alim dilsunas Xinaliq dilinin tedqiqi ile mesgul olmusdur Xinaliq dili haqqinda bir nece elmi kitab nesr olunub Xinaliq dilinin hansi dil qrupuna aid edilmesi baresinde iller boyu mubahiseler gedib Xinaliq dilinin en teqdirelayiq tedqiqatcisi Yunus Deseriyev sayilir O 1950 54 illerinin yay aylarinda Xinaliqda boyuk tedqiqatlar kecirib ve 1959 cu ilde Xinaliq dilinin qrammatikasi kitabini derc edib Yunus Deseriyevin yazdigina gore eramizdan evvel 3 cu minillikde Qafqazda tek qedim dil movcud idi Sonradan diller bolunmeye baslandi amma xinaliq dili gunumuze qeder deyismez olaraq qaldi Xinaliq dili murekkeb morfoloji struktura malikdir 1972 ci ilde Xinaliq dilinin qrammatikasinin fraqmentleri kitabi nesr olunmusdur Elifba2007 ci ilde Xinaliq kendinde Lomonosov adina Moskva Dovlet Universitetinin dilcilerinden ve Xinaliq orta mektebinin muellimlerinden ibaret xinaliq dili elifba komissiyasinin iclasinda Xinaliq dilinin latin qrafikasi esasinda elifbasi qebul edilmisdir A a B b C c Cc cc C c C c Cc cc C c E e F f G g Gh gh G g H h Hh hh I iI i J j K k Kk kk K k Kh kh Kx kx L l M m N n O o O o P p Pp pp P p Q qQq qq Q q R r S s S s T t Tt tt T t U u U u V v X x Y y Z z Z z ʕ Bu elifbada bir cox nesrler derc olundu amma butun ictimaiyyet onu musbet qebul etmedi birinci novbede onda cox sayda diqraflar olduguna gore 2013 cu ilde Xinaliq kend sakini Elnur Memmedov terefinden tertib olunmus Unicode sistemine esaslanan muasir Xinaliq Latin elifbasi kend ictimaiyyeti ve yerli ziyalilar terefinden muzakire olunaraq qebul olundu Hazirda hemin elifba yerli xalqin istifadesindedir A a B b C c C c Ĉ ĉ Ċ ċ D d E e E e F fG g G g Ĝ ĝ H h Ĥ ĥ Ḣ ḣ X x X x I i I iJ j K k K k K k Q q Q q Q q L l M m N nO o O o P p P p Ṗ ṗ R r S s Ŝ ŝ S s T tT t Ṫ ṫ U u U u V v Y y Z z Ẑ ẑ Z zLeksikasiXinaliq dili Azerbaycan dilinin guclu tesirine meruz qalib Leksik azerbaycanizmler demek olar ki butun leksik tematik qruplara nufuz edir Azerbaycan dili vasitesile ereb fars leksik vahidleri dars ders dusman dusmen mahisul mehsul camus camis ve s Hemcinin rus dilinden esasen sovet dovrune aid olan alinma sozler de daxil olmusdur Xarici kecidlerXinaliq dili Medeniyyeti ve Turizmi 2016 06 02 at the Wayback Machine Muasir Xinaliq elifbasi 2016 08 04 at the Wayback Machine Xinaliq dili 2011 04 08 at the Wayback Machine Ethnologue Languages of the World KhinalughIstinadlarSamir Abbasov Milli azliqlarin ve etnik qruplarin dil ve medeniyyetlerine hesr olunmus Beynelxalq konfransin yekunlari 7 iyul 2008 mct gov az 2016 03 05 at the Wayback Machine az Xinaliq dili ucun elifba PDF 2021 01 17 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 10 20 The Khinaliq alphabet 2016 12 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 01 28 Hemcinin baxXinaliq Xinaliq elifbasi Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin