Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xına (lat. Lawsonia inermis) – cinsinə aid bitki növü.
| Xına | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: ???: Xına | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Xına – ilk dəfə Şimali Afrikada becərilməyə başlanan xına daha sonra şərqdə Hindistana ordan isə Avropaya gətirilmişdir. Xınadan uzun müddət bəzək vastəsi kimi istifadə olunub və bu gündə istifadə olunur lakin araşdırmalar göstərir ki, xına bəzək vasitəsi olmaqla yanaşı həm də insan sağlamlığında böyük əhəmiyyətə malikdir.
Misir heroqliflərinə nəzər saldığımız zaman hələ qədim Misirdə xınadan müalicə vəsitəsi kimi istifadə olunduğunu görərik.
Təbabətdə
Məhəmməd Möminin 1669-cu ildə yarzırdı ki, cüzamın ilk mərhələsində 14 q hənanın süzülmüş həlimini 315 q şəkərlə hər gün qəbul etmək lazımdır. Əgər bu müalicə bir ay davam edirsə, bu cüzamın şiddətlənməsinin qarşısını alar. Həna həlmindən sarılıqda, ələş xəstəliyində, böyrəkdə və sidik kisəsində daş olarkən, sidik çətin gəldikdə istifadə etmək lazımdır. O, hamilə qadınlarda uşaq salmaq qabiliyyətinə malikdir. Mütəmadi 9 q quru həna qəbul edilərsə, koliti müalicə edər. Həddindən artıq qəbulu boğaza və ağ ciyərə ziyandır, hətta ölümlə nəticələnə bilər. Bu vəziyyəti traqakantın qətranı və bitli bağayarpağının toxumları aradan qaldırır. Cövhəri və həlimi yanıqlarda və dəri qızardıqda xeyirlidir. Uşaqların ağzında yaralar və afta (yaracıqlar) olduqda, ağızı həna həlimi ilə yaxalamaq lazımdır. Hənadan mərhəm şiddətli irinli şişləri özünə çəkir. Yağ ilə qarışdırılarsa – qaşınmanın qabağını alır. Gənəgərçək yarpaqlarının şirəsi ilə hazırlanmış həna mərhəmi dəridə sağalmayan çatlara və revmatizmə xeyirlidir. "Tühfət əl-möminin" (1669) müəllifi qeyd edir ki, həmin mərhəmi mərzə yağı əvəz edir.
Azərbaycan xalq təbabətində diş ağrılarında ağrını götürən bir vasitə kimi işlədilir– onu suda qarışdıraraq ağrıyan dişin oyucuna qoyurlar. Hənanı zəy, yumurta sarısı, şahtərə otunun cövhəri ilə müxtəlif dəri xəstəliklərində istifadə edirlər (28, 262).
İbn Sina (980-1037) yazır ki, həna təmiz şəkildə və ya mum mərhəmi kimi sümük sınığının üstünə qoyulur. Həna sirkə ilə baş ağrısında alına qoyulur. Hindistan v Seylon xalq şəfavericiləri bağırsaqlarda qurd olduqda həna həlimi içməyi məsləhət görürlər. Həna kökünün şirəsi və həlimi isteriya və əsəbilikdə istifadə edilir. Ovxalanmış həna yarpaqlarından mərhəm saçların uzanmasında kömək edir. Şərqi Afrikada həna yarpaqlarını cüzam xəstəliyinə qarşı vasitə kimi istifadə edirlər, toxumlarını isə stimullaşdırıcı narkotik kimi yeyirlər. Kambocada həna kökünün həlmi sidikqovucu vasitə kimi həmçinin süzənək və bronxitdə istifadə edilir (98, 67).
MÜASİR TİBB ELMİ. Bu sahədə həna geniş istifadə edilməmişdir. Eksperimental tədqiqatlar göstərir ki, bu bitkinin sarı-qırmızı piqmenti çox güclü bakterisid təsirə malikdir. Hənadan hazırlanmış maz və pasta ekzemada çox effekli təsir göstərir.
- Xına dərini bakteriyalardan və göbələklərdən mühafizə edir.
- Baş ağrısı və hərarəti aradan qaldırır
- Xına həmçinin sifilis xəstəliyinin müalicəsinə köməklik edir.
- Dırnağın və dırnaq diblərinin möhkəmlənməsində də xınanın əhəmiyyətli rolu var.
- Xına saçların dibini möhkəmləndirərək saç tökülmələrinin qarşısını alır, sızanaqlari civzələri yox edir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 349.
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
Xarici keçidlər
- Xına yalnız bəzək vasitəsi deyilmiş 2018-05-31 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xina lat Lawsonia inermis cinsine aid bitki novu XinaElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste MersinciceklilerFesile AglarotukimilerYarimfesile Cins XinaBeynelxalq elmi adiLawsonia inermis L 1753Sekil axtarisiITIS 503345NCBI 141191EOL 486839Xina agaclari Xina ilk defe Simali Afrikada becerilmeye baslanan xina daha sonra serqde Hindistana ordan ise Avropaya getirilmisdir Xinadan uzun muddet bezek vastesi kimi istifade olunub ve bu gunde istifade olunur lakin arasdirmalar gosterir ki xina bezek vasitesi olmaqla yanasi hem de insan saglamliginda boyuk ehemiyyete malikdir Misir heroqliflerine nezer saldigimiz zaman hele qedim Misirde xinadan mualice vesitesi kimi istifade olundugunu gorerik TebabetdeXina agacinin gulu Mehemmed Mominin 1669 cu ilde yarzirdi ki cuzamin ilk merhelesinde 14 q henanin suzulmus helimini 315 q sekerle her gun qebul etmek lazimdir Eger bu mualice bir ay davam edirse bu cuzamin siddetlenmesinin qarsisini alar Hena helminden sariliqda eles xesteliyinde boyrekde ve sidik kisesinde das olarken sidik cetin geldikde istifade etmek lazimdir O hamile qadinlarda usaq salmaq qabiliyyetine malikdir Mutemadi 9 q quru hena qebul edilerse koliti mualice eder Heddinden artiq qebulu bogaza ve ag ciyere ziyandir hetta olumle neticelene biler Bu veziyyeti traqakantin qetrani ve bitli bagayarpaginin toxumlari aradan qaldirir Covheri ve helimi yaniqlarda ve deri qizardiqda xeyirlidir Usaqlarin agzinda yaralar ve afta yaraciqlar olduqda agizi hena helimi ile yaxalamaq lazimdir Henadan merhem siddetli irinli sisleri ozune cekir Yag ile qarisdirilarsa qasinmanin qabagini alir Genegercek yarpaqlarinin siresi ile hazirlanmis hena merhemi deride sagalmayan catlara ve revmatizme xeyirlidir Tuhfet el mominin 1669 muellifi qeyd edir ki hemin merhemi merze yagi evez edir Azerbaycan xalq tebabetinde dis agrilarinda agrini goturen bir vasite kimi isledilir onu suda qarisdiraraq agriyan disin oyucuna qoyurlar Henani zey yumurta sarisi sahtere otunun covheri ile muxtelif deri xesteliklerinde istifade edirler 28 262 Ibn Sina 980 1037 yazir ki hena temiz sekilde ve ya mum merhemi kimi sumuk siniginin ustune qoyulur Hena sirke ile bas agrisinda alina qoyulur Hindistan v Seylon xalq sefavericileri bagirsaqlarda qurd olduqda hena helimi icmeyi meslehet gorurler Hena kokunun siresi ve helimi isteriya ve esebilikde istifade edilir Ovxalanmis hena yarpaqlarindan merhem saclarin uzanmasinda komek edir Serqi Afrikada hena yarpaqlarini cuzam xesteliyine qarsi vasite kimi istifade edirler toxumlarini ise stimullasdirici narkotik kimi yeyirler Kambocada hena kokunun helmi sidikqovucu vasite kimi hemcinin suzenek ve bronxitde istifade edilir 98 67 MUASIR TIBB ELMI Bu sahede hena genis istifade edilmemisdir Eksperimental tedqiqatlar gosterir ki bu bitkinin sari qirmizi piqmenti cox guclu bakterisid tesire malikdir Henadan hazirlanmis maz ve pasta ekzemada cox effekli tesir gosterir Xina derini bakteriyalardan ve gobeleklerden muhafize edir Bas agrisi ve herareti aradan qaldirir Xina hemcinin sifilis xesteliyinin mualicesine komeklik edir Dirnagin ve dirnaq diblerinin mohkemlenmesinde de xinanin ehemiyyetli rolu var Xina saclarin dibini mohkemlendirerek sac tokulmelerinin qarsisini alir sizanaqlari civzeleri yox edir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 349 Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 Xarici kecidlerXina yalniz bezek vasitesi deyilmis 2018 05 31 at the Wayback Machine