Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xuan Çao (çin. (ənən.) 黃巢, sadə. 黄巢, pinyin: Huáng Cháo, ?- 884) — Çinli duz taciri və 874–884-cü illərdə Çində üsyan başçısı.
| Xuan Çao | |
|---|---|
| çin. (ənən.) 黃巢, sadə. 黄巢, pinyin: Huáng Cháo | |
 | |
| Doğum tarixi | IX əsr |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat səbəbi | qanitirmə[d] |
| Fəaliyyəti | şair, üsyançı, zabit |
Həyatı
Xuan Çaonun doğum tarixi məlum deyil.
874-cü ildə Çinin şimal-şərqində Xuan Çaonun başçılığı ilə kəndli üsyanı baş verdi. Üsyançılar böyük bir ordu yaratdılar. Üsyançılar cənuba doğru irəliləyərək əvvəlcə Quançjou (Kanton) şəhərini, sonra isə ölkənin paytaxtı şəhərini ələ keçirdilər. İmperator qaçdı. Xuan Çao imperator elan edildi. Vergilər ləğv olundu, imperator anbarlarından kəndlilərə taxıl paylandı. Imperator və feodallar ölkənin şimalında yaşayan köçəri mancurların köməyi ilə üsyanı 884-cü ildə yatırdılar.
Üsyan zamanı öldürülmüş feodalların torpaqları kəndlilərin əlinə keçdi, kəndlilərin vəziyyəti, müvəqqəti olsa da, yüngülləşdi.
Xuan Çaonun başçılığı ilə üsyan
874-cü ildə imperiyanın şimal-şərqində baş verən üsyanlar bır axında birləşməyə başladı. Kəndli müharibəsi ocaqlarının həyati əhəmiyyətli Xenan, Xebey və Şandun vilayətlərinin yaxınlığında olması onlar üçün böyük təhlükə yaradırdı. Tezliklə Xebey vilayətinin üsyançıları arasında duz ticarəti ilə məşğul olanVan Syan-çji önə çıxdı. 874-cü ildə onun 3 minlik dəstəsi kəndliləri öz ətrafında birləşdirən mərkəzə çevrildi. Növbəti 875-ci ildə Şandun vilayətində başqa bir duz ticarətçisi Xuan Çao və onun 8 ən yaxın silahdaşı bir necə min döyüşçüdən ibarət dəstə yaratdılar və Van Syan-çjinin ordusuna qoşuldular. Artıq 876-cı ildə Van Syan-çjinin və Xuan Çaonun qoşunları sırasında 100 min nəfər var idi. Onlar Xuanxe və Yantszı çayları arasında yerləşən beş vilayətdə hərbi əməliyyatlar aparır, imperiyanın ikinci paytaxtı Loyanı təhdid edirdilər. Bəzi bölgələrdə hökumət qoşunları üsyançıların tərəfinə keçirdi. Kəndli müharibəsinin başçıları öz çağırışlarında məmurların qəddarlığı və satqınlığını,
qanunların ədalətsizliyini və vergilərin ağırlığını ifşa edirdilə r.Üsyançılar dövlət qeydiyyat kitablarını və borc siyahılarını yandırı r,feodallara vergi verməkdən və biyara gtməkdən boyun qaçırırdılar. Dövlətə, mülkədarlara və monastırlara aid anbarları tutur, şəhərlərdəki malikanələri dağıdır, məmurları, iri feodalları və sələmçiləri öldürürdülər. Onlar taxılı, paltarları və əldə etdikləri digərəmlakı kəndlilər arasında bölüşdürürdülər. Tan hökuməti üsyançıların rəhbərlərinə orduda yüksək vəzi fəvəd edərək, onları ələ almağa çalışırdı. Van Syan-çji bu təklif lərazılaşmağa hazır idi. O, hesab edirdi ki, yüksək hərbi vəzifəyə yiyələnsə və hakimiyyətin dəstəyi ilə kəndlilərə daha çox köm əkedə biləcək. Bu səbəbdən Van Syan-çji və Xuan Çao arasın daixtilaf yarandı. Van Syan-çji son nəticədə hökumətilə sövdələşmədən imtina etsə də, üsyançıların rəhbərləri arasında yaran anziddiyyət 877-ci ilin əvvəlində kəndli müharibəsində iştirak ed ənqüvvələrin parçalanmasına gətirib çıxardı. 878-ci ilin martında i səVan Syan-çjinin zəifləmiş ordusu hökumət qoşunları tərəfindən darmadağın edildi. Van Syan-çji əsir alındı və edam edildi. Onun dəstələrinin qalıqları Xuan Çaonun ordusuna qoşuldu. Xuan Çaoartıq üsyançıların vahid başçısına çevrildi və kəndli müharibəsi nitam olaraq özü idarə etməyə başladı. O, təmtəraqlı «Səmayayardım edən Böyük sərkərdə» titulunu qəbul etdi. Kəndli hərəka tıget-gedə genişlənirdi. Xuan Çao bu hərəkata mütəşəkkillik gətirmək üçün ordusunda ciddi nizam-intizam yaratdı, digər üsyan çıqruplarla əlaqəyə girdi və yerlərdə kəndli özünüidarə qurumların ıntəşkilinə cəhdlər göstərd i.880-ci ilin yayında üsyançılar Loyan şəhərinə yürüşə çıxdıla r.Xuan Çao öz çağırışlarında Tan sülaləsi ilə bilavasitə bağlı olmayan əhalinin bütün zümrələrini öz tərəfinə keçməyə, hökum ətqoşunlarını isə müqaviməti dayandırmağa çağırırd ı.Loyan 880-ci ilin noyabrında alındı, 881-ci ilin 10 yanvarın daisə Xuan Çaonun 600 minlik qoşunu paytaxt Çananı ələ keçird i.İmperator qaçdı və Siçuanda məskunlaşdı. Tan sülaləsindən ol anzadəganlar, saray əyanları, varlılar və məmurlar məhv edildilə r.Ələ keçirilmiş qida, parçalar və qızıl kasıblara paylandı. Xuan Çao Böyük Tszi (Xuan Çaonun vətəni olan Şandunu vilayətində qədimdə mövcud olan dövlətin adı ilə) sülaləsinin yaranmasını el anetdi və «Qızıl hakimiyyət» şüarı altında imperator oldu. Xu anÇaonun ən yaxın silahdaşlarından təşkil edilmiş hakimiyyət orqanları formalaşdırıld ı.Bütün bunlara baxmayaraq, üsyançıların proqramı, mübarizənin istiqaməti və məqsədi haqqında dəqiq təsəvvür yox idi. Bövr r üçün tipik olan kortəbii, qeyri-mütəşəkkil kəndli hərəkatı idi.881-ci ilin yazından - Tan imperiyasının hər iki paytaxtı alınandan sonra üsyançılar fəal hücum əməliyyatları keçirmirdilər. Xuan Çao Tan imperatorunu təqib etmədi və bununla da ona güclərini yenidən səfərbər etməyə əlverişli imkan yaratdı. Siçuanda imperatorun yanında toplanmış feodallar isə heç də vaxt itirmirdilər. Tan imperiyasının hakim qüvvələri onlara qarşı olan təhlükənin mahiyyətini anladığından bütün köhnə nifaqları unutdu, T ansülaləsi ətrafında birləşdi və əks hücuma keçdi. Tan höku mətitürk şato tayfasının Li Keyyunun başçılığı altında olan süvari dəstəsini öz tərəfinə çəkməyə nail oldu. Tanqut sərkərdəsi Toba Sıqun da öz ordusu ilə birgə Tan xanədanının köməyinə gəldi. Üsyançılar isə daxili böhran yaşayırdılar.881-ci ilin yayında üsyan əleyhdarlarının böyük bir ordu supaytaxt Çanana daxil oldu. 882-ci ilin oktyabrında iri üsyançı dəstələrindən birinin başçısı olan xırda məmur Çju Venin hökum ətqoşunlarına təslim olması üsyançıların vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı. 883-cü ilin mayında üsyançılar Çananı tam tərk etdilər vəLi Keyyunun 40 minlik qoşunu paytaxta soxuldu. Süvarilərin vəhşiliyi dəhşət yaratdı. Xalq süvariləri «qara qarğalar», onların sərkərdəsi Li Keyyunu isə «təpəgöz əjdaha» adlandırmağa başladı.884-cü ilin may-iyun aylarında Li Keyyunun və Çju Venin hökumət qoşunları Xenanda üsyançıların Şan Janın (Xuan Çaonunən yaxın silahdaşı) və Xuan Enin (Xuan Çaonun kiçik qardaşı)başçılıq etdiyi ordularını ağır məğlubiyyətə uğratdılar. Xuan Çaovə onun ordusunun qalıqları (dəstədə mindən az döyüşçü qalmışdı) onları təqib edənlərdən qurtularaq Şandun vilayətinə çəkildi. 884-cü ilin iyul ayında hökumət qoşunları onları burada haqladılar. Xuan Çaonun dəstəsi getdikcə kiçilirdi. Vəziyyətin çıxılmazlığını anlayan Xuan Çao özünü öldürd ü.Lakin Xuan Çaonun ölümü ilə üsyan bitmədi. Bir sıra bölgələrdə onun ordusundan ayrılmış dəstələr və ya hökumət qoşunlarının dağıtdığı üsyançı dəstələrin qalıqları müqaviməti davam etdirirdilər. Xuan Çaonun başçılıq etdiyi kəndli müharibəsi məğlubiyyətə uğramasına baxmayaraq, o, Çində baş vermiş ən böyük kəndli hərəkatlarından biri kimi ölkə tarixində böyük rol oynamışdı. Kəndlilərin uzun illər boyu davam edən inadlı mübarizəsi hakim qüvvələrə və Tan hakimiyyətinə ciddi zərbə vurdu. Çoxlu sayda iri feodal, məmur və sələmçi qətlə yetirildi. Tan sülaləsinin hakimiyyətiyalnız nominal olaraq qaldı.Çin feodal qüvvələri və köçərilərin birləşmiş qüvvələri üsyanaqalxmış xalq üzərində qələbə qazanmaqla imperiyanı ələ keçirdilər. Möhtəşəm kəndli müharibəsi nəticəsində Tan sülaləsi taqətdən düşmüş hala gəldi. 907-ci ildə isə Çju Ven saray çevrilişi etdivə sonuncu Tan imperatorunu taxtdan saldı.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Axundova, Nərgiz. Asiya və Afrika ölkələrinin orta əsrlər tarixi (Azərbaycan). Bakı: Adiloğlu. 2010. 48–51.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xuan Cao cin enen 黃巢 sade 黄巢 pinyin Huang Chao 884 Cinli duz taciri ve 874 884 cu illerde Cinde usyan bascisi Xuan Caocin enen 黃巢 sade 黄巢 pinyin Huang ChaoDogum tarixi IX esrVefat tarixi 884Vefat sebebi qanitirme d Fealiyyeti sair usyanci zabitHeyatiXuan Caonun dogum tarixi melum deyil 874 cu ilde Cinin simal serqinde Xuan Caonun basciligi ile kendli usyani bas verdi Usyancilar boyuk bir ordu yaratdilar Usyancilar cenuba dogru irelileyerek evvelce Quancjou Kanton seherini sonra ise olkenin paytaxti seherini ele kecirdiler Imperator qacdi Xuan Cao imperator elan edildi Vergiler legv olundu imperator anbarlarindan kendlilere taxil paylandi Imperator ve feodallar olkenin simalinda yasayan koceri mancurlarin komeyi ile usyani 884 cu ilde yatirdilar Usyan zamani oldurulmus feodallarin torpaqlari kendlilerin eline kecdi kendlilerin veziyyeti muveqqeti olsa da yungullesdi Xuan Caonun basciligi ile usyan874 cu ilde imperiyanin simal serqinde bas veren usyanlar bir axinda birles meye basladi Kendli muharibesi ocaqlarinin heyati ehemiyyetli Xenan Xebey ve Sandun vilayetlerinin yaxinliginda olmasi onlar ucun boyuk tehluke yaradirdi Tezlikle Xebey vilayetinin usyancilari arasinda duz ticareti ile mesgul olanVan Syan cji one cixdi 874 cu ilde onun 3 minlik destesi kendlile ri oz etrafinda birlesdiren merkeze cevrildi Novbeti 875 ci ilde Sandun vilayetinde basqa bir duz ticaretcisi Xuan Cao ve onun 8 en yaxin silahdasi bir nece min doyuscuden ibaret deste yaratdi lar ve Van Syan cjinin ordusuna qosuldular Artiq 876 ci ilde Van Syan cjinin ve Xuan Caonun qosunlari sirasinda 100 min nefer var idi Onlar Xuanxe ve Yantszi caylari arasinda yerlesen bes vilayetde herbi emeliyyatlar aparir imperiyanin ikinci paytaxti Loyani tehdid edirdiler Bezi bolgelerde ho kumet qosunlari usyancilarin terefine kecirdi Kendli muharibesinin bascilari oz cagirislarinda memurlarin qeddarligi ve satqinligini qanunlarin edaletsizliyini ve vergilerin agirligini ifsa edirdile r Usyancilar dovlet qeydiyyat kitablarini ve borc siyahilarini yandiri r feodallara vergi vermekden ve biyara gtmekden boyun qacirirdilar Dovlete mulkedarlara ve monastirlara aid anbarlari tutur se herlerdeki malikaneleri dagidir memurlari iri feodallari ve selem cileri oldururduler Onlar taxili paltarlari ve elde etdikleri digeremlaki kendliler arasinda bolusdururduler Tan hokumeti usyancilarin rehberlerine orduda yuksek vezi feved ederek onlari ele almaga calisirdi Van Syan cji bu teklif lerazilasmaga hazir idi O hesab edirdi ki yuksek herbi vezifeye yiyelense ve hakimiyyetin desteyi ile kendlilere daha cox kom ekede bilecek Bu sebebden Van Syan cji ve Xuan Cao arasin daixtilaf yarandi Van Syan cji son neticede hokumetile sovdeles meden imtina etse de usyancilarin rehberleri arasinda yaran anziddiyyet 877 ci ilin evvelinde kendli muharibesinde istirak ed enquvvelerin parcalanmasina getirib cixardi 878 ci ilin martinda i seVan Syan cjinin zeiflemis ordusu hokumet qosunlari terefinden darmadagin edildi Van Syan cji esir alindi ve edam edildi Onun destelerinin qaliqlari Xuan Caonun ordusuna qosuldu Xuan Caoartiq usyancilarin vahid bascisina cevrildi ve kendli muharibesi nitam olaraq ozu idare etmeye basladi O temteraqli Semayayardim eden Boyuk serkerde titulunu qebul etdi Kendli hereka tiget gede genislenirdi Xuan Cao bu herekata mutesekkillik getirmek ucun ordusunda ciddi nizam intizam yaratdi diger usyan ciqruplarla elaqeye girdi ve yerlerde kendli ozunuidare qurumlarin inteskiline cehdler gosterd i 880 ci ilin yayinda usyancilar Loyan seherine yuruse cixdila r Xuan Cao oz cagirislarinda Tan sulalesi ile bilavasite bagli olmayan ehalinin butun zumrelerini oz terefine kecmeye hokum etqosunlarini ise muqavimeti dayandirmaga cagirird i Loyan 880 ci ilin noyabrinda alindi 881 ci ilin 10 yanvarin daise Xuan Caonun 600 minlik qosunu paytaxt Canani ele kecird i Imperator qacdi ve Sicuanda meskunlasdi Tan sulalesinden ol anzadeganlar saray eyanlari varlilar ve memurlar mehv edildile r Ele kecirilmis qida parcalar ve qizil kasiblara paylandi Xuan Cao Boyuk Tszi Xuan Caonun veteni olan Sandunu vilayetinde qe dimde movcud olan dovletin adi ile sulalesinin yaranmasini el anetdi ve Qizil hakimiyyet suari altinda imperator oldu Xu anCaonun en yaxin silahdaslarindan teskil edilmis hakimiyyet orqanlari formalasdirild i Butun bunlara baxmayaraq usyancilarin proqrami mubarizenin istiqameti ve meqsedi haqqinda deqiq tesevvur yox idi Bovr r ucun tipik olan kortebii qeyri mutesekkil kendli herekati idi 881 ci ilin yazindan Tan imperiyasinin her iki paytaxti ali nandan sonra usyancilar feal hucum emeliyyatlari kecirmirdiler Xuan Cao Tan imperatorunu teqib etmedi ve bununla da ona guclerini yeniden seferber etmeye elverisli imkan yaratdi Sicuanda imperatorun yaninda toplanmis feodallar ise hec de vaxt itirmirdiler Tan imperiyasinin hakim quvveleri onlara qarsi olan tehluke nin mahiyyetini anladigindan butun kohne nifaqlari unutdu T ansulalesi etrafinda birlesdi ve eks hucuma kecdi Tan hoku metiturk sato tayfasinin Li Keyyunun basciligi altinda olan suvari destesini oz terefine cekmeye nail oldu Tanqut serkerdesi Toba Siqun da oz ordusu ile birge Tan xanedaninin komeyine geldi Usyancilar ise daxili bohran yasayirdilar 881 ci ilin yayinda usyan eleyhdarlarinin boyuk bir ordu supaytaxt Canana daxil oldu 882 ci ilin oktyabrinda iri usyanci destelerinden birinin bascisi olan xirda memur Cju Venin hokum etqosunlarina teslim olmasi usyancilarin veziyyetini daha da agirlasdirdi 883 cu ilin mayinda usyancilar Canani tam terk etdiler veLi Keyyunun 40 minlik qosunu paytaxta soxuldu Suvarilerin veh siliyi dehset yaratdi Xalq suvarileri qara qargalar onlarin serkerdesi Li Keyyunu ise tepegoz ejdaha adlandirmaga basladi 884 cu ilin may iyun aylarinda Li Keyyunun ve Cju Venin ho kumet qosunlari Xenanda usyancilarin San Janin Xuan Caonunen yaxin silahdasi ve Xuan Enin Xuan Caonun kicik qardasi basciliq etdiyi ordularini agir meglubiyyete ugratdilar Xuan Caove onun ordusunun qaliqlari destede minden az doyuscu qalmisdi onlari teqib edenlerden qurtularaq Sandun vilayetine cekildi 884 cu ilin iyul ayinda hokumet qosunlari onlari burada haqladilar Xuan Caonun destesi getdikce kicilirdi Veziyyetin cixilmazligini anlayan Xuan Cao ozunu oldurd u Lakin Xuan Caonun olumu ile usyan bitmedi Bir sira bolge lerde onun ordusundan ayrilmis desteler ve ya hokumet qosunlarinin dagitdigi usyanci destelerin qaliqlari muqavimeti davam etdirirdiler Xuan Caonun basciliq etdiyi kendli muharibesi meglubiyyete ugramasina baxmayaraq o Cinde bas vermis en boyuk kendli herekatlarindan biri kimi olke tarixinde boyuk rol oynamisdi Kendlilerin uzun iller boyu davam eden inadli mubarizesi hakim quvvelere ve Tan hakimiyyetine ciddi zerbe vurdu Coxlu sayda iri feodal memur ve selemci qetle yetirildi Tan sulalesinin hakimiyyetiyalniz nominal olaraq qaldi Cin feodal quvveleri ve kocerilerin birlesmis quvveleri usyanaqalxmis xalq uzerinde qelebe qazanmaqla imperiyani ele kecirdiler Mohtesem kendli muharibesi neticesinde Tan sulalesi taqetden dusmus hala geldi 907 ci ilde ise Cju Ven saray cevrilisi etdive sonuncu Tan imperatorunu taxtdan saldi IstinadlarHemcinin baxTan sulalesiXarici kecidlerAxundova Nergiz Asiya ve Afrika olkelerinin orta esrler tarixi Azerbaycan Baki Adiloglu 2010 48 51