Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xori-buryatlar(bur. хори буряадууд, хори тγмэд) — Buryatların tərkibində etnik qrup.
Tarixi
"Monqolların gizli tarixi" əsərində bildirilir ki, Xori etnonimi Xoriday mergen adlı bahadurdan törəmişdir. Çingiz xanın qızıl şəcərəsində bir xətt izlənilir ki, o, Xori etnonimi ilə bağlıdır. Dobu mergenin xatunu Alanqova, Borte-çinonun 12 qolu Xori-tumatlardan törəmişdir. Onlar Baykal arxasında yaşayan xalqların ulularıdır.
Şərqi ve Qərbi Buryatlar olaraq bilinən bu birlikdə Şərqi Buryatları monqollardan, Qərbi Buryatları isə türklərdən meydana gəlməkdədir. Buryatlar əslində Horidaylar adlanan bir birlikdən törəmişdir. Özlərini Hori Buryatları olaraq xarakterizə edən bu boy on bir soydan meydana gəlməkdə; bunların beşinin Türk kökənli, altısının isə Monqol kökənli olduğu bilinməkdədir Monqol soyundan gələn Buryat boyu Baykal Gölü kənarında yaşamaqda ve bugünkü əhalisinin 400.000 olduğu təxmin edilməkdədir Buryatların Şərq qolu olan Monqol Buryatları milli şüuru ve şaman mədəniyyəti güclü olan bir boydu. Belə ki, Buryatların şaman sistemində "Şahin və Qurd" arasında xüsusi bir əlaqə olduğunu vurğulayan inanc və tətbiqlər var. Ayrıca qaynaqlar ilk şaman qadının həkimlik gücünü bir şahindən aldığını ifadə edən inancın Buryatlarda da davam etdiyini ifadə etməkdədir.
Xori-buryatlar 11 qola ayrılır: bur. галзууд, хуасай, хүбдүүд, гушад, шарайд, харгана, худай, бодонгууд, хальбан, сагаангууд и батанай.
Xori-buryatlarda şamanizm
XX əsrdə M.N.Xanqalov və T.M. Mixaylovun da aralarında olduğu önəmli tədqiqatçılar Buryat şaman folkloruna aid mətinləri toplamışdırlar. L. Krader, Buryat cəmiyyətindəki Şamanizmin qaynaqlarını ələ almışdır. Keçmiş dövrdə Buryatlar Bö adını verdikləri Şamanları cəmiyyətin ruhi lideri saymışlar və şamanlık rütbəsini ana və atadan uşağa keçən bir miras halına gəlmişdir. “Bö” olaraq adlandırılan bu şəxslər təbiət və cəmiyyət (əxlaq) qaydalarına da hakim idi.
Nerier/nereer udla adı verilən Göy Tanrı şamanlık vəzifəsini bu şəxslərə bağışlayırdı. Şamanların bu vəzifələrini miras buraxa bilmələri üçün atalarından birisini ildırım çarpmamış ya da göydən düşən bir daşı tapmamış olması lazım idi.
Şaman olacaq şəxsin “zaarin” ünvanını ala bilməsi üçün bir çox imtahanı keçməsi şərti vardır. Keçmiş dövrlərdə çox yönlü olan Şamanlıq yaxın tarixdə ictimai funksiyasını itirməyə başlamış, yalnız atalardan bir miras olması səbəbiylə psixoloji xüsusiyyətləri cəmiyyətin ehtiyaclarına görə istifadə edilməyə başlanmışdır. Müxtəlif alətlər istifadə edən Buryat şamanları dəmirdən düzəltdikləri şaman baş bəzəyinin ya da tacının (mayhabsa) üzərinə buynuzları və kiçik zınqırovlar yerləşdirərək istifadə edərdilər. Şamanın atını təmsil edən dəf (hese) sayəsində şamanlar alt və üst dünyalar arasında səyahət etmə imkanına sahib olurdular.
İstinadlar
- . 2013-01-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-28.
- http://www.yasarkalafat.info/index.php?ll=newsdetails&w=1&yid=145 2012-03-15 at the Wayback Machine 21.04.2014
- Mihály Hoppal (tərcümə Bülent Bayram- H. Şevket Çağatay Çapraz), Avrasiyada Şamanlar, YKY, İstanbul, 2012, s.141-143.
- Хроника Тугулдар Торбоева (Прим. Н. Н. Поппе 5) // Летописи хоринских бурят // Труды института Востоковедения XXXIII. М-Л. АН СССР. 1940 © текст — Поппе Н. 1940
- . Балдаев С.П. Родословные предания и легенды бурят. — Улан-Удэ. — 1970. Ч. 1: Эхириты и булагаты.
- Галданова Г. Р. Доламаистские верования бурят. Новосибирск. — 1987.
- Ксенофонтов Г. В. Легенды и рассказы о шаманах у якутов, бурят и тунгусов // Очерки по изучению Якутского края. — Вып. 2. — Ч. 1. — Иркутск. 1928.
Xarici keçidlər
- Xori-buryatların etnik təşəkkülü Xorin bölgəsinin tarixi saytında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xori buryatlar bur hori buryaaduud hori tgmed Buryatlarin terkibinde etnik qrup TarixiBuryatlarin nesil ve tayfalari XVII esrin evvellerinde Monqollarin gizli tarixi eserinde bildirilir ki Xori etnonimi Xoriday mergen adli bahadurdan toremisdir Cingiz xanin qizil seceresinde bir xett izlenilir ki o Xori etnonimi ile baglidir Dobu mergenin xatunu Alanqova Borte cinonun 12 qolu Xori tumatlardan toremisdir Onlar Baykal arxasinda yasayan xalqlarin ulularidir Serqi ve Qerbi Buryatlar olaraq bilinen bu birlikde Serqi Buryatlari monqollardan Qerbi Buryatlari ise turklerden meydana gelmekdedir Buryatlar eslinde Horidaylar adlanan bir birlikden toremisdir Ozlerini Hori Buryatlari olaraq xarakterize eden bu boy on bir soydan meydana gelmekde bunlarin besinin Turk kokenli altisinin ise Monqol kokenli oldugu bilinmekdedir Monqol soyundan gelen Buryat boyu Baykal Golu kenarinda yasamaqda ve bugunku ehalisinin 400 000 oldugu texmin edilmekdedir Buryatlarin Serq qolu olan Monqol Buryatlari milli suuru ve saman medeniyyeti guclu olan bir boydu Bele ki Buryatlarin saman sisteminde Sahin ve Qurd arasinda xususi bir elaqe oldugunu vurgulayan inanc ve tetbiqler var Ayrica qaynaqlar ilk saman qadinin hekimlik gucunu bir sahinden aldigini ifade eden inancin Buryatlarda da davam etdiyini ifade etmekdedir Xori buryatlar 11 qola ayrilir bur galzuud huasaj hүbdүүd gushad sharajd hargana hudaj bodonguud halban sagaanguud i batanaj Xori buryatlarda samanizmXX esrde M N Xanqalov ve T M Mixaylovun da aralarinda oldugu onemli tedqiqatcilar Buryat saman folkloruna aid metinleri toplamisdirlar L Krader Buryat cemiyyetindeki Samanizmin qaynaqlarini ele almisdir Kecmis dovrde Buryatlar Bo adini verdikleri Samanlari cemiyyetin ruhi lideri saymislar ve samanlik rutbesini ana ve atadan usaga kecen bir miras halina gelmisdir Bo olaraq adlandirilan bu sexsler tebiet ve cemiyyet exlaq qaydalarina da hakim idi Nerier nereer udla adi verilen Goy Tanri samanlik vezifesini bu sexslere bagislayirdi Samanlarin bu vezifelerini miras buraxa bilmeleri ucun atalarindan birisini ildirim carpmamis ya da goyden dusen bir dasi tapmamis olmasi lazim idi Saman olacaq sexsin zaarin unvanini ala bilmesi ucun bir cox imtahani kecmesi serti vardir Kecmis dovrlerde cox yonlu olan Samanliq yaxin tarixde ictimai funksiyasini itirmeye baslamis yalniz atalardan bir miras olmasi sebebiyle psixoloji xususiyyetleri cemiyyetin ehtiyaclarina gore istifade edilmeye baslanmisdir Muxtelif aletler istifade eden Buryat samanlari demirden duzeltdikleri saman bas bezeyinin ya da tacinin mayhabsa uzerine buynuzlari ve kicik zinqirovlar yerlesdirerek istifade ederdiler Samanin atini temsil eden def hese sayesinde samanlar alt ve ust dunyalar arasinda seyahet etme imkanina sahib olurdular Istinadlar 2013 01 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 28 http www yasarkalafat info index php ll newsdetails amp w 1 amp yid 145 2012 03 15 at the Wayback Machine 21 04 2014 Mihaly Hoppal tercume Bulent Bayram H Sevket Cagatay Capraz Avrasiyada Samanlar YKY Istanbul 2012 s 141 143 Hronika Tuguldar Torboeva Prim N N Poppe 5 Letopisi horinskih buryat Trudy instituta Vostokovedeniya XXXIII M L AN SSSR 1940 c tekst Poppe N 1940 Baldaev S P Rodoslovnye predaniya i legendy buryat Ulan Ude 1970 Ch 1 Ehirity i bulagaty Galdanova G R Dolamaistskie verovaniya buryat Novosibirsk 1987 Ksenofontov G V Legendy i rasskazy o shamanah u yakutov buryat i tungusov Ocherki po izucheniyu Yakutskogo kraya Vyp 2 Ch 1 Irkutsk 1928 Xarici kecidlerXori buryatlarin etnik tesekkulu Xorin bolgesinin tarixi saytinda