Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Məhdi Ülya Sultan (tam titulu: Dürri-dürət Dövlətü-hümayün Şahbanu Naibəyi, Nəvvabi-Səfəviyyə Məhdi Ülya Sultan Mərəşi; 1549, Behşəhr, Mazandaran ostanı – 26 iyul 1579) — I Şah Abbasın anası, Məhəmməd şah Xudabəndənin arvadı, Mərəşi seyidlərindən.
| Məhdi Ülya | |
|---|---|
| 12 fevral 1578 – 29 iyul 1579 | |
| Əvvəlki | Peykər Sultan |
| Sonrakı | Məryəm Sultan |
| 12 fevral 1578 – 29 Iyul 1579 | |
| Əvvəlki | Peykər Sultan |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Mazandaran |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Qəzvin |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Abdulla Xan |
| Anası | Lazibar Xanım |
| Həyat yoldaşı | Şah Məhəmməd Xudabəndə |
| Uşaqları | oğlanları: Şahzadə Həsən Mirzə, Şahzadə Həmzə Mirzə, Şahzadə Abbas Mirzə, Şahzadə Əbutalib Mirzə qızları: Şahbəyim Sultan |
| Ailəsi | Səfəvilər |
| Dini | Şiə (İslam) |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Tanınır | natiq |
Həyatı
Xeyrənnisə Sultan Mazandaran xanı bəy qızı Lazibar xanımın ilk övladı idi. 1549-cu ildə anadan olmuşdur. Abdulla xan bu qızını xüsusi yetişdirmişdi. Ona at çapmağı, oxla nişan almağı öyrətmiş, əsasında, bacısı ilə xüsusi müəllimlərin iştirakında elmlərə yiyələnmişdilər. Xeyrənnisə Sultan ilə Şah Məhəmməd Xudabəndənin tanış olması tamamən təsadüfi idi. Tarixi qaynaqlardan biri yazır ki, Şahzadə atasının istəyi ilə payitaxta gələndən sonra Mazandaran bölgəsini gəzərkən bazara yolunu salmış və kəndli qiyafəsində insanları sorğu-sual edirmiş. Elə bu zaman xan qızı Xeyrənnisə bacısı Zəhra xanımla ( I Abbasın məşvərətçisi, Məryəm ve Zeynəb sultanı sürgün etdirən, bacısının intiqamçısı) ilə orada olur. Lakin şahzadə paytaxdan muzdlu tutulmuş oxcunun nişanı ilə yaralanır və yerə yıxılır. Bu zaman gənc qız olan Xeyrənnisə qaçaraq onu qaldırır, yarasına oradaca məlhəm qoyur, əhvalını soruşur. Xeyrənnisə bəyimin gözəliyinə valeh olan şahzadə oradaca ona vurulur, lakin özünə gəldikdən sonra onu görmür, getdiyini öyrənir. Bu hadisələr 1565-ci ildə baş verir. Hadisədən bir müddət sonra Şahzadə bu qızı araşdırır, Abdulla xanı öyrənir, ona elçi göndərir. 1565-ci ilin sonları Xeyrənnisə zorla saraya gətirilir. Əvvəlcədən Məhəmməd mirzəni istəməsə də, sonradan aşiq olur və ona 5 övlad bəxş edir. Lakin əri Məhəmməd mirzənin gözünün zəif olması, yuxarıların onları saymaması Xeyrənnisəni övladlarının həyatda qalması üçün siyasətə girməyə məcbur edir. Və o ailəsini hər daim qoruyacağı haqda and içir. Oğlu Həsənin "təzə" şahın (II İsmayılın) əmri ilə öldürülməsi onun mərhəmət hissini alır. Atasının yolunu azmış əmisi Mir Həsən xanla qızılbaşlar tərəfindən qətli isə onda bu nifrəti daha da artırdı. Uzun mübarizələrdən sonra bütün düşmənlərini, xüsusiilə də Pərixan Sultanı aradan qaldırır. 1578-ci ildə Şahzadə Məhəmməd mirzə "şahlıq taxtı"na oturur.Bu zaman Xeyrənnisə "Şahbanu" az sonra "Nəvvabi-Naibəyi-Səfəviyyə" daha sonra isə "Ali divanın Vəkili" olur. İndiyənəcən nə şərqdə, nə də qərbdə bu rütbəyə bir anda heç bir qadın yiyələnməmişdi, lakin Fars qızı bunu bacara bilir. Əsrin son rübündə Osmanlı imperiyasının sərhədlərindən Hindistana qədər uzanan böyük imperiyanı formal adla Şah Məhəmməd Xudabəndə həqiqi olaraq isə Məhdi-Ülya və oğlu idarə edirdi. Osmanlı təhdidlərinə qarşı işləri qaydaya salmaq üçün dövləti faktiki rəhbərliyi onun arvadı Məhdi Ülya ləqəbli Xeyrənnisə Sultan və oğlu, osmanlılar üzərində bir sıra parlaq qələbələr qazanmış bacarıqlı sərkərdə Həmzə mirzə edirlər.1578-ci ildə Osmanlı qoşunu Səfəvi sərhədlərini keçdi. Qızılbaşlar ilk döyüşdə məğlub oldular.Bu xəbər saraya çatan zaman Xeyrənnisə Sultan böyük divan topladı. Bu döyüşdə arxayınlıq edib, mal, mülk eşqinə, dövlətlilik sevdasına düşən və ən əsası ona düşmən olan bütün qızılbaş əmirlərini vəzifələrindən çıxardıb, ucqarlara sürgün etdi.Bu zaman Məhəmməd şah xəstə idi.Gözlərinin ağrısı ən son həddə çatmışdı. Bu səbəbdən Sultan oğlu Həmzə Mirə ilə digər döyüşlərin planını hazırlamağa başladı. Döyüş qəraragahına bir-başa özü getdi. Və həm qələbə, həm də əsir alınan Adil Gərayla saraya döndü. Əvvəl Adil Gəraya xoş davransa da, onun şaha qətl etmək istəyərkən yaxalanması vəziyyəti kökdən dəyişdi.Gəray zindana salındı. Adil Gəraya işgəncə yolu ilə Osmanlılardan xəbər verdi. Səfəvilər bir neçə cəbhədə yeni qələbə qazandılar.
Şəcərəsi
İsgəndər bəy Münşi yazır:
 | Şah Abbasın ana tərəfdən əsil-nəsəbinin bəyanı. Onun şərəfli anası böyük banu Məhdi-Ülya Xeyrənnisə Sultan özündə seyidliklə sultanlığı birləşdirən Mazandaran valisi Mir Abdulla xanın qızıdır ki, [bu sonuncu da öz növbəsində] aşağıdakı tərtiblə Mir Büzürg ləqəbi ilə məşhur olan rəhmətlik Seyid Qivaməddinin nəslindəndir: Mir Abdulla xan ibn Sultan Mahmud xan ibn Mir Əbdülkərim ibn Seyid Məhəmməd ibn Seyid Mürtəza ibn Seyid Əli ibn Seyid Kəmaləddin. Bu sonuncusu böyük Əmir Teymur Kürəkanın müasiri olmuş və tarix kitablarında yazıldığı kimi, Mahanə qalasına çəkilib, ona qarşı mühasirə şəraitində döyüş və vuruş aparmışdır. Həmin bu cənab adı çəkilən Mir Büzürgün oğlu idi. [Mir Büzürgün] şərəfli əsl-nəsəbi Seyid Əli əl-Mərəşiyə bağlanır və həmin səbəbdən bu sülalənin seyidlərini "Mərəşi" adlandırırlar. O cənab [Seyid Əli əl-Mərəşi] də öz növbəsində, "Tarix-i cahanara"da qeyd olunduğu kimi, səcdə edənlərin imamı və ariflərin qibləsi olan Həzrət İmam Zeynalabidinin - ona salam olsun - nəvə-nəticələrindəndir. |  |
Sui-qəsd
Qızılbaş əyanlarının sevmədiyi Xeyrənnisə Sultan, onlar tərəfindən sarayda girov saxlanılan Krım xanının qardaşı Adil Gəray ilə eşq məcarası yaşamaqda ittiaham olunaraq, bir qrup sui-qəsdçinin hərəmxanaya basqı nəticəsində anası ilə birlikdə öldürülmüşdür. Səbəb isə onların yerinə Xeyrənnisə Sultanın özü tərəfdən farsların dövlət işlərinə girməsi idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- İskəndər bəy Münşi Türkman. Tarix-i aləm aray-i Abbasi, c. I-II, Tehran, h.1350, s.1-607; 606-1235.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Mehdi Ulya Sultan tam titulu Durri duret Dovletu humayun Sahbanu Naibeyi Nevvabi Sefeviyye Mehdi Ulya Sultan Meresi 1549 Behsehr Mazandaran ostani 26 iyul 1579 I Sah Abbasin anasi Mehemmed sah Xudabendenin arvadi Meresi seyidlerinden Mehdi UlyaSefeviler dovletinin Naibesi12 fevral 1578 29 iyul 1579EvvelkiPeyker SultanSonrakiMeryem SultanSefevilerin Sahbanusu12 fevral 1578 29 Iyul 1579EvvelkiPeyker SultanSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 1549Dogum yeri MazandaranVefat tarixi 29 iyun 1579Vefat yeri QezvinFealiyyeti siyasetciAtasi Abdulla XanAnasi Lazibar XanimHeyat yoldasi Sah Mehemmed XudabendeUsaqlari oglanlari Sahzade Hesen Mirze Sahzade Hemze Mirze Sahzade Abbas Mirze Sahzade Ebutalib Mirze qizlari Sahbeyim SultanAilesi SefevilerDini Sie Islam Elmi fealiyyetiTaninir natiqHeyatiXeyrennise Sultan Mazandaran xani bey qizi Lazibar xanimin ilk ovladi idi 1549 cu ilde anadan olmusdur Abdulla xan bu qizini xususi yetisdirmisdi Ona at capmagi oxla nisan almagi oyretmis esasinda bacisi ile xususi muellimlerin istirakinda elmlere yiyelenmisdiler Xeyrennise Sultan ile Sah Mehemmed Xudabendenin tanis olmasi tamamen tesadufi idi Tarixi qaynaqlardan biri yazir ki Sahzade atasinin isteyi ile payitaxta gelenden sonra Mazandaran bolgesini gezerken bazara yolunu salmis ve kendli qiyafesinde insanlari sorgu sual edirmis Ele bu zaman xan qizi Xeyrennise bacisi Zehra xanimla I Abbasin mesveretcisi Meryem ve Zeyneb sultani surgun etdiren bacisinin intiqamcisi ile orada olur Lakin sahzade paytaxdan muzdlu tutulmus oxcunun nisani ile yaralanir ve yere yixilir Bu zaman genc qiz olan Xeyrennise qacaraq onu qaldirir yarasina oradaca melhem qoyur ehvalini sorusur Xeyrennise beyimin gozeliyine valeh olan sahzade oradaca ona vurulur lakin ozune geldikden sonra onu gormur getdiyini oyrenir Bu hadiseler 1565 ci ilde bas verir Hadiseden bir muddet sonra Sahzade bu qizi arasdirir Abdulla xani oyrenir ona elci gonderir 1565 ci ilin sonlari Xeyrennise zorla saraya getirilir Evvelceden Mehemmed mirzeni istemese de sonradan asiq olur ve ona 5 ovlad bexs edir Lakin eri Mehemmed mirzenin gozunun zeif olmasi yuxarilarin onlari saymamasi Xeyrenniseni ovladlarinin heyatda qalmasi ucun siyasete girmeye mecbur edir Ve o ailesini her daim qoruyacagi haqda and icir Oglu Hesenin teze sahin II Ismayilin emri ile oldurulmesi onun merhemet hissini alir Atasinin yolunu azmis emisi Mir Hesen xanla qizilbaslar terefinden qetli ise onda bu nifreti daha da artirdi Uzun mubarizelerden sonra butun dusmenlerini xususiile de Perixan Sultani aradan qaldirir 1578 ci ilde Sahzade Mehemmed mirze sahliq taxti na oturur Bu zaman Xeyrennise Sahbanu az sonra Nevvabi Naibeyi Sefeviyye daha sonra ise Ali divanin Vekili olur Indiyenecen ne serqde ne de qerbde bu rutbeye bir anda hec bir qadin yiyelenmemisdi lakin Fars qizi bunu bacara bilir Esrin son rubunde Osmanli imperiyasinin serhedlerinden Hindistana qeder uzanan boyuk imperiyani formal adla Sah Mehemmed Xudabende heqiqi olaraq ise Mehdi Ulya ve oglu idare edirdi Osmanli tehdidlerine qarsi isleri qaydaya salmaq ucun dovleti faktiki rehberliyi onun arvadi Mehdi Ulya leqebli Xeyrennise Sultan ve oglu osmanlilar uzerinde bir sira parlaq qelebeler qazanmis bacariqli serkerde Hemze mirze edirler 1578 ci ilde Osmanli qosunu Sefevi serhedlerini kecdi Qizilbaslar ilk doyusde meglub oldular Bu xeber saraya catan zaman Xeyrennise Sultan boyuk divan topladi Bu doyusde arxayinliq edib mal mulk esqine dovletlilik sevdasina dusen ve en esasi ona dusmen olan butun qizilbas emirlerini vezifelerinden cixardib ucqarlara surgun etdi Bu zaman Mehemmed sah xeste idi Gozlerinin agrisi en son hedde catmisdi Bu sebebden Sultan oglu Hemze Mire ile diger doyuslerin planini hazirlamaga basladi Doyus qeraragahina bir basa ozu getdi Ve hem qelebe hem de esir alinan Adil Gerayla saraya dondu Evvel Adil Geraya xos davransa da onun saha qetl etmek isteyerken yaxalanmasi veziyyeti kokden deyisdi Geray zindana salindi Adil Geraya isgence yolu ile Osmanlilardan xeber verdi Sefeviler bir nece cebhede yeni qelebe qazandilar SeceresiIsgender bey Munsi yazir Sah Abbasin ana terefden esil nesebinin beyani Onun serefli anasi boyuk banu Mehdi Ulya Xeyrennise Sultan ozunde seyidlikle sultanligi birlesdiren Mazandaran valisi Mir Abdulla xanin qizidir ki bu sonuncu da oz novbesinde asagidaki tertible Mir Buzurg leqebi ile meshur olan rehmetlik Seyid Qivameddinin neslindendir Mir Abdulla xan ibn Sultan Mahmud xan ibn Mir Ebdulkerim ibn Seyid Mehemmed ibn Seyid Murteza ibn Seyid Eli ibn Seyid Kemaleddin Bu sonuncusu boyuk Emir Teymur Kurekanin muasiri olmus ve tarix kitablarinda yazildigi kimi Mahane qalasina cekilib ona qarsi muhasire seraitinde doyus ve vurus aparmisdir Hemin bu cenab adi cekilen Mir Buzurgun oglu idi Mir Buzurgun serefli esl nesebi Seyid Eli el Meresiye baglanir ve hemin sebebden bu sulalenin seyidlerini Meresi adlandirirlar O cenab Seyid Eli el Meresi de oz novbesinde Tarix i cahanara da qeyd olundugu kimi secde edenlerin imami ve ariflerin qiblesi olan Hezret Imam Zeynalabidinin ona salam olsun neve neticelerindendir Sui qesdQizilbas eyanlarinin sevmediyi Xeyrennise Sultan onlar terefinden sarayda girov saxlanilan Krim xaninin qardasi Adil Geray ile esq mecarasi yasamaqda ittiaham olunaraq bir qrup sui qesdcinin heremxanaya basqi neticesinde anasi ile birlikde oldurulmusdur Sebeb ise onlarin yerine Xeyrennise Sultanin ozu terefden farslarin dovlet islerine girmesi idi Hemcinin baxMeresi seyidleriIstinadlarIskender bey Munsi Turkman Tarix i alem aray i Abbasi c I II Tehran h 1350 s 1 607 606 1235