Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xış — şumlamada istifadə olunan kənd təsərrüfatınin aləti. Torpağın asan şumlanmasını təmin edən, dəmir xışın ucu, bir qayda olaraq küt üçbucaq formasında olub, burnu nazik və ensiz, küpü isə enli və qalın olurdu, lakin hansı növ torpaq sahəsinin şumlanmasından, yaxud hansı bitki növü üçün şum ediləcəyindən asılı olaraq, xış gavahınları böyük və ya kiçik olurdu. Bundan əlavə, gavahınların ucunun oval və yaxud iti olması ilə də onlar bir-birindən seçilirdi.
Bir qayda olaraq gavahın sifarişlə yerli dəmirçilərə düzəltdirilirdi.
Azərbaycanda xış növləri
Azərbaycanda istifadə olunmuş xışlar quruluş və formalarına görə, bir sıra məhəlli xüsusiyyətlərə malik olmuşlar. Bunların ən təkmil növü "ulamalı xış", "qollu xış", "çatma xış", "işkilli xış" və s. adlarla tanınmışdır. Xışın bu növlərinə Azərbaycanın, demək olar ki, əksər etnoqrafik bölgələrində rast gəlinirdi.
Ulamalı xış Şəki-Zaqatala, Qarabağ, Naxçıvan bölgələrində, xüsusilə, geniş yayılmışdır. Ulamalı xışın qolu, adətən, onun bazısına calaq əlavə etməklə düzəldilirdi. Bazı calağı Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində "ulama", "çilə", "çatma", "məsənə", "uzatma" və s. adlandırılırdı. Xışın bu növü çox vaxt elə həmin adlarla da fərqləndirilib tanınırdı.
Ulamalı xış, adətən, kötüyünün arxadan "qulaqlı", dəstəyinin iki əlcəkli düzəldilməsi və metal qılınca malik olması ilə fərqlənirdi. Xışın qılıncı torpağı kəsmək, qulaqları torpaq layını çevirmək məqsədi güdür, onun qoşa dəstəyi isə alətin sanballığını tənzimləməyə xidmət edirdi. Ulamalı xış nisbətən təkmilləşmiş şum aləti olub, torpağı daha yaxşı şumlayırdı. Belə xışlardan dağavar və dəmyə torpaqların şumlanmasında daha çox istifadə edilirdi. Adətən, ona iki, üç, bə’zən isə dörd boyun öküz qoşulardı.
Çəltikçilik təsərrüfatında istifadə edilən xış yüngül və kiçik ölçülü olması ilə fərqlənirdi. Suvarılan torpaqların şumlanması nisbətən çətin olduğundan qaim torpağı kəsmək üçün xışların qoluna həm də "qılınc" bərkidilirdi. Bundan əlavə xışın kötüyündə "qulaq" adlanan ayaq yeri düzəldilirdi. Torpağı dərin şumlamaq üçün dəstəçi (majgəl) ayağı ilə arabir həmin "qulağı"n üstündən aşağı basırdı. İkinci il təkrar əkilən çəltik sahəsi nisbətən yüngül xışla şumlanırdı. Xalq arasında çəltik gərinin şumlanması əməliyyatı "gərvanlama" adlandığından xışın bu növünə, adətən, "gərvan xış" da deyilirdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Əkinçilik alətləri". 2021-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-04-14.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xis sumlamada istifade olunan kend teserrufatinin aleti Torpagin asan sumlanmasini temin eden demir xisin ucu bir qayda olaraq kut ucbucaq formasinda olub burnu nazik ve ensiz kupu ise enli ve qalin olurdu lakin hansi nov torpaq sahesinin sumlanmasindan yaxud hansi bitki novu ucun sum edileceyinden asili olaraq xis gavahinlari boyuk ve ya kicik olurdu Bundan elave gavahinlarin ucunun oval ve yaxud iti olmasi ile de onlar bir birinden secilirdi Bir qayda olaraq gavahin sifarisle yerli demircilere duzeltdirilirdi Azerbaycanda xis novleriAzerbaycanda istifade olunmus xislar qurulus ve formalarina gore bir sira mehelli xususiyyetlere malik olmuslar Bunlarin en tekmil novu ulamali xis qollu xis catma xis iskilli xis ve s adlarla taninmisdir Xisin bu novlerine Azerbaycanin demek olar ki ekser etnoqrafik bolgelerinde rast gelinirdi Ulamali xis Seki Zaqatala Qarabag Naxcivan bolgelerinde xususile genis yayilmisdir Ulamali xisin qolu adeten onun bazisina calaq elave etmekle duzeldilirdi Bazi calagi Azerbaycanin ayri ayri bolgelerinde ulama cile catma mesene uzatma ve s adlandirilirdi Xisin bu novu cox vaxt ele hemin adlarla da ferqlendirilib taninirdi Ulamali xis adeten kotuyunun arxadan qulaqli desteyinin iki elcekli duzeldilmesi ve metal qilinca malik olmasi ile ferqlenirdi Xisin qilinci torpagi kesmek qulaqlari torpaq layini cevirmek meqsedi gudur onun qosa desteyi ise aletin sanballigini tenzimlemeye xidmet edirdi Ulamali xis nisbeten tekmillesmis sum aleti olub torpagi daha yaxsi sumlayirdi Bele xislardan dagavar ve demye torpaqlarin sumlanmasinda daha cox istifade edilirdi Adeten ona iki uc be zen ise dord boyun okuz qosulardi Celtikcilik teserrufatinda istifade edilen xis yungul ve kicik olculu olmasi ile ferqlenirdi Suvarilan torpaqlarin sumlanmasi nisbeten cetin oldugundan qaim torpagi kesmek ucun xislarin qoluna hem de qilinc berkidilirdi Bundan elave xisin kotuyunde qulaq adlanan ayaq yeri duzeldilirdi Torpagi derin sumlamaq ucun desteci majgel ayagi ile arabir hemin qulagi n ustunden asagi basirdi Ikinci il tekrar ekilen celtik sahesi nisbeten yungul xisla sumlanirdi Xalq arasinda celtik gerinin sumlanmasi emeliyyati gervanlama adlandigindan xisin bu novune adeten gervan xis da deyilirdi Hemcinin baxKotan CutIstinadlar Ekincilik aletleri 2021 10 19 tarixinde Istifade tarixi 2015 04 14