Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Tütünçəkmə — tütün yarpaqlarının tüstüsü ilə siqaret, qəlyan və b. şəklində istifadə edərək nəfəs alma, dünyada qarşısı alına bilinən əsas ölüm səbəblərindən biri.
Əsas mahiyyəti
Böyüklər arasında o, hər on nəfərdən birinin ölümünün səbəbidir. XX əsrdə tütün 100 milyon insanın ölümünə səbəb olmuşdur. Təkcə 2005-ci ildə tütünün törətdiyi xəstəliklər nəticəsində 5,4 milyon insan tələf olmuşdur. Tütün, ondan mütəmadi şəkildə istifadə edənlərin, demək olar ki, yarısının ölümünə səbəb olur. Orta hesabla dünya əhalisinin 29%-i siqaret çəkənlərdir. Siqaretçəkmə qadınlara nisbətən (10,3%) kişilər arasında (47,5%) daha çox yayılmışdır. İndiki tendensiyanın qalacağı halda 2030-cu ilədək tütünçəkmədən ölənlərin sayının ildə 8 milyona çatacağı və XXI əsrdə tütündən ümumilikdə 1 milyard insanın tələf olacağı gözlənilir. Dünyada 1 milyard siqaret çəkənin 80%-i gəlirləri aşağı və orta səviyyədə olan ölkələrdə yaşayır. Əgər təcili tədbirlər görülməzsə, 2030-cu ilədək tütünlə bağlı ölüm hallarının 80%-i inkişaf edən ölkələrin payına düşəcək. Tütün məhsullarının yanması nəticəsində ətraf mühitə yayılan tüstü ikincili tütün tüstüsü kimi tanınır. Qapalı şəraitdə tütün tüstüsü hər tərəfə yayılır və onun zərərli təsirinə həm siqaret çəkənlər, həm də çəkməyənlər məruz qalırlar. Bu, adətən, passiv siqaretçəkmə adlandırılır. Müəyyən olunmuşdur ki, tütün tüstüsündə 4000 zərərli kimyəvi maddə var. Bu maddələr (qatran, mürəkkəb kimyəvi maddələr, aromatizatorlar və s.) insanın orqanizminə zərərli təsir göstərir. Tütün tüstüsündə olan nikotin və qarmin kimi psixoaktiv maddələr mərkəzi sinir sistemini stimulyasiya edərək eyforiya hissi yaradır və müvəqqəti olaraq yorğunluğu, yuxululuğu, əzginliyi aradan qaldıraraq iş qabiliyyətinin və yaddaşın yüksəlməsi effektini göstərir. Nəticədə yaranmış nikotindən asılılıq tütünçəkmənin davam etməsinə gətirib çıxarır. Passiv tütünçəkmə böyüklərdə bir çox ürək-damar və nəfəs yolları xəstəliklərinin yaranmasına səbəb olur və bu da sonda ölümə gətirib çıxara bilir. Hesablamalara əsasən dünyada 700 milyon uşaq (dünyada bütün uşaqların demək olar ki, yarısı) havada olan ikincili tütün tüstüsü ilə nəfəs alır. Bu da uşaqlarda bir çox ciddi xəstəliklərin yaranmasına və artıq mövcud olan xəstəliklərin (məsələn, astmanın) ağırlaşmasına gətirib çıxarır. İkincili tütün tüstüsü ayrı-ayrı insanların, müəssisələrin və ümumilikdə cəmiyyətin iqtisadi xərclərinə təsir etməklə, səhiyyənin birbaşa və dolayı xərcləri şəklində məhsuldarlıq itkilərinə gətirib çıxarır. İkincili tütün tüstüsünün təsirinin təhlükəsiz səviyyəsi mövcud deyil. Heç bir ventilyasiya, heç bir filtr, hətta birlikdə istifadə olunduqda belə qapalı şəraitdə tüstünün təsirini təhlükəsiz səviyyəyə endirə bilməz. Tütünçəkmənin güclü vərdiş və hətta asılılığın formalarından biri olmasına baxmayaraq milyonlarla insan bu təhlükədən qurtula bilir.
XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT
F17 – Tütündən istifadə nəticəsində yaranan psixi və davranış pozuntuları
Tütünçəkmə səbəbindən yarana bilən xəstəliklər
Onkoloji xəstəliklər: tənəffüs, mədə-bağırsaq, sidik-cinsiyyət, qan törədici sistemlərdə yüksək ehtimal ilə baş verə bilər. Tütünçəkmə ağciyərlərdə xərçəng xəstəliyinin yaranmasının əsas səbəbi hesab edilir. Ağciyər xərçəngindən ölən kişilərin 90%- də, tütünçəkmə əsas amil sayılır. Aktiv tütün çəkənlərdə ağız boşluğunun, dodağın, mədənin və onikibarmaq bağırsağın, sidikcinsiyyət orqanlarının, qan törədici sisteminin xərçəng xəstəliyinin yaranması riski artır. Ürək-damar xəstəlikləri: ateroskleroz, beyin və ürək-damar xəstəlikləri, qarın aortasının anevrizmasının inkişafı ehtimalı artır. Tənəffüs yolları xəstəlikləri: ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi, bronxit, pnevmoniya, uşaqlarda və böyüklərdə ağciyər xəstəliklərinin yaranması ehtimalı artır. Reproduktiv sağlamlıq: Siqaret çəkən qadınlarda fertillik zəifləyir. Tütün tüstüsü ilə daxil olan zərərli maddələr həm hamilə qadına, həm də bətnindəki dölə mənfi təsir göstərir. Tütün tüstüsünün toksiki maddələri hamiləlik zamanı baş verən müxtəlif fəsadların yaranması ehtimalını və dölün oksigen çatışmazlığına gətirib çıxararaq onun bütün orqanlarında normal inkişafın pozulması riskini artırır. Tütün çəkən kişilərdə impotensiyanın yaranması ehtimalı çəkməyənlərə nisbətən çoxdur. Hamiləliyin ağırlaşmaları: vaxtından əvvəl doğuş, ciftin vaxtından əvvəl ayrılması. Yenidoğulmuşlarda fəsadlar: normadan aşağı çəkili yenidoğulmuşlar, ağciyərlərin tam inkişaf etməməsi və qəflətən ölüm sindromu. Digər xəstəliklər: kataraktlar, mədənin peptik xorası, immun sisteminin zəifləməsi. Tütün çəkənin xarici görünüşü dəyişilir. Tütünçəkmə dişlərin və dırnaqların saralmasına, saçların tökülməsinə və qırışların yaranmasına gətirib çıxarır. Bəzən insanlar səhv olaraq bədən çəkisinə tütün çəkməklə nəzarət etməyi düşünürlər.
Tütünçəkmədən imtina etməyin üstünlükləri
Tütünçəkmə nəticəsində əmələ gələn bir çox xəstəliklərin yaranma riski tütünçəkmədən imtina etdikdən sonra azalır. Xəstəliklərin yaranmasına görə fərdi risk tütünçəkmənin müddətindən, intensivliyindən və xəstəliyin tütünçəkmə zamanı olub-olmamağından asılıdır (cədvəl 1-ə bax). Beləliklə, tütünçəkmədən imtina etməyə sövq etmək, xüsusilə də siqaret çəkməyə yeni başlayan insanlarda bu zərərli vərdişin yan təsirlərinin aradan qaldırılması üçün çox vacibdir. Tütün çəkən insanların səhhətində narahatlıq olmadığına görə tütünçəkmə nəticəsində yaranan xəstəliklərin özünü büruzə verməsinə qədər uzun müddət keçə bilər ki, bu səbəbdən də onlar səhiyyə xidmətlərinə çox az və ya artıq gec olduqda müraciət edirlər. Beləliklə, tibb işçisi bütün mümkün olan yollarla insanları tütünçəkmədən imtina etməyə sövq etməlidir.
Qeydlər
Aktiv tütünçəkmə — qurudulmuş və ya emal edilmiş közərən tütün yarpaqlarının tüstüsünün (əksər hallarda siqaretçəkmə vasitəsi ilə) nəfəs yolları ilə qəbul edilməsidir. Passiv tütünçəkmə — ətrafa yayılan tütün tüstüsünün nəfəs yolları ilə qəbul edilməsidir. Nikotindən asılılıq sindromu — davranış, dərketmə və fizioloji simptomlar kompleksi olub, nikotinin təkrar qəbulundan sonra yaranır və adətən, təkrar olaraq qəbuletmə istəyini (tələbini) yaradır. Nikotinin qəbuluna nəzarətin çətinləşməsi həmin maddənin zərərli/öldürücü təsirinə malik olmasına baxmayaraq nikotinin davamlı qəbul edilməsinə, nikotinin dozasının yol verilən həddinin artmasına və bəzən abstinensiya vəziyyətinin yaranmasına gətirib çıxarır (XBT-10, 221-ci səhifə).
Xarici keçidlər
1.Tütünçəkmə
2.İkincili tütünçəkmə barədə 10 fakt[ölü keçid]
İstinadlar
- "TÜTÜNÇƏKMƏDƏN İMTİNA ETMƏ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL,Bakı-2012" (PDF). 2021-05-06 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2015-09-28.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Tutuncekme tutun yarpaqlarinin tustusu ile siqaret qelyan ve b seklinde istifade ederek nefes alma dunyada qarsisi alina bilinen esas olum sebeblerinden biri Esas mahiyyetiBoyukler arasinda o her on neferden birinin olumunun sebebidir XX esrde tutun 100 milyon insanin olumune sebeb olmusdur Tekce 2005 ci ilde tutunun toretdiyi xestelikler neticesinde 5 4 milyon insan telef olmusdur Tutun ondan mutemadi sekilde istifade edenlerin demek olar ki yarisinin olumune sebeb olur Orta hesabla dunya ehalisinin 29 i siqaret cekenlerdir Siqaretcekme qadinlara nisbeten 10 3 kisiler arasinda 47 5 daha cox yayilmisdir Indiki tendensiyanin qalacagi halda 2030 cu iledek tutuncekmeden olenlerin sayinin ilde 8 milyona catacagi ve XXI esrde tutunden umumilikde 1 milyard insanin telef olacagi gozlenilir Dunyada 1 milyard siqaret cekenin 80 i gelirleri asagi ve orta seviyyede olan olkelerde yasayir Eger tecili tedbirler gorulmezse 2030 cu iledek tutunle bagli olum hallarinin 80 i inkisaf eden olkelerin payina dusecek Tutun mehsullarinin yanmasi neticesinde etraf muhite yayilan tustu ikincili tutun tustusu kimi taninir Qapali seraitde tutun tustusu her terefe yayilir ve onun zererli tesirine hem siqaret cekenler hem de cekmeyenler meruz qalirlar Bu adeten passiv siqaretcekme adlandirilir Mueyyen olunmusdur ki tutun tustusunde 4000 zererli kimyevi madde var Bu maddeler qatran murekkeb kimyevi maddeler aromatizatorlar ve s insanin orqanizmine zererli tesir gosterir Tutun tustusunde olan nikotin ve qarmin kimi psixoaktiv maddeler merkezi sinir sistemini stimulyasiya ederek eyforiya hissi yaradir ve muveqqeti olaraq yorgunlugu yuxululugu ezginliyi aradan qaldiraraq is qabiliyyetinin ve yaddasin yukselmesi effektini gosterir Neticede yaranmis nikotinden asililiq tutuncekmenin davam etmesine getirib cixarir Passiv tutuncekme boyuklerde bir cox urek damar ve nefes yollari xesteliklerinin yaranmasina sebeb olur ve bu da sonda olume getirib cixara bilir Hesablamalara esasen dunyada 700 milyon usaq dunyada butun usaqlarin demek olar ki yarisi havada olan ikincili tutun tustusu ile nefes alir Bu da usaqlarda bir cox ciddi xesteliklerin yaranmasina ve artiq movcud olan xesteliklerin meselen astmanin agirlasmasina getirib cixarir Ikincili tutun tustusu ayri ayri insanlarin muessiselerin ve umumilikde cemiyyetin iqtisadi xerclerine tesir etmekle sehiyyenin birbasa ve dolayi xercleri seklinde mehsuldarliq itkilerine getirib cixarir Ikincili tutun tustusunun tesirinin tehlukesiz seviyyesi movcud deyil Hec bir ventilyasiya hec bir filtr hetta birlikde istifade olunduqda bele qapali seraitde tustunun tesirini tehlukesiz seviyyeye endire bilmez Tutuncekmenin guclu verdis ve hetta asililigin formalarindan biri olmasina baxmayaraq milyonlarla insan bu tehlukeden qurtula bilir XBT 10 UZRE TESNIFATF17 Tutunden istifade neticesinde yaranan psixi ve davranis pozuntulariTutuncekme sebebinden yarana bilen xesteliklerOnkoloji xestelikler teneffus mede bagirsaq sidik cinsiyyet qan toredici sistemlerde yuksek ehtimal ile bas vere biler Tutuncekme agciyerlerde xerceng xesteliyinin yaranmasinin esas sebebi hesab edilir Agciyer xercenginden olen kisilerin 90 de tutuncekme esas amil sayilir Aktiv tutun cekenlerde agiz boslugunun dodagin medenin ve onikibarmaq bagirsagin sidikcinsiyyet orqanlarinin qan toredici sisteminin xerceng xesteliyinin yaranmasi riski artir Urek damar xestelikleri ateroskleroz beyin ve urek damar xestelikleri qarin aortasinin anevrizmasinin inkisafi ehtimali artir Teneffus yollari xestelikleri agciyerlerin xroniki obstruktiv xesteliyi bronxit pnevmoniya usaqlarda ve boyuklerde agciyer xesteliklerinin yaranmasi ehtimali artir Reproduktiv saglamliq Siqaret ceken qadinlarda fertillik zeifleyir Tutun tustusu ile daxil olan zererli maddeler hem hamile qadina hem de betnindeki dole menfi tesir gosterir Tutun tustusunun toksiki maddeleri hamilelik zamani bas veren muxtelif fesadlarin yaranmasi ehtimalini ve dolun oksigen catismazligina getirib cixararaq onun butun orqanlarinda normal inkisafin pozulmasi riskini artirir Tutun ceken kisilerde impotensiyanin yaranmasi ehtimali cekmeyenlere nisbeten coxdur Hamileliyin agirlasmalari vaxtindan evvel dogus ciftin vaxtindan evvel ayrilmasi Yenidogulmuslarda fesadlar normadan asagi cekili yenidogulmuslar agciyerlerin tam inkisaf etmemesi ve qefleten olum sindromu Diger xestelikler kataraktlar medenin peptik xorasi immun sisteminin zeiflemesi Tutun cekenin xarici gorunusu deyisilir Tutuncekme dislerin ve dirnaqlarin saralmasina saclarin tokulmesine ve qirislarin yaranmasina getirib cixarir Bezen insanlar sehv olaraq beden cekisine tutun cekmekle nezaret etmeyi dusunurler Tutuncekmeden imtina etmeyin ustunlukleriTutuncekme neticesinde emele gelen bir cox xesteliklerin yaranma riski tutuncekmeden imtina etdikden sonra azalir Xesteliklerin yaranmasina gore ferdi risk tutuncekmenin muddetinden intensivliyinden ve xesteliyin tutuncekme zamani olub olmamagindan asilidir cedvel 1 e bax Belelikle tutuncekmeden imtina etmeye sovq etmek xususile de siqaret cekmeye yeni baslayan insanlarda bu zererli verdisin yan tesirlerinin aradan qaldirilmasi ucun cox vacibdir Tutun ceken insanlarin sehhetinde narahatliq olmadigina gore tutuncekme neticesinde yaranan xesteliklerin ozunu buruze vermesine qeder uzun muddet kece biler ki bu sebebden de onlar sehiyye xidmetlerine cox az ve ya artiq gec olduqda muraciet edirler Belelikle tibb iscisi butun mumkun olan yollarla insanlari tutuncekmeden imtina etmeye sovq etmelidir QeydlerAktiv tutuncekme qurudulmus ve ya emal edilmis kozeren tutun yarpaqlarinin tustusunun ekser hallarda siqaretcekme vasitesi ile nefes yollari ile qebul edilmesidir Passiv tutuncekme etrafa yayilan tutun tustusunun nefes yollari ile qebul edilmesidir Nikotinden asililiq sindromu davranis derketme ve fizioloji simptomlar kompleksi olub nikotinin tekrar qebulundan sonra yaranir ve adeten tekrar olaraq qebuletme isteyini telebini yaradir Nikotinin qebuluna nezaretin cetinlesmesi hemin maddenin zererli oldurucu tesirine malik olmasina baxmayaraq nikotinin davamli qebul edilmesine nikotinin dozasinin yol verilen heddinin artmasina ve bezen abstinensiya veziyyetinin yaranmasina getirib cixarir XBT 10 221 ci sehife Xarici kecidler1 Tutuncekme 2 Ikincili tutuncekme barede 10 fakt olu kecid Istinadlar TUTUNCEKMEDEN IMTINA ETME UZRE KLINIK PROTOKOL Baki 2012 PDF 2021 05 06 tarixinde PDF Istifade tarixi 2015 09 28