Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tutayuqlar — Azərbaycan xalqının tanınmış soylarından biri.
| Tutayuqlar | |
|---|---|
| Titul | Bəy |
| Əcdadı | |
| Qohum soylar | Mirzəyevlər |
| Mənşəyi | Qarabağ, Şuşa |
| Təbəəliyi | Qarabağ xanlığı, Rusiya imperiyası |
Soyun yaranması
Şuşanın məşhur və nüfuzlu şəxsiyyətlərindən biri olub. O, 1892-ci ildə Peterburq Universitetinin təbiət-riyaziyyat fakültəsini bitirmiş və bir müddət Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində çalışmışdır. XX əsrin əvvəllərində isə Şuşaya qayıtmışdır. Onun anası məşhur Qacarlar və Mirzəyevlər nəslindən olub.
Xaspolad bəy Rüstəm bəy Mirzəyevin qızı Sudabə xanımla ailə qurmuşdu.
Qarabağda məşhur olan Tutayuqlar ailəsinin adı gələndə ilk olaraq görkəmli alim, biologiya elmləri doktoru Validə xanım Tutayuq xatırlanır. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü olan Validə xanım təkcə Azərbaycanda deyil, ölkəmizdən kənarda da tanınmış, nüfuzlu beynəlxalq elmi konfransların iştirakçısı olmuşdur.
Tutayuq ailəsinin ilk övladı olan Murad 1920-ci ildə Şuşa Realnı Məktəbini bitirmiş, sonra şəhərdəki ibtidai təhsil ocaqlarında hesab və rus dili müəllimi işləmişdir. Sonradan Azərbaycan Ali Pedaqoji Institutunun fizika-riyaziyyat şöbəsində təhsil alan Murad Tutayuq təyinatla Naxçıvan Müəllimlər Seminariyasına göndərilmiş və uzun müddət Naxçıvan şəhərində müəllim işləmişdir. Murad Tutayuq qabaqcıl maarif xadimi, Naxçıvanın əməkdar müəllimi kimi fəxri adlara da layiq görülmüşdür.
Naxçıvan Dövlət İkiillik Müəllimlər İnstitutuna dəvət edilən Murad Tutayuq burada müəllim, tədris işləri üzrə direktor müavini olmuş, sonra Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Naxçıvanda yaradılan elmi bazasının direktoru təyin edilmişdir. Ömrünün sonuna qədər Naxçıvanda yaşayan Murad Tutayuq burada da vəfat etmişdir.
Validə xanımın bacısı. Fatma Tutayuq da respublikamızın ilk ali təhsilli qadın pedaqoqlarından biri olub. O, da ilk təhsilini Şuşada almış, elə pedaqoji fəaliyyətə doğma şəhərdə başlamışdır. 1922-ci ildə Şuşa qəza maarif şöbəsi tərəfindən Bakıda yeni açılan Azərbaycan Ali Pedaqoji Qızlar Institutuna oxumağa göndərilən Fatma xanım təhsilini başa çatdıraraq yenidən Şuşaya qayıtmış və burada vaxtilə işlədiyi məktəbə müdir təyin edilmişdir. Gənc pedaqoq 1926-cı ildə həyat yoldaşı Haşım Feyzullayevin iş yerinin dəyişilməsi ilə əlaqədar Salyana köçmüş və əri ilə birlikdə pambıqçılıq texnikumunda müəllim işləmişdir.
Fatma xanımın həyat yoldaşı Həşim Feyzullayev 1927-ci ildə Müsavat təşkilatının üzvü kimi həbs edilmiş və ona on il həbs cəzası verilərək "Solovki" adalarına sürgün olunmuşdu. 1931-ci ildə Fatma Tutayuq da həbs edilmiş və bir müddətdən sonra azadlığa buraxılmışdır.
Validə xanımın bacısı Zinyət xanım Azərbaycanın tanınmış səhiyyə təşkilatçısı və əməkdar həkim olub. O, ibtidai təhsilini Şuşada alıb, Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Ağdam rayonunun Muradbəyli kənd məktəbində müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb, bir müddət bu məktəbin direktoru olub. Sonralar ailə vəziyyəti ilə əlaqədar Göyçaya köçüb, bir müddət pambıq tədarükü birliyində çalışıb. 1932–1933-cü illərdə Quba şəhərindəki bir nömrəli uşaq evinin direktoru olub.
1935-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb Institutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olan Zinyət xanım təhsili başa çatdıqdan sonra təyinatla doğma Şuşaya qayıdıb və burada mərkəzi xəstəxanada həkim, səhiyyə şöbəsinin müdiri, baş həkim işləmişdir. Ikinci Dünya müharibəsi illərində göstərdiyi fədakarlığa görə medallar, "Səhiyyə əlaçısı" döş nişanları ilə təltif edilmişdir. 1980-ci ildə 79 yaşında Şuşada vəfat etmişdir.
Validə Tutayuqun kiçik bacısı Ənvər Tutayuq repressiya illərinin ağırlığına tuş gələn ziyalılardan olub. O, 1910-cu ildə anadan olub. 1925-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra pedaqoji fəaliyyətə başlayıb. Bir müddət Şuşadakı "Nərimaniyyə" məktəbində dərs deyib. 1937-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb Institutuna daxil olub. Lakin həmin vaxt həyat yoldaşı, Şuşa Pedaqoji Texnikumunun müəllimi Əyyub Hacıyev müsavatçı kimi həbs edilib. Onu əksinqilabçılıqda, antisovet təbliğat aparmaqda təqsirləndiriblər. Ərinin antisovet təşkilatının üzvü olduğu barədə çıxarılan hökmə görə Ənvər xanımı da xalq düşməninin arvadı kimi həbs edərək Bayıl həbsxanasına göndəriblər. 1938-ci ilin aprelində Ənvər xanıma səkkiz il iş kəsilib və cəzasını çəkmək üçün Mordova Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Temnikov şəhər islah-əmək düşərgəsinə göndərilib. Ənvər Tutayuq tutulan vaxt hamilə olduğundan sürgün yerinə çatmazdan əvvəl – 1938-ci ilin may ayında Moskva vilayəti Potma rayonunun Yavaş qəsəbəsindəki 15 nömrəli həbs düşərgəsində saxlanılıb. Burada onun oğlu dünyaya gəlib. Lakin onun iki aylıq körpəsini əlindən alaraq uşaq evinə, özünü isə sürgünə göndəriblər. Bütün bu işgəncələrə dözə bilməyən Ənvər Tutayuqun 28 yaşında ürəyi partlayıb.
Tutayuq ailəsinin sonbeşiyi olan Validə Tutayuq 1914-cü ildə Şuşada anadan olub. 1930-cu ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Institutunun "Bağçılıq və bostançılıq" fakültəsinə daxil olan Validə xanım 1932-ci ildə həmin institutda preparator vəzifəsinə qəbul edilərək əmək fəaliyyətinə başlamış və burada axşam şöbəsində təhsilini davam etdirmişdir.
1934-cü ildə aspiranturaya qəbul olunan Validə Tutayuq K.A.Timiryazev adına Moskva Kənd Təsərrüfatı Akademiyasına ezam edilir, sonralar doğma institutuna qayıdaraq, 1939-cu ildən botanika kafedrasına başçılıq edir. 1949-cu ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə edir. Validə xanım 35 yaşında biologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsini alır və bu sahədə ilk azərbaycanlı qadın elmlər doktoru olur.
Validə Tutayuq 1957-ci ildə Azərbaycan EA Botanika Institutuna direktor təyin olunur. O, geniş profilli botanika və biologiya üzrə milli kadrların hazırlanması üçün Azərbaycan dilində ilk dərsliklərin müəllifidir. 1968–1972-ci illərdə V.Tutayukun rəhbərliyi ilə Azərbaycanın qış və yay otlaqlarının geniş geobotaniki tədqiqi aparılmışdır.
V.Tutayuk 250-dən artıq elmi əsərin, o cümlədən, 10 dərsliyin, 9 monoqrafiyanın müəllifidir. O, eyni zamanda Azərbaycan KP MK-nın üzvü olmuşdur.
1974-cü ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetin fərmanı ilə Validə xanım "Əməkdar elm xadimi" fəxri adına layiq görülmüşdür.
Validə Tutayukun elmi tədqiqatı, əsasən, Azərbaycan dendroflorasının, çiçəyin teratologiyasının öyrənilməsinə həsr edilmişdir. O, 1959-cu Kanadanın Monreal şəhərində dünyanın 72 ölkəsindən gəlmiş 6 mindən çox alimin iştirak etdiyi botaniklərin IX beynəlxalq konqresində məruzə ilə çıxış etmişdir. Həmin ərəfədə Validə Tutayuqun "Çoxləçəkli çiçəklərin quruluşu" monoqrafiyası təzəcə çap edilmişdi. Bu nəşr təkcə keçmiş sovetlər birliyində deyil, həm də bir çox xarici ölkələrdə böyük əks-səda doğurmuşdu. Konqresdə də bu məsələ gündəmə gətirilərək Validə Tutayuqun bu sahədəki xidmətləri yüksək dəyərləndirilmiş və bununla da onun təcrübəsi dünyanın 20-dən çox ölkəsində öyrənilməyə başlanılmışdı.
Validə Tutayuq həm bəzək, bağçılıq və yaşıllaşdırma sahəsində mütəxəssis idi, həm də respublikanın müxtəlif rayonlarında bir sıra ekspedisiyalar həyata keçirərək anatomik tədqiqatlar aparırdı. Onun rəhbərliyi ilə ötən əsrin 70-ci illərində respublika otlaqlarının geobotanik cəhətdən öyrənilməsi dövlət əhəmiyyətli iş kimi dəyərləndirilirdi. Onun rəhbərliyi ilə təşkil olunan ekspedisiyalarda 100-dən artıq adam iştirak edirdi.
Validə Tutayuq 1958-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 1968-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilib. 1974-cü ildə Validə xanımın 60 ollok yubileyi respublikanın elmi ictimaiyyəti tərəfindən yüksək səviyyədə qeyd edildi və həmin günlərdə görkəmli alim "əməkdar elm xadimi" adına layiq görüldü.
Validə xanımın rəhbərliyi ilə onlarca elmlər doktoru və namizədi yetişmişdi. Cəmi 66 il ömür sürən Validə Tutayuq 12 noyabr 1980-ci ildə Gəncədə vəfat etmişdir.
Soyun məşhur nümayəndələri
- Murad Tutayuq — Azərbaycan mааrif хаdimi. Nахçıvan MSSR (1955) və Аzərbaycan SSR (1966) Əməkdаr Müəllimi.
- Validə Tutayuq — Azərbaycan botaniki, ilk azərbaycanlı qadın biologiya elmləri doktoru (1949), professor (1950), Azərbaycan SSR EA-nın həqiqi üzvü (1968).
- Ənvər Tutayuq — repressiya qurbanı. Şuşanın Tutayuqlar nəslindəndir.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Tutayuqlar, "Soy" еlmi-kütləvi dərgi, 2011, №5, səh.30–33
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Soylarla əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tutayuqlar Azerbaycan xalqinin taninmis soylarindan biri TutayuqlarTitul BeyEcdadiQohum soylar MirzeyevlerMenseyi Qarabag SusaTebeeliyi Qarabag xanligi Rusiya imperiyasiSoyun yaranmasiSusanin meshur ve nufuzlu sexsiyyetlerinden biri olub O 1892 ci ilde Peterburq Universitetinin tebiet riyaziyyat fakultesini bitirmis ve bir muddet Rusiyanin muxtelif seherlerinde calismisdir XX esrin evvellerinde ise Susaya qayitmisdir Onun anasi meshur Qacarlar ve Mirzeyevler neslinden olub Xaspolad bey Rustem bey Mirzeyevin qizi Sudabe xanimla aile qurmusdu Qarabagda meshur olan Tutayuqlar ailesinin adi gelende ilk olaraq gorkemli alim biologiya elmleri doktoru Valide xanim Tutayuq xatirlanir Azerbaycan Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu olan Valide xanim tekce Azerbaycanda deyil olkemizden kenarda da taninmis nufuzlu beynelxalq elmi konfranslarin istirakcisi olmusdur Tutayuq ailesinin ilk ovladi olan Murad 1920 ci ilde Susa Realni Mektebini bitirmis sonra seherdeki ibtidai tehsil ocaqlarinda hesab ve rus dili muellimi islemisdir Sonradan Azerbaycan Ali Pedaqoji Institutunun fizika riyaziyyat sobesinde tehsil alan Murad Tutayuq teyinatla Naxcivan Muellimler Seminariyasina gonderilmis ve uzun muddet Naxcivan seherinde muellim islemisdir Murad Tutayuq qabaqcil maarif xadimi Naxcivanin emekdar muellimi kimi fexri adlara da layiq gorulmusdur Naxcivan Dovlet Ikiillik Muellimler Institutuna devet edilen Murad Tutayuq burada muellim tedris isleri uzre direktor muavini olmus sonra Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Naxcivanda yaradilan elmi bazasinin direktoru teyin edilmisdir Omrunun sonuna qeder Naxcivanda yasayan Murad Tutayuq burada da vefat etmisdir Valide xanimin bacisi Fatma Tutayuq da respublikamizin ilk ali tehsilli qadin pedaqoqlarindan biri olub O da ilk tehsilini Susada almis ele pedaqoji fealiyyete dogma seherde baslamisdir 1922 ci ilde Susa qeza maarif sobesi terefinden Bakida yeni acilan Azerbaycan Ali Pedaqoji Qizlar Institutuna oxumaga gonderilen Fatma xanim tehsilini basa catdiraraq yeniden Susaya qayitmis ve burada vaxtile islediyi mektebe mudir teyin edilmisdir Genc pedaqoq 1926 ci ilde heyat yoldasi Hasim Feyzullayevin is yerinin deyisilmesi ile elaqedar Salyana kocmus ve eri ile birlikde pambiqciliq texnikumunda muellim islemisdir Fatma xanimin heyat yoldasi Hesim Feyzullayev 1927 ci ilde Musavat teskilatinin uzvu kimi hebs edilmis ve ona on il hebs cezasi verilerek Solovki adalarina surgun olunmusdu 1931 ci ilde Fatma Tutayuq da hebs edilmis ve bir muddetden sonra azadliga buraxilmisdir Valide xanimin bacisi Zinyet xanim Azerbaycanin taninmis sehiyye teskilatcisi ve emekdar hekim olub O ibtidai tehsilini Susada alib Baki Pedaqoji Texnikumunu bitirdikden sonra Agdam rayonunun Muradbeyli kend mektebinde muellim kimi fealiyyete baslayib bir muddet bu mektebin direktoru olub Sonralar aile veziyyeti ile elaqedar Goycaya kocub bir muddet pambiq tedaruku birliyinde calisib 1932 1933 cu illerde Quba seherindeki bir nomreli usaq evinin direktoru olub 1935 ci ilde Azerbaycan Dovlet Tibb Institutunun mualice profilaktika fakultesine daxil olan Zinyet xanim tehsili basa catdiqdan sonra teyinatla dogma Susaya qayidib ve burada merkezi xestexanada hekim sehiyye sobesinin mudiri bas hekim islemisdir Ikinci Dunya muharibesi illerinde gosterdiyi fedakarliga gore medallar Sehiyye elacisi dos nisanlari ile teltif edilmisdir 1980 ci ilde 79 yasinda Susada vefat etmisdir Valide Tutayuqun kicik bacisi Enver Tutayuq repressiya illerinin agirligina tus gelen ziyalilardan olub O 1910 cu ilde anadan olub 1925 ci ilde orta mektebi bitirdikden sonra pedaqoji fealiyyete baslayib Bir muddet Susadaki Nerimaniyye mektebinde ders deyib 1937 ci ilde Azerbaycan Dovlet Tibb Institutuna daxil olub Lakin hemin vaxt heyat yoldasi Susa Pedaqoji Texnikumunun muellimi Eyyub Haciyev musavatci kimi hebs edilib Onu eksinqilabciliqda antisovet tebligat aparmaqda teqsirlendiribler Erinin antisovet teskilatinin uzvu oldugu barede cixarilan hokme gore Enver xanimi da xalq dusmeninin arvadi kimi hebs ederek Bayil hebsxanasina gonderibler 1938 ci ilin aprelinde Enver xanima sekkiz il is kesilib ve cezasini cekmek ucun Mordova Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin Temnikov seher islah emek dusergesine gonderilib Enver Tutayuq tutulan vaxt hamile oldugundan surgun yerine catmazdan evvel 1938 ci ilin may ayinda Moskva vilayeti Potma rayonunun Yavas qesebesindeki 15 nomreli hebs dusergesinde saxlanilib Burada onun oglu dunyaya gelib Lakin onun iki ayliq korpesini elinden alaraq usaq evine ozunu ise surgune gonderibler Butun bu isgencelere doze bilmeyen Enver Tutayuqun 28 yasinda ureyi partlayib Tutayuq ailesinin sonbesiyi olan Valide Tutayuq 1914 cu ilde Susada anadan olub 1930 cu ilde Azerbaycan Kend Teserrufati Institutunun Bagciliq ve bostanciliq fakultesine daxil olan Valide xanim 1932 ci ilde hemin institutda preparator vezifesine qebul edilerek emek fealiyyetine baslamis ve burada axsam sobesinde tehsilini davam etdirmisdir 1934 cu ilde aspiranturaya qebul olunan Valide Tutayuq K A Timiryazev adina Moskva Kend Teserrufati Akademiyasina ezam edilir sonralar dogma institutuna qayidaraq 1939 cu ilden botanika kafedrasina basciliq edir 1949 cu ilde doktorluq dissertasiyasi mudafie edir Valide xanim 35 yasinda biologiya elmleri doktoru elmi derecesini alir ve bu sahede ilk azerbaycanli qadin elmler doktoru olur Valide Tutayuq 1957 ci ilde Azerbaycan EA Botanika Institutuna direktor teyin olunur O genis profilli botanika ve biologiya uzre milli kadrlarin hazirlanmasi ucun Azerbaycan dilinde ilk dersliklerin muellifidir 1968 1972 ci illerde V Tutayukun rehberliyi ile Azerbaycanin qis ve yay otlaqlarinin genis geobotaniki tedqiqi aparilmisdir V Tutayuk 250 den artiq elmi eserin o cumleden 10 dersliyin 9 monoqrafiyanin muellifidir O eyni zamanda Azerbaycan KP MK nin uzvu olmusdur 1974 cu ilde Azerbaycan SSR Ali Sovetin fermani ile Valide xanim Emekdar elm xadimi fexri adina layiq gorulmusdur Valide Tutayukun elmi tedqiqati esasen Azerbaycan dendroflorasinin ciceyin teratologiyasinin oyrenilmesine hesr edilmisdir O 1959 cu Kanadanin Monreal seherinde dunyanin 72 olkesinden gelmis 6 minden cox alimin istirak etdiyi botaniklerin IX beynelxalq konqresinde meruze ile cixis etmisdir Hemin erefede Valide Tutayuqun Coxlecekli ciceklerin qurulusu monoqrafiyasi tezece cap edilmisdi Bu nesr tekce kecmis sovetler birliyinde deyil hem de bir cox xarici olkelerde boyuk eks seda dogurmusdu Konqresde de bu mesele gundeme getirilerek Valide Tutayuqun bu sahedeki xidmetleri yuksek deyerlendirilmis ve bununla da onun tecrubesi dunyanin 20 den cox olkesinde oyrenilmeye baslanilmisdi Valide Tutayuq hem bezek bagciliq ve yasillasdirma sahesinde mutexessis idi hem de respublikanin muxtelif rayonlarinda bir sira ekspedisiyalar heyata kecirerek anatomik tedqiqatlar aparirdi Onun rehberliyi ile oten esrin 70 ci illerinde respublika otlaqlarinin geobotanik cehetden oyrenilmesi dovlet ehemiyyetli is kimi deyerlendirilirdi Onun rehberliyi ile teskil olunan ekspedisiyalarda 100 den artiq adam istirak edirdi Valide Tutayuq 1958 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu 1968 ci ilde ise heqiqi uzvu secilib 1974 cu ilde Valide xanimin 60 ollok yubileyi respublikanin elmi ictimaiyyeti terefinden yuksek seviyyede qeyd edildi ve hemin gunlerde gorkemli alim emekdar elm xadimi adina layiq goruldu Valide xanimin rehberliyi ile onlarca elmler doktoru ve namizedi yetismisdi Cemi 66 il omur suren Valide Tutayuq 12 noyabr 1980 ci ilde Gencede vefat etmisdir Soyun meshur numayendeleriMurad Tutayuq Azerbaycan maarif hadimi Nahcivan MSSR 1955 ve Azerbaycan SSR 1966 Emekdar Muellimi Valide Tutayuq Azerbaycan botaniki ilk azerbaycanli qadin biologiya elmleri doktoru 1949 professor 1950 Azerbaycan SSR EA nin heqiqi uzvu 1968 Enver Tutayuq repressiya qurbani Susanin Tutayuqlar neslindendir MenbeEnver Cingizoglu Tutayuqlar Soy elmi kutlevi dergi 2011 5 seh 30 33Hemcinin baxQarabag SusaXarici kecidler Soylarla elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin