Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tiristor — əsasını üç p — n keçidi təşkil edən . Belə cihazlar üçün ümumi cəhət onların Volt-Amper xarakteristikasında mənfi müqavimətli hissənin olmasıdır. Bu isə onlardan açar rejimində işləyən çevirici cihazlar kimi istifadə etməyə imkan verir. Belə açar rejimində işləyən çoxkeçidli cihazlardan praktikada ən çox istifadə olunanı tiristorlardır. Bunlar p − n − p − n sturukturlu dörd təbəqədən təşkil olunmuşdur. Tiristorlar, əsasən, silisiumdan hazırlanır. Tiristorlar quruluş və iş prinsiplərinə görə müxtəlifdir: dinistorlar, və simistorlar. İdarə olunmayan tiristor dinistorlar adlanır.
Adi diodlardakı kimi, iki elektroda malik olduğundan, çox vaxt, bu cihaza diod tiristoru da deyilir.
Yarımkeçirici cihazlar müasir radioelektron qurğuların əsas element bazasını təşkil edir. Bunlar kiçik ölçü və kütləyə malik olması, közərdilmə dövrələrinin lazım olmaması və etibarlılığı ilə elektrovakuum cihazlarından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Bu cihazlar sinfinə müxtəlif , tranzistorlar, tiristorlar və s. daxildir. Bunların iş prinsipi yarımkeçiricilərdə baş verən elektrofiziki proseslərə əsaslanır. Hazırda istifadə olunan yarımkeçirici cihazlar, əsas etibarilə silisium (Si), germanium (Ge) selen (Se) və s. kimi elementar yarımkeçirici materiallardan və qalium arsenid (GaAs), silisium karbid (SiC), kadmium sulfid (CdS) və s. kimyəvi birləşmələrdən hazırlanır. Yarimkeşiricilər, məlum olduğu kimi, başqa materiallardan elektrik keçiriciliyi, kristalların energetik halı, elektrik xassələrinin temperatur, şüalanma və digər xarici təsirlərdən özünəməxsus asılılığı ilə fərqlənir. Yarımkeçirici materialların elektrofiziki xassələrini dəyişməklə onların əsasında hazırlanmış cihazlarda elektrik cərəyanını idarə etmək olur. Qeyd etmək lazımdır ki, yarımkeçirici cihazların bir sıra üstünlükləri ilə yanaşı, bəzi çatışmayan cəhətləri də vardır. Bunlara misal olaraq cihazın parametrlərinin temperaturdan asılı olmasını, kiçik giriş müqavimətlərə malik olmalarını, hazırlanma texnologiyasının mürəkkəbliyini və s. göstərmək olar. Elektron lampalarında isə göstərilən nöqsanlar, demək olar ki, mövcud deyil. Odur ki, yarımkeçirici cihazlarını elektrovakuum cihazlarına qarşı qoymaq lazım deyil; bu iki sinif cihazların hərəsinin öz tətbiq sahələri vardır və bunlar müəyyən mənada bir-birini tamamlayır.
Trinistorlar idarə olunan tiristorlara deyilir. Bu cihaz, triod lampasında olduğu kimi, idarəedici elektroda malikolduğundan, buna triod tiristoru da deyilir. VAX-nın həm düz, həmdə əks qollarında mənfi müqavimətli hissələrə malik olan tiristorlar simistorlaradlanır.
Tiristorun iş prinsipi
Tiristorun Quruluşu və tranzistor birləşməsindəki şəkildə bir tiristorun quruluşu ilə tranzistor və diod birləşmələri verilmişdir. Tranzistor birləşmə dövrəsində də görüldüyü bir tiristorun dörd yarımkeçirici layından ibarət quruluşu bir-birinə bağlı bir PNP və NPN tranzistor cütünə bərabərdir. Bu cüt tranzistordan ibarət birləşmə dövrədə G ucuna bir cərəyan verilsə, NPN tranzistorun bazası impuls alır olur və tranzistorun açıq vəziyyətə keçməsiylə kollektor cərəyanı hərəkəti meydana gələr. NPN tranzistorun kollektor cərəyanı özünə bağlı olan PNP tranzistorun baza cərəyanını yaratmaqdadı və beləcə PNP tranzistoru açıq vəziyyətə keçər. PNP tranzistorun da aktivləşməsi nəticəsində bu tranzistorun emitter və kollektoru üzərindən keçən cərəyan ilə NPN tranzistorun bazası aktivləşir. Beləcə G ayağına bir dəfə tətbiq olunan bir cərəyan ilə PNP və NPN tranzistorlar bir-birini hərəkətə gətirərək aktiv halına keçərlər və bu dövr səbəbiylə G ayağına tətbiq olunan cərəyan kəsilsə belə aktiv qalarlar.
Tiristorların növləri və xüsusiyyətləri
Tiristorlar funksiyalarına, strukturlarına və ya elektrod(ayaq) saylarına görə bir çox fərqli növdə hazırlanır. Tiristorların ortaq xüsusiyyətləri olaraq ən başda yarımkeçirici olduqları üçün ömürlərinin çox uzun olduğu, mexaniki zərbələrə qarşı həssas olmadıqları və baxım tələb etməməyidir. Bunun yanında Tiristorlar çox az istiləndikləri üçün çox bir soyutma problemləri yoxdur və çox az itki çalışdıqları üçün də səmərələri yüksəkdir. Tiristorların aktivləşməsi üçün kiçik gərginliklər kifayətdir və çox sürətli açılıb bağlana bilər.
Tiristorlar əsasən tək istiqamətli cərəyan çatdıran tiristor və cüt istiqamətli cərəyan çatdıran tiristor olmaqla iki qrupda araşdırıla bilər. Tək istiqamətli cərəyan çatdıran tiristorların başlıcaları; silisium idarəli düzləndiricilər (SCR), silisium tək istiqamətli açar (SUS) və proqramlaşdırıla bilən tək keçidli tiristorlardır (PUT).
Bunlara əlavə olaraq aşağı gərginlikli dövrələrdə istifadə edilən həssas tiristor, gate ayaqları anoda yaxın olan və mənfi pals ilə çalışan tamamlayıcı tiristor, iki gate-li tetrot tiristor, fototiristorlar, asimmetrik çox sürətli tiristor (ASCR) və gücləndirici gate-li tiristorlar var. Bunların yanında cüt istiqamətli cərəyan çatdıran dinistor və simistorlar da tiristor növündəndir.
Tiristorların açıq-bağlı vəziyyətə gətirilməsi(ABVG)
Tiristorların ABVG-si üçün fərqli üsullar tətbiq olunur. Bunlardan ilki doğru istiqamətdə anod — katot gərginliyini aşaraq ABVG üsuludur. Bu üsulda tiristorun anod ucuna müsbət, katod ucuna mənfi bağlanır. Bu vəziyyətdə ikən dövrədən yalnız sızma cərəyanı keçər. Ancaq gərginlik müəyyən bir dəyərə qədər arttırılırsa tiristor açıq vəziyyətə keçər. Bir digər üsul yüksək dəyişmə dərəcəli anod — katod gərginliyi tətbiq etməkdir. Əgər anod və katod arasına doğru qütblənmə istiqamətində anod müsbət, katod əksi olacaq şəkildə sürətli dəyişmə göstərən bir gərginlik tətbiq olunsa, tiristorun quruluşundakı P və N təbəqələri kondensator təsiri göstərib üzərlərində gərginlik induksiyaladığına görə tiristor açıq vəziyyətə keçər. İstilik də tiristorları açıq vəziyyətə keçirə bilər. İstilik artımı səbəbiylə tiristorun layları arasındakı sızma cərəyanlar artar və müəyyən bir dəyərə çatdığında tiristor da açıq vəziyyətə keçər. Tiristor istilik ilə ötürülməsi keçməsi ümumiyyətlə istənməyən bir vəziyyətdir.
Fototiristorlar digər tiristorlardan fərqli olaraq işıq enerjisi ilə impulslanır. Bu vəziyyətdə diod və tranzistor da olduğu kimi işıq bir lupa köməyi ilə silisium quruluşa tətbiq edilir və beləcə foto elektrik təsiri ilə elektron hərəkəti başlayır. Tiristorun anod və katod qütbləri arasındakı daxili müqavimət azalır və tiristor açıq vəziyyətə keçər.
Sabit cərəyanda çalışan tiristor bir dəfə impulslandığında impuls gərginliyi verilmədiyində də açıq vəziyyətdə qalar. Bu səbəblə tiristorun bağlanması üçün ardıcıl açar ilə bağlamaq, paralel açar ilə bağlamaq ya da tutumlu bağlama üsullarından biri istifadə edilir.
Xarici keçidlər
- The Early History of the Silicon Controlled Rectifier – by Frank William Gutzwiller (of G. E.)
- THYRISTORS – from All About Circuits
- Thyristor Resources (simpler explanation)
- Thyristors of STMicroelectronics
- Thyristor basics [ölü keçid]
İstinadlar
- "High Voltage Direct Current Transmission – Proven Technology for Power Exchange" (PDF). 2018-11-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-10-07.
- Rashid, Muhammad H.(2011); Power Electronics (3rd ed.). Pearson,
- Christiansen, Donald; Alexander, Charles K. (2005); Standard Handbook of Electrical Engineering (5th edition.). McGraw-Hill
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tiristor esasini uc p n kecidi teskil eden Bele cihazlar ucun umumi cehet onlarin Volt Amper xarakteristikasinda menfi muqavimetli hissenin olmasidir Bu ise onlardan acar rejiminde isleyen cevirici cihazlar kimi istifade etmeye imkan verir Bele acar rejiminde isleyen coxkecidli cihazlardan praktikada en cox istifade olunani tiristorlardir Bunlar p n p n sturukturlu dord tebeqeden teskil olunmusdur Tiristorlar esasen silisiumdan hazirlanir Tiristorlar qurulus ve is prinsiplerine gore muxtelifdir dinistorlar ve simistorlar Idare olunmayan tiristor dinistorlar adlanir Tiristorun struktur sxemi Adi diodlardaki kimi iki elektroda malik oldugundan cox vaxt bu cihaza diod tiristoru da deyilir Yarimkecirici cihazlar muasir radioelektron qurgularin esas element bazasini teskil edir Bunlar kicik olcu ve kutleye malik olmasi kozerdilme dovrelerinin lazim olmamasi ve etibarliligi ile elektrovakuum cihazlarindan ehemiyyetli derecede ferqlenir Bu cihazlar sinfine muxtelif tranzistorlar tiristorlar ve s daxildir Bunlarin is prinsipi yarimkeciricilerde bas veren elektrofiziki proseslere esaslanir Hazirda istifade olunan yarimkecirici cihazlar esas etibarile silisium Si germanium Ge selen Se ve s kimi elementar yarimkecirici materiallardan ve qalium arsenid GaAs silisium karbid SiC kadmium sulfid CdS ve s kimyevi birlesmelerden hazirlanir Yarimkesiriciler melum oldugu kimi basqa materiallardan elektrik keciriciliyi kristallarin energetik hali elektrik xasselerinin temperatur sualanma ve diger xarici tesirlerden ozunemexsus asililigi ile ferqlenir Yarimkecirici materiallarin elektrofiziki xasselerini deyismekle onlarin esasinda hazirlanmis cihazlarda elektrik cereyanini idare etmek olur Qeyd etmek lazimdir ki yarimkecirici cihazlarin bir sira ustunlukleri ile yanasi bezi catismayan cehetleri de vardir Bunlara misal olaraq cihazin parametrlerinin temperaturdan asili olmasini kicik giris muqavimetlere malik olmalarini hazirlanma texnologiyasinin murekkebliyini ve s gostermek olar Elektron lampalarinda ise gosterilen noqsanlar demek olar ki movcud deyil Odur ki yarimkecirici cihazlarini elektrovakuum cihazlarina qarsi qoymaq lazim deyil bu iki sinif cihazlarin heresinin oz tetbiq saheleri vardir ve bunlar mueyyen menada bir birini tamamlayir Trinistorlar idare olunan tiristorlara deyilir Bu cihaz triod lampasinda oldugu kimi idareedici elektroda malikoldugundan buna triod tiristoru da deyilir VAX nin hem duz hemde eks qollarinda menfi muqavimetli hisselere malik olan tiristorlar simistorlaradlanir Tiristorun is prinsipiTristorun Volt Amper xarakterisitkasi Tiristorun Qurulusu ve tranzistor birlesmesindeki sekilde bir tiristorun qurulusu ile tranzistor ve diod birlesmeleri verilmisdir Tranzistor birlesme dovresinde de gorulduyu bir tiristorun dord yarimkecirici layindan ibaret qurulusu bir birine bagli bir PNP ve NPN tranzistor cutune beraberdir Bu cut tranzistordan ibaret birlesme dovrede G ucuna bir cereyan verilse NPN tranzistorun bazasi impuls alir olur ve tranzistorun aciq veziyyete kecmesiyle kollektor cereyani hereketi meydana geler NPN tranzistorun kollektor cereyani ozune bagli olan PNP tranzistorun baza cereyanini yaratmaqdadi ve belece PNP tranzistoru aciq veziyyete kecer PNP tranzistorun da aktivlesmesi neticesinde bu tranzistorun emitter ve kollektoru uzerinden kecen cereyan ile NPN tranzistorun bazasi aktivlesir Belece G ayagina bir defe tetbiq olunan bir cereyan ile PNP ve NPN tranzistorlar bir birini herekete getirerek aktiv halina kecerler ve bu dovr sebebiyle G ayagina tetbiq olunan cereyan kesilse bele aktiv qalarlar Tiristorlarin novleri ve xususiyyetleriTiristorlar funksiyalarina strukturlarina ve ya elektrod ayaq saylarina gore bir cox ferqli novde hazirlanir Tiristorlarin ortaq xususiyyetleri olaraq en basda yarimkecirici olduqlari ucun omurlerinin cox uzun oldugu mexaniki zerbelere qarsi hessas olmadiqlari ve baxim teleb etmemeyidir Bunun yaninda Tiristorlar cox az istilendikleri ucun cox bir soyutma problemleri yoxdur ve cox az itki calisdiqlari ucun de semereleri yuksekdir Tiristorlarin aktivlesmesi ucun kicik gerginlikler kifayetdir ve cox suretli acilib baglana biler Tiristorlar esasen tek istiqametli cereyan catdiran tiristor ve cut istiqametli cereyan catdiran tiristor olmaqla iki qrupda arasdirila biler Tek istiqametli cereyan catdiran tiristorlarin baslicalari silisium idareli duzlendiriciler SCR silisium tek istiqametli acar SUS ve proqramlasdirila bilen tek kecidli tiristorlardir PUT Bunlara elave olaraq asagi gerginlikli dovrelerde istifade edilen hessas tiristor gate ayaqlari anoda yaxin olan ve menfi pals ile calisan tamamlayici tiristor iki gate li tetrot tiristor fototiristorlar asimmetrik cox suretli tiristor ASCR ve guclendirici gate li tiristorlar var Bunlarin yaninda cut istiqametli cereyan catdiran dinistor ve simistorlar da tiristor novundendir Tiristorlarin aciq bagli veziyyete getirilmesi ABVG Tiristorlarin ABVG si ucun ferqli usullar tetbiq olunur Bunlardan ilki dogru istiqametde anod katot gerginliyini asaraq ABVG usuludur Bu usulda tiristorun anod ucuna musbet katod ucuna menfi baglanir Bu veziyyetde iken dovreden yalniz sizma cereyani kecer Ancaq gerginlik mueyyen bir deyere qeder arttirilirsa tiristor aciq veziyyete kecer Bir diger usul yuksek deyisme dereceli anod katod gerginliyi tetbiq etmekdir Eger anod ve katod arasina dogru qutblenme istiqametinde anod musbet katod eksi olacaq sekilde suretli deyisme gosteren bir gerginlik tetbiq olunsa tiristorun qurulusundaki P ve N tebeqeleri kondensator tesiri gosterib uzerlerinde gerginlik induksiyaladigina gore tiristor aciq veziyyete kecer Istilik de tiristorlari aciq veziyyete kecire biler Istilik artimi sebebiyle tiristorun laylari arasindaki sizma cereyanlar artar ve mueyyen bir deyere catdiginda tiristor da aciq veziyyete kecer Tiristor istilik ile oturulmesi kecmesi umumiyyetle istenmeyen bir veziyyetdir Fototiristorlar diger tiristorlardan ferqli olaraq isiq enerjisi ile impulslanir Bu veziyyetde diod ve tranzistor da oldugu kimi isiq bir lupa komeyi ile silisium qurulusa tetbiq edilir ve belece foto elektrik tesiri ile elektron hereketi baslayir Tiristorun anod ve katod qutbleri arasindaki daxili muqavimet azalir ve tiristor aciq veziyyete kecer Sabit cereyanda calisan tiristor bir defe impulslandiginda impuls gerginliyi verilmediyinde de aciq veziyyetde qalar Bu sebeble tiristorun baglanmasi ucun ardicil acar ile baglamaq paralel acar ile baglamaq ya da tutumlu baglama usullarindan biri istifade edilir Xarici kecidlerThe Early History of the Silicon Controlled Rectifier by Frank William Gutzwiller of G E THYRISTORS from All About Circuits Thyristor Resources simpler explanation Thyristors of STMicroelectronics Thyristor basics olu kecid Istinadlar High Voltage Direct Current Transmission Proven Technology for Power Exchange PDF 2018 11 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 10 07 Rashid Muhammad H 2011 Power Electronics 3rd ed Pearson Christiansen Donald Alexander Charles K 2005 Standard Handbook of Electrical Engineering 5th edition McGraw Hill Arxivlenmis suret 2022 03 08 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 07