Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Teyşon sülaləsi (vyet. Nhà Tây Sơn, 家西山), həmçinin bəzən Tayşon dövrü də adlanır — Vyetnam tarixinin 1778-1802-ci illər kəndli üsyanları və mərkəzsizləşdirmə dövrü;
Tarixi
Çin və Nquen ailələrinin hakimiyyətinin devrilməsi
XVIII əsrin axırlarında Vyetnamda istismara qarşı şüurlu müqavimət hərəkatı formalaşmaqda idi. Ölkədə daha da təkmilləşmiş formada üsyana hazırlıq işləri gedirdi və nəhayət,1771-ci ildə güclü xalq üsyanı baş verdi. Bu üsyan teyşonlər üsyanı adı ilə məşhurdur (Tay-şen - "Qərb dağları" mərkəzi Vyetnamda, Kontum şəhərinin yaxınlığında yerləşən kəndin adıdır). 1771-ci ilin ortalarında başlanan bu üsyan uzun müddət idi ki, hazırlanırdı. Xalq elçiləri, xüsusilə xalqın dərd-sərini bilən ziyalılar "Xalqın səsi" adlanan klublarda izahat işləri aparırıdılar.
Üsyan demək olar bütün ölkəni bürüdü və 30 il davam etdi. Öz xarakteri etibarilə bu üsyan antifeodal hərəkatı xarakteri daşıyırdı. Əsas hərəkətverici qüvvə isə kəndlilər idi. Şəhər sakinləri, sənətkarlar və bəzi müflisləşmiş tacirlər də üsyana qoşulmuşdular. Çünki onların düşdüyü acınacaqlı həyat tərzi, sənətin, istehsalın və ticarətin sərbəst inkişafına mane olan feodal dağınıqlığı və istismarının məhv edilməsi zamanın tələblərindən irəli gəlirdi.
Üsyanın ilk dövründə teyşonlər kortəbii olaraq bərabərlik yaradılmasına çalışırdılar. Onlar torpaqların bərabər bölüşdürülməsi siyasəti yeridir, varlıların əmlakını alıb yoxsullar arasında bölüşdürürdülər. Bu hadisədən sonra ağır şəraitdə yaşayan xalq dərhal öz xilaskarlarının sıralarına qoşuldu, nəticədə üsyançılar uzun müddət xalqı soyan, ölkəni talan edən Çin və Nquen ailələrinin hakimiyyətini devirdilər və Le sülaləsi nümayəndələrini ölkədən qovdular.
Lakin kəndlilərin siyasi cəhətdən yetkin olmaması, onların yerli tələblərdən yüksəyə qalxa bilməməsi, "qanuni" hökumət, "ədalətli" padşah tələblərində ifadə olunan məhdudluğu, ən başlıcası isə ölkədə daha mütərəqqi ictimai quruluşun qələbəsi üçün şəraitin olmaması bütün bunlar üsyan rəhbərlərinin varlanaraq əqidəsinin dəyişməsinə, özlərinin də istismarçıya çevrilməsi nəticə etibarilə üsyanın məğlubiyyətinə səbəb oldu.
Teyşon sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Vyetnam
Teyşon rəhbərlərindən biri olan Nxak 1778-ci ildə özünü imperator elan etdi. Teyşonların yuxarı rəhbər təbəqəsinin hakimiyyət başına gəldikdən sonra həyata keçirməyə başladığı siyasəti, devrilmiş feodalların keçmiş siyasətindən az fərqlənirdi. Xalq kütlələri get-gedə teyşonlardan uzaqlaşmağa başladı və aldadıldığını dərk etdi.
Belə bir şəraitdə Nquen feodallarından biri Nquen Fuk An xalqın narazılığından məharətlə istifadə etdi. O, öz hakimiyyətini bərpa etmək üçün böyük bir ordu toplayaraq teyşonlara qarşı mübarizəyə başladı. Üsyanın yatırılmasında Fransa da az rol oynamadı. Nquen Fuk Anın ağır vəziyyətə düşməsindən istifadə edən Fransa hökuməti Vyetnamda olan öz missioneri, Adran yepiskopu Pino de Bexem vasitəsilə ona hərbi yardım təklif etdi. Danışıqlar nəticəsində 1787-ci il noyabrın 28-də Versalda Vyetnamla Fransa arasında ilk əsarətli müqavilə imzalandı. Müqaviləyə görə Fransa Nquen Fuk Anın yardımına hərbi korpus göndərməyi vəd etdi. Nquen Fuk An isə Turan limanını və Pulo-Kondor adasını Fransaya güzəştə gedərək fransız tacirlərinə imtiyazlı ticarət hüququ verdi və vergi cəhətdən onları yerli tacirlərlə bərabərləşdirdi. Fransada inqilab baş verməsi Vyetnama fransız qoşunlarının göndərilməsi planını pozdu, lakin təlimatçılar və silah-sursat hər halda gəlib çıxdı. Nquen Fuk An Fransadan yardım alaraq, üsyançılara qarşı qəti hücuma keçdi ki, bu irticaçı hücum idi. 1802-ci ilin əvvəllərində Nquen feodallarının keçmiş torpaqları demək olar tamamilə Nquen Fuk Anın ordusunun nəzarəti altında idi. Nquen Fuk An 1802-ci il iyunun 1-də özünü Jia Lonq adı ilə imperator (1802-1820) elan etdi. O, eyni zamanda quru və dəniz qüvvələrinə Qırmızı çayın deltasını da tutmaq əmri verdi. Teyşonlar ciddi müqavimət göstərə bilmədilər və 1802-ci il iyulun 20-də Jia Lonqun ordusu teyşonların son dayağı olan Xanoyu da tutdu. Beləliklə, xalqın ümid bəslədiyi, inandığı bu üsyan da məğlubiyyətə uğradı. Lakin məğlubiyyətə baxmayaraq üsyan Vyetnamın tarixi inkişafında mütərəqqi rol oynadı. Qüdrətli xalq hərəkatı feodalizmə ciddi zərbə vurdu və iki yüz illik feodal dağınıqlığını ləğv etmək üçün şərait yaratdı. Amma xalq yenə də aldadıldı. Xalqın adından istifadə edənlər əslində yadellilərlə ittifaqa girərək hakimiyyəti zəbt etdilər. Şirin vədlər arxada qaldı və o vədlərin heç birinə əməl edilmədi.
İstinadlar
- Концевич Л. Р. Хронология стран Восточной и Центральной Азии. 2015-07-13 at the Wayback Machine — Москва: Восточная литература РАН, 2010. — С. 471. — 806 с. — ISBN 978-5-02-036350-2.
- Nuruzadə Şubay Cavad oğlu. Asiya və Afrika ölkələrinin yeni tarixi. (XVII əsrin I yarısı və XIX əsrin 70-ci illəri). Sumqayıt, “Azəri” nəşriyyatı, 2017, s.210-212
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Teyson sulalesi vyet Nha Tay Sơn 家西山 hemcinin bezen Tayson dovru de adlanir Vyetnam tarixinin 1778 1802 ci iller kendli usyanlari ve merkezsizlesdirme dovru TarixiCin ve Nquen ailelerinin hakimiyyetinin devrilmesi XVIII esrin axirlarinda Vyetnamda istismara qarsi suurlu muqavimet herekati formalasmaqda idi Olkede daha da tekmillesmis formada usyana hazirliq isleri gedirdi ve nehayet 1771 ci ilde guclu xalq usyani bas verdi Bu usyan teysonler usyani adi ile meshurdur Tay sen Qerb daglari merkezi Vyetnamda Kontum seherinin yaxinliginda yerlesen kendin adidir 1771 ci ilin ortalarinda baslanan bu usyan uzun muddet idi ki hazirlanirdi Xalq elcileri xususile xalqin derd serini bilen ziyalilar Xalqin sesi adlanan klublarda izahat isleri apariridilar Usyan demek olar butun olkeni burudu ve 30 il davam etdi Oz xarakteri etibarile bu usyan antifeodal herekati xarakteri dasiyirdi Esas hereketverici quvve ise kendliler idi Seher sakinleri senetkarlar ve bezi muflislesmis tacirler de usyana qosulmusdular Cunki onlarin dusduyu acinacaqli heyat terzi senetin istehsalin ve ticaretin serbest inkisafina mane olan feodal daginiqligi ve istismarinin mehv edilmesi zamanin teleblerinden ireli gelirdi Usyanin ilk dovrunde teysonler kortebii olaraq beraberlik yaradilmasina calisirdilar Onlar torpaqlarin beraber bolusdurulmesi siyaseti yeridir varlilarin emlakini alib yoxsullar arasinda bolusdururduler Bu hadiseden sonra agir seraitde yasayan xalq derhal oz xilaskarlarinin siralarina qosuldu neticede usyancilar uzun muddet xalqi soyan olkeni talan eden Cin ve Nquen ailelerinin hakimiyyetini devirdiler ve Le sulalesi numayendelerini olkeden qovdular Lakin kendlilerin siyasi cehetden yetkin olmamasi onlarin yerli teleblerden yukseye qalxa bilmemesi qanuni hokumet edaletli padsah teleblerinde ifade olunan mehdudlugu en baslicasi ise olkede daha mutereqqi ictimai qurulusun qelebesi ucun seraitin olmamasi butun bunlar usyan rehberlerinin varlanaraq eqidesinin deyismesine ozlerinin de istismarciya cevrilmesi netice etibarile usyanin meglubiyyetine sebeb oldu Teyson sulalesinin hakimiyyeti dovrunde Vyetnam Teyson rehberlerinden biri olan Nxak 1778 ci ilde ozunu imperator elan etdi Teysonlarin yuxari rehber tebeqesinin hakimiyyet basina geldikden sonra heyata kecirmeye basladigi siyaseti devrilmis feodallarin kecmis siyasetinden az ferqlenirdi Xalq kutleleri get gede teysonlardan uzaqlasmaga basladi ve aldadildigini derk etdi Bele bir seraitde Nquen feodallarindan biri Nquen Fuk An xalqin naraziligindan meharetle istifade etdi O oz hakimiyyetini berpa etmek ucun boyuk bir ordu toplayaraq teysonlara qarsi mubarizeye basladi Usyanin yatirilmasinda Fransa da az rol oynamadi Nquen Fuk Anin agir veziyyete dusmesinden istifade eden Fransa hokumeti Vyetnamda olan oz missioneri Adran yepiskopu Pino de Bexem vasitesile ona herbi yardim teklif etdi Danisiqlar neticesinde 1787 ci il noyabrin 28 de Versalda Vyetnamla Fransa arasinda ilk esaretli muqavile imzalandi Muqavileye gore Fransa Nquen Fuk Anin yardimina herbi korpus gondermeyi ved etdi Nquen Fuk An ise Turan limanini ve Pulo Kondor adasini Fransaya guzeste gederek fransiz tacirlerine imtiyazli ticaret huququ verdi ve vergi cehetden onlari yerli tacirlerle beraberlesdirdi Fransada inqilab bas vermesi Vyetnama fransiz qosunlarinin gonderilmesi planini pozdu lakin telimatcilar ve silah sursat her halda gelib cixdi Nquen Fuk An Fransadan yardim alaraq usyancilara qarsi qeti hucuma kecdi ki bu irticaci hucum idi 1802 ci ilin evvellerinde Nquen feodallarinin kecmis torpaqlari demek olar tamamile Nquen Fuk Anin ordusunun nezareti altinda idi Nquen Fuk An 1802 ci il iyunun 1 de ozunu Jia Lonq adi ile imperator 1802 1820 elan etdi O eyni zamanda quru ve deniz quvvelerine Qirmizi cayin deltasini da tutmaq emri verdi Teysonlar ciddi muqavimet gostere bilmediler ve 1802 ci il iyulun 20 de Jia Lonqun ordusu teysonlarin son dayagi olan Xanoyu da tutdu Belelikle xalqin umid beslediyi inandigi bu usyan da meglubiyyete ugradi Lakin meglubiyyete baxmayaraq usyan Vyetnamin tarixi inkisafinda mutereqqi rol oynadi Qudretli xalq herekati feodalizme ciddi zerbe vurdu ve iki yuz illik feodal daginiqligini legv etmek ucun serait yaratdi Amma xalq yene de aldadildi Xalqin adindan istifade edenler eslinde yadellilerle ittifaqa girerek hakimiyyeti zebt etdiler Sirin vedler arxada qaldi ve o vedlerin hec birine emel edilmedi IstinadlarKoncevich L R Hronologiya stran Vostochnoj i Centralnoj Azii 2015 07 13 at the Wayback Machine Moskva Vostochnaya literatura RAN 2010 S 471 806 s ISBN 978 5 02 036350 2 Nuruzade Subay Cavad oglu Asiya ve Afrika olkelerinin yeni tarixi XVII esrin I yarisi ve XIX esrin 70 ci illeri Sumqayit Azeri nesriyyati 2017 s 210 212