Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Teosofiya (yun. θεοσοφία – ilahi müdriklik) – hər şeyin həqiqi mahiyyətinin açılması üçün zəruri olan mistik Tanrı biliciliyi və Tanrının duyulması haqqında təlimdir. Həm də Teosofiya insan ruhunun mütləq qüvvə (tanrı) ilə birləşdiyini və bilavasitə o dünya ilə əlaqə qurmağın mümkünlüyünü iddia edən sinkretik (birləşdirici) dini-mistik təlimdir.
Tarixi
Tədqiqatçıların fikrincə "teosofiya" məfhumu hələ II əsrdən başlayaraq görkəmli Roma filosofu Plotinin müəllimi, məşhur filosof Ammonim Sakkas irəli sürmüşdür. Bütün dinləri vahid universal prinsiplər və əbədi həqiqətlərlə əsaslandıran ümumi əxlaq sistemi altında birləşdirməyə çalışan filosof qurduğu fəlsəfi sistemi belə adlandırmışdır. Lakin teosofiyanın tarixi köklərinin Uzaq Şərqə və xüsusilə də , mətnlərinin formalaşdığı Hindistana gedib çıxdığını deyənlər də vardır.
XIX əsrin sonlarında bu dini-mistik təlimə zadəgan rus qadını, yazıçısı-filosof Yelena Petrovna Blavatskaya əlavələr etmiş və onu nisbətən fərqli formaya salmışdır.
Blavatskaya 1831-ci ildə Yekatirinoslavda, alman zadəganı Piter Hanın ailəsində dünyaya gəlmişdir. Gənclik illərində spiritizm (ruhlarla əlaqə yaratmaqla bağlı mistik təsəvvür) ilə maraqlanan Yelena 17 yaşında çar generalı Blavatskiy ilə ailə qurmuş, lakin üç aydan sonra onu tərk etmişdir. Uğursuz ailə həyatından sonra o, mistik din və təlimlərlə məşğul olmaq yolunu seçərək, Tibetə, Hindistana, Misirə, daha sonra Amerikaya səyahət etmişdir. Səyahətlər zamanı ezoterik (gizli) dini məktəblərin təlimlərinə yiyələnmiş və onlar haqqında əsaslı məlumat əldə etmişdir. Çətin xasiyyətli olmasına baxmayaraq, o, nəzərə çarpan bacarığı ilə 1875-ci ilin 13 sentyabrında özünün iki pərəstişkarı – polkovnik Henri Olkottun və Uilyam Cacın köməkliyilə "Həqiqətdən üstün din yoxdur" şüarı altında Teosof cəmiyyətini yaratmışdır.
Əqidəsi
Onun təqdim etdiyi teosof təliminin əsasında Brahmanizm, hinduizm və Buddizmin dini-fəlsəfi konsepsiyalarının, həmçinin okkultik və qnostik elementlərin təsiri müşahidə edilmişdir. Təşkilat rəhbərləri dinlərin tarixi formalarını nəzərə almayaraq, bütün dini rəmzlərdəki gizli mənalarında oxşarlıq axtarmaq mövqeyindən çıxış edərək, müxtəlif inancları birləşdirib ehkamlarla bağlı olmayan universal din yaratmağa çalışmışdılar.
Ümumiyyətlə, teosofiya gizli universal doktrina ideyasına əsaslanır və öz mövcudiyyətini onun tədqiqi ilə bağlayırdı. Bu doktrinanın əsası ondan ibarətdir ki, təməl həqiqətlər və dəyərlər kainatda universaldı və bütün dinlər bu universal idrakın müxtəlif təzahürləridir. Teosoflar səmavi dinlərdə olduğu kimi Tanrının varlığına inanmırlar. Panteistlər kimi var olan hər şeyin Tanrı olduğunu bildirirlər. Onlara görə, mövcud olan bütün varlıq birdir. İndividuallıq yoxdur. Ona görə də edilən dualar müəyyən bir obyekt üçün nəzərdə tutulmur. Onlar inanırlar ki, bəşəriyyət təkamülünü ən ibtidai məxluqlardan başlamışdır. Sonda insan simasına döndükdən sonra yenidən təkamülün ən ibtidai və aşağı formasına qayıtmayacaqlar.
İlk vaxtlar cəmiyyətin fəaliyyəti Avropa və Amerikanın bir çox ölkələrində sürətlə yayılmışdı. Onun ətrafında astrologiya və okkultizimlə maraqlanan çoxlu sayda insan toplaşmışdı
Blavatskaya və Olkott 1879-cu ildə Hindistana gedərək Adyar şəhərində cəmiyyətin mərkəzi qərargahını açmışdılar. Bu köçü Nyu-Yorkda üzləşilən maliyyə çətinlikləri və Olkottun kolonial iqtisadi sərmayəyə can atması ilə də izah edənlər var.
Seylon adasına gələn Blavatskaya burada üsyan qaldıran buddistləri müdafiə etməklə müstəmləkəçi dairələrlə əlaqələrini çətinləşdirsə də, Teosof cəmiyyətinin fəaliyyəti Seylondakı yerli buddist icmaları tərəfindən dəstəklənmişdir.
Bir müddət sonra təşkilat ətrafında müxtəlif qalmaqallar baş vermiş və Blavatskaya casusluq, saxtakarlıq və şarlatanlıqda ittiham olunmuşdur. 1884-cü ildə növbəti qalmaqal zamanı Teosof cəmiyyətinin mənzil qərargahında çalışan təşkilatın hindistanlı mənsubları Emma və Aleksis Kulomb cütlüyü Blavatskayanın fırıldaqlarını – hərəkət edən divar, tavan və müqəvva "fokuslarının" mexanizmini üzə çıxarmışlar.
1891-ci ilin may ayında Blavatskayanın vəfatından sonra Teosof cəmiyyətinə rəhbərlik uğrunda Olkott və keçmiş köməkçisi U.Cac arasında mübarizə başlanmışdı. Nəticədə Cac Teosof cəmiyyətinin Amerika filialını ayıraraq onu "Amerika teosof cəmiyyəti" adlı müstəqil təşkilata çevirmişdi. Teosof cəmiyyətinin Avropadakı filialında isə qalmaqallar davam edirdi. Bir müddət sonra H.Olkott səhhətinin pisləşdiyini hiss edərək, öz varisi kimi cəmiyyətin prezidenti vəzifəsinə Anna Bezantı təyin etmişdi. Anna Bezant prezident olduqdan sonra Teosof cəmiyyətini dünyanın ən görkəmli dini-sosial cərəyanına çevirəcəyinə söz versə də, təşkilat tədricən elmi-fəlsəfi mahiyyətini itirmiş və çətin ayinləri, geyim və bəzəkləri olan teatr şousunu xatırlatmağa başlamışdı. Bundan başqa daxili ziddiyyətlər və təşkilatın rəhbərləri arasında daimi didişmələr nəticəsində Teosof cəmiyyəti müxtəlif müstəqil təşkilatlara parçalandı.
Nasistlər Teosof cəmiyyətinin Almaniyada və işğal etdikləri digər Avropa ölkələrindəki filiallarını məhv etmişdilər. İkinci dünya müharibəsindən sonra bərpa olunan təşkilatın fəaliyyəti hazırda, əsasən, vaizlik, maarifçilik sahəsini əhatə edir.
Mənbə
- Müəllif: Əliheydər Zülfüqar – "Cəmiyyət və Din" qəzeti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Teosofiya yun 8eosofia ilahi mudriklik her seyin heqiqi mahiyyetinin acilmasi ucun zeruri olan mistik Tanri biliciliyi ve Tanrinin duyulmasi haqqinda telimdir Hem de Teosofiya insan ruhunun mutleq quvve tanri ile birlesdiyini ve bilavasite o dunya ile elaqe qurmagin mumkunluyunu iddia eden sinkretik birlesdirici dini mistik telimdir TarixiTedqiqatcilarin fikrince teosofiya mefhumu hele II esrden baslayaraq gorkemli Roma filosofu Plotinin muellimi meshur filosof Ammonim Sakkas ireli surmusdur Butun dinleri vahid universal prinsipler ve ebedi heqiqetlerle esaslandiran umumi exlaq sistemi altinda birlesdirmeye calisan filosof qurdugu felsefi sistemi bele adlandirmisdir Lakin teosofiyanin tarixi koklerinin Uzaq Serqe ve xususile de metnlerinin formalasdigi Hindistana gedib cixdigini deyenler de vardir XIX esrin sonlarinda bu dini mistik telime zadegan rus qadini yazicisi filosof Yelena Petrovna Blavatskaya elaveler etmis ve onu nisbeten ferqli formaya salmisdir Blavatskaya 1831 ci ilde Yekatirinoslavda alman zadegani Piter Hanin ailesinde dunyaya gelmisdir Genclik illerinde spiritizm ruhlarla elaqe yaratmaqla bagli mistik tesevvur ile maraqlanan Yelena 17 yasinda car generali Blavatskiy ile aile qurmus lakin uc aydan sonra onu terk etmisdir Ugursuz aile heyatindan sonra o mistik din ve telimlerle mesgul olmaq yolunu secerek Tibete Hindistana Misire daha sonra Amerikaya seyahet etmisdir Seyahetler zamani ezoterik gizli dini mekteblerin telimlerine yiyelenmis ve onlar haqqinda esasli melumat elde etmisdir Cetin xasiyyetli olmasina baxmayaraq o nezere carpan bacarigi ile 1875 ci ilin 13 sentyabrinda ozunun iki perestiskari polkovnik Henri Olkottun ve Uilyam Cacin komekliyile Heqiqetden ustun din yoxdur suari altinda Teosof cemiyyetini yaratmisdir Yelena BlavatskayaEqidesi Onun teqdim etdiyi teosof teliminin esasinda Brahmanizm hinduizm ve Buddizmin dini felsefi konsepsiyalarinin hemcinin okkultik ve qnostik elementlerin tesiri musahide edilmisdir Teskilat rehberleri dinlerin tarixi formalarini nezere almayaraq butun dini remzlerdeki gizli menalarinda oxsarliq axtarmaq movqeyinden cixis ederek muxtelif inanclari birlesdirib ehkamlarla bagli olmayan universal din yaratmaga calismisdilar Umumiyyetle teosofiya gizli universal doktrina ideyasina esaslanir ve oz movcudiyyetini onun tedqiqi ile baglayirdi Bu doktrinanin esasi ondan ibaretdir ki temel heqiqetler ve deyerler kainatda universaldi ve butun dinler bu universal idrakin muxtelif tezahurleridir Teosoflar semavi dinlerde oldugu kimi Tanrinin varligina inanmirlar Panteistler kimi var olan her seyin Tanri oldugunu bildirirler Onlara gore movcud olan butun varliq birdir Individualliq yoxdur Ona gore de edilen dualar mueyyen bir obyekt ucun nezerde tutulmur Onlar inanirlar ki beseriyyet tekamulunu en ibtidai mexluqlardan baslamisdir Sonda insan simasina dondukden sonra yeniden tekamulun en ibtidai ve asagi formasina qayitmayacaqlar Ilk vaxtlar cemiyyetin fealiyyeti Avropa ve Amerikanin bir cox olkelerinde suretle yayilmisdi Onun etrafinda astrologiya ve okkultizimle maraqlanan coxlu sayda insan toplasmisdi Blavatskaya ve Olkott 1879 cu ilde Hindistana gederek Adyar seherinde cemiyyetin merkezi qerargahini acmisdilar Bu kocu Nyu Yorkda uzlesilen maliyye cetinlikleri ve Olkottun kolonial iqtisadi sermayeye can atmasi ile de izah edenler var Seylon adasina gelen Blavatskaya burada usyan qaldiran buddistleri mudafie etmekle mustemlekeci dairelerle elaqelerini cetinlesdirse de Teosof cemiyyetinin fealiyyeti Seylondaki yerli buddist icmalari terefinden desteklenmisdir Bir muddet sonra teskilat etrafinda muxtelif qalmaqallar bas vermis ve Blavatskaya casusluq saxtakarliq ve sarlatanliqda ittiham olunmusdur 1884 cu ilde novbeti qalmaqal zamani Teosof cemiyyetinin menzil qerargahinda calisan teskilatin hindistanli mensublari Emma ve Aleksis Kulomb cutluyu Blavatskayanin firildaqlarini hereket eden divar tavan ve muqevva fokuslarinin mexanizmini uze cixarmislar 1891 ci ilin may ayinda Blavatskayanin vefatindan sonra Teosof cemiyyetine rehberlik ugrunda Olkott ve kecmis komekcisi U Cac arasinda mubarize baslanmisdi Neticede Cac Teosof cemiyyetinin Amerika filialini ayiraraq onu Amerika teosof cemiyyeti adli musteqil teskilata cevirmisdi Teosof cemiyyetinin Avropadaki filialinda ise qalmaqallar davam edirdi Bir muddet sonra H Olkott sehhetinin pislesdiyini hiss ederek oz varisi kimi cemiyyetin prezidenti vezifesine Anna Bezanti teyin etmisdi Anna Bezant prezident olduqdan sonra Teosof cemiyyetini dunyanin en gorkemli dini sosial cereyanina cevireceyine soz verse de teskilat tedricen elmi felsefi mahiyyetini itirmis ve cetin ayinleri geyim ve bezekleri olan teatr sousunu xatirlatmaga baslamisdi Bundan basqa daxili ziddiyyetler ve teskilatin rehberleri arasinda daimi didismeler neticesinde Teosof cemiyyeti muxtelif musteqil teskilatlara parcalandi Nasistler Teosof cemiyyetinin Almaniyada ve isgal etdikleri diger Avropa olkelerindeki filiallarini mehv etmisdiler Ikinci dunya muharibesinden sonra berpa olunan teskilatin fealiyyeti hazirda esasen vaizlik maarifcilik sahesini ehate edir Menbe Muellif Eliheyder Zulfuqar Cemiyyet ve Din qezeti