Tekeli (qaz. Текелі) — Qazaxıstanın Almatı vilayətində, Almatı şəhərindən 310 km və Taldıkorqan şəhərindən 40 km məsafədə yerləşən bir şəhər.
Tekeli | |||
---|---|---|---|
| |||
Ölkə | |||
Tarixi və coğrafiyası | |||
Əsası qoyulub | 1937 | ||
Sahəsi |
| ||
Mərkəzin hündürlüyü | 1.300 m | ||
Saat qurşağı | | ||
Əhalisi | |||
Əhalisi |
| ||
Rəqəmsal identifikatorlar | |||
Poçt indeksi | 041700 | ||
Digər | |||
tekeli.gov.kz | |||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
1933-cü ildə, Korinski dərəsindəki Tekeli bölgəsində, M. M. Yudiçevin rəhbərlik etdiyi bir geoloji kəşfiyyat ekspedisiyası polimetal filizlərinin, xüsusən də qurğuşunların böyük yataqlarını kəşf etdi, bundan sonra Sovet hakimiyyəti filizləri mədənləşdirməyə və işlətməyə qərar verdi. Artıq 1942-ci ildə Cunqar dağlarının ətəyində "Qurğuşun-Sink kombinatı" və onun altında bir işçi qəsəbəsi salınmışdır. Müəssisə Tekeli, Koksu və Tuyuk yataqlarını işlətdi.Böyük Vətən Müharibəsi illərində bu bitki hər səkkizinci güllə üçün ölkəni qurğuşunla təmin edirdi . Daha sonra, müharibədən sonrakı dövrdə Tekeli kəndi böyük ölçüdə artmağa başladı, yaşayış binalarının inşası heyranedici bir tikinti layihəsi elan edildi və Sovet İttifaqının hər yerindən könüllülər axını gəldi. Tekelinin evləri və sənaye obyektləri təkcə ziyarətçi inşaatçılar tərəfindən deyil, Yapon əsir əsgərləri tərəfindən də tikilmişdir. 1952-ci ildə qəsəbəyə şəhər statusu verildi. Tekeli sürətli şəkildə böyüdü və inkişaf etdi. Burada yaşayış məhəllələri tikilmiş, uşaq bağçaları, məktəblər, parklar və kinoteatrlar tikilmişdir.
Şəhərin inkişafı və həyatı SSRİ-də ən böyük zavodlardan biri olan Tekeli Qurğuşun-Sink Zavodundan asılı idi. 1990-cı ildə,% 45-ə qədər qurğuşunla gəlirli filiz ehtiyatları tükəndi. Zavod müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini təmin etməyən özəl idarəetmə şirkətinin etibarlı idarəçiliyinə verilmişdir. Nəticədə bitki çətin maliyyə və iqtisadi vəziyyətə düşdü və 1996-cı ildə dayandı. 1997-ci ildə Qazaxıstan Respublikası Hökuməti zavodun dövlət hesabına bərpası barədə qərar qəbul etdi; uzunmüddətli güzəşt şərtləri ilə zavod Kazzinc SC-yə verildi. Zavod Karaqanda bölgəsindən dəmir tərkibli filizin emalına, həmçinin sink və qurğuşun konsentratları əldə etmək üçün qurğuşun-sink filizlərinin emalına başlamışdır. 2002-ci ildə ehtiyatların tükənməsi və Tekeli mədəninin bağlanması səbəbindən zavod 2007-ci ilə qədər işlədiyi Ust-Kamenogorsk sink zavodundan çıxarılan metalurji tullantıların — klinkerin işlənməsi üçün yenidən dizayn edildi. Bundan sonra fabrik dayandı və şəhər işsizliklə böhranlı monocityə çevrilməyə başladı. 2011-ci ildə zavod uzun sürən böhrandan sonra işini bərpa etdi. Elə həmin il emal müəssisəsi bərpa edildi, onun köməyi ilə Çinə satılan təxminən 360 min ton dəmir filizi konsentratı işləndi. Həmçinin zavodun bazasında elektrolitik metal manqan istehsalı üçün "Elektromanganets" bir müəssisə yaradılmışdır. 2013-cü ildə dəmir filizi konsentratından yerli çuqun almaq üçün kombinatın ərazisində bir metallurgiya zavodu tikilməsinə qərar verildi. 2016-cı ilə qədər tikinti-quraşdırma işləri, xammal təchizatı və kadr hazırlığı üzrə fəaliyyətlər həyata keçirilmişdir. Yüksək sobalar, emal müəssisəsi, elektrik stansiyası, aqlomerasiya maşını və digər istehsal sexləri tikildi. 2018-ci ildə ilk çuqun metalurji zavodunda əldə edildi.
Coğrafiya
Şəhərin adı bir vaxtlar bu çayların dərələrində bolluq yaşayan heyvan növlərindən gəlir: teke– dağ keçisi, ladin– kiçik bir antilop. Uysun qəbilələrinin ov səhnələri şəhərin yaxınlığındakı qayaüstü rəsmlərdə öz əksini tapır. Tekeli şəhəri Karatal çayının yuxarı axınında, Cunqarskiy Alatau ətəklərində, Kora (Kara, Karinka), Çaji (Çijhi, Çijinka) və Tekelinka çaylarının qovuşduğu yerdə yerləşir. Koksu stansiyasından dəmir yolu xəttinin sonuncu stansiyası Semey–Almatı xəttindəkidir . Həm də şəhərdə Qazaxıstanda yeganə elektrikləşdirilmiş dar keçidli dəmir yolu vardı. 2000-ci illərin əvvəllərində sökülmüşdür.
Şəhərin görməli yerləri
Tekeli şəhərində bir neçə görməli yer var, yəni: Dinmuhammed Kunaev adına küçə təqribən 38 km uzunluqdadır. Qazaxıstanın ən uzun küçəsi olaraq rəsmi olaraq tanınır. "Tekeli steli", "Kelinşektaş" — Qazaxıstanın ən qədim Buddist ."" — Qazaxıstanın ən böyük şəlaləsi, Kora çayı dərəsinin yuxarı hissəsində, Tekeli şəhərinin üstündə yerləşir. Abidə — Böyük Vətən Müharibəsi Stella (1941–1945), şəhərin mərkəzində üç çayın birləşdiyi yerdə yerləşir.
Ekoloji vəziyyəti
Tekeli şəhərində və Karatalskoye kəndində bölgənin əhəmiyyətli ekoloji problemlərindən biri olan çətin bir ekoloji vəziyyət vardır. 69 hektar ərazidə hazırda işləməyən bir tullantı yığını var. Tekeli qəsəbəsi və yaxınlıqdakı Karatalskoye kəndinin sakinləri baş ağrısı, burun qanaması, allergik və dəri xəstəlikləri ilə müşayiət olunan güclü külək və tullantı zibilxanasının tozlanması səbəbindən qəfil narahatlıq keçirir; malign neoplazmalar. 1992-ci ildə aparılan xüsusi araşdırmaların nəticələrinə görə, tullantı tullantılarının yamaclarının tozlanması və aşınması nəticəsində bağ evlərinin torpaqları və Tekeli şəhərinin bütün ərazisi ağır çirkli maddələrlə çirklənmişdir. icazə verilən konsentrasiyanı aşan Tekeli filizlərindən metal və genetik əlaqəli kadmiyum, arsenik, stronsium, tallium. Bu araşdırmaların nəticəsi belədir: araşdırılan Tekeli şəhərinin ərazisində torpaqdakı qurğuşun tərkibinin mobil qurğuşun üçün zəhərli səviyyəni keçmədiyi yerlər yoxdur, bitkilər üçün ən əlçatan olan suda həll olunan metalların tərkibi qeyri-adi hər yerdə. 1993-cü ildə Tekeli şəhər rəhbərliyinin əmri ilə ətraf mühitin mühafizəsi və səhiyyə orqanlarına ətraf mühitin yaxşılaşdırılması üçün, xüsusilə də tullantı zibilxanalarına bitişik ərazilərdə və Karatal çayı boyunca ən təcili tədbirlərin görülməsi tapşırıldı. O vaxtdan bəri, tullantı zibilliyindən mənfi təsirin aradan qaldırılması üçün heç bir tədbir görülməmişdir, tullantı zibilxanası hazırda güclü eroziyaya məruz qalır, yolun üstünə və Karatal çayına aşınır, quru küləkli havalarda yanları tozlanır. Bir çox sakin və kəndlilər, qazanc axtararkən, əvvəllər mədən filizləri də daxil olmaqla çirklənmiş torpaqlarda meyvə bağları yetişdirirlər.
Tanınmış şəxsləri
1842-ci ildə bu hissələrdə məşhur qazax şairi Baktıbay Jolbarısulu anadan olub.
İstinadlar
- "МАЛЕНЬКАЯ РОДИНА: ТЕКЕЛИ". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-18.
- "О дополнительных мерах по выводу из кризиса акционерного общества "Текелийский свинцово-цинковый комбинат"". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1997-04-30.
- "О предприятии ТОО «ЭЛЕКТРОМАРГАНЕЦ»". 2019-01-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-16.
- "АО "КАЗЦИНК" сообщило об учреждении нового предприятия - ТОО "Текелийский горно-перерабатывающий комплекс"". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-11-14.
- "Состояние и перспективы развития свинцово-цинковой промышленности Республики Казахстан". Archived from the original on 2019-01-15. İstifadə tarixi: 2019-01-16.
- "Текелийский ГОК будет производить марганец". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
- "ТЕКЕЛИЙСКИЙ ГОРНО-ПЕРЕРАБАТЫВАЮЩИЙ КОМБИНАТ: ВОЗРОЖДАЯ БЫЛУЮ СЛАВУ МЕТАЛЛУРГОВ". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- "И ЗАПОЛЫХАЕТ ПЛАМЯ В ДОМЕННЫХ ПЕЧАХ". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- "ТЕКЕЛИЙСКИЙ ГОРНО-ПЕРЕРАБАТЫВАЮЩИЙ КОМБИНАТ: ВОЗРОЖДАЯ БЫЛУЮ СЛАВУ МЕТАЛЛУРГОВ". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- "И ЗАПОЛЫХАЕТ ПЛАМЯ В ДОМЕННЫХ ПЕЧАХ". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- "ДЗ-4 ОТ 18.01.17Г. ДЕПУТАТСКИЙ ЗАПРОС ПРЕМЬЕР-МИНИСТРУ РК ОБ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ В ТЕКЕЛИ". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-18.
- "Текели: вчера, сегодня и всегда". 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-18.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tekeli qaz Tekeli Qazaxistanin Almati vilayetinde Almati seherinden 310 km ve Taldikorqan seherinden 40 km mesafede yerlesen bir seher TekeliGerb44 49 59 sm e 78 49 51 s u Olke Qazaxistan SSRITarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1937Sahesi 174 km Merkezin hundurluyu 1 300 mSaat qursagi UTC 06 00EhalisiEhalisi 30 707 nef 2017 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi 041700Digertekeli gov kzTekeli Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1933 cu ilde Korinski deresindeki Tekeli bolgesinde M M Yudicevin rehberlik etdiyi bir geoloji kesfiyyat ekspedisiyasi polimetal filizlerinin xususen de qurgusunlarin boyuk yataqlarini kesf etdi bundan sonra Sovet hakimiyyeti filizleri medenlesdirmeye ve isletmeye qerar verdi Artiq 1942 ci ilde Cunqar daglarinin eteyinde Qurgusun Sink kombinati ve onun altinda bir isci qesebesi salinmisdir Muessise Tekeli Koksu ve Tuyuk yataqlarini isletdi Boyuk Veten Muharibesi illerinde bu bitki her sekkizinci gulle ucun olkeni qurgusunla temin edirdi Daha sonra muharibeden sonraki dovrde Tekeli kendi boyuk olcude artmaga basladi yasayis binalarinin insasi heyranedici bir tikinti layihesi elan edildi ve Sovet Ittifaqinin her yerinden konulluler axini geldi Tekelinin evleri ve senaye obyektleri tekce ziyaretci insaatcilar terefinden deyil Yapon esir esgerleri terefinden de tikilmisdir 1952 ci ilde qesebeye seher statusu verildi Tekeli suretli sekilde boyudu ve inkisaf etdi Burada yasayis mehelleleri tikilmis usaq bagcalari mektebler parklar ve kinoteatrlar tikilmisdir Seherin inkisafi ve heyati SSRI de en boyuk zavodlardan biri olan Tekeli Qurgusun Sink Zavodundan asili idi 1990 ci ilde 45 e qeder qurgusunla gelirli filiz ehtiyatlari tukendi Zavod muqavile ohdeliklerinin yerine yetirilmesini temin etmeyen ozel idareetme sirketinin etibarli idareciliyine verilmisdir Neticede bitki cetin maliyye ve iqtisadi veziyyete dusdu ve 1996 ci ilde dayandi 1997 ci ilde Qazaxistan Respublikasi Hokumeti zavodun dovlet hesabina berpasi barede qerar qebul etdi uzunmuddetli guzest sertleri ile zavod Kazzinc SC ye verildi Zavod Karaqanda bolgesinden demir terkibli filizin emalina hemcinin sink ve qurgusun konsentratlari elde etmek ucun qurgusun sink filizlerinin emalina baslamisdir 2002 ci ilde ehtiyatlarin tukenmesi ve Tekeli medeninin baglanmasi sebebinden zavod 2007 ci ile qeder islediyi Ust Kamenogorsk sink zavodundan cixarilan metalurji tullantilarin klinkerin islenmesi ucun yeniden dizayn edildi Bundan sonra fabrik dayandi ve seher issizlikle bohranli monocitye cevrilmeye basladi 2011 ci ilde zavod uzun suren bohrandan sonra isini berpa etdi Ele hemin il emal muessisesi berpa edildi onun komeyi ile Cine satilan texminen 360 min ton demir filizi konsentrati islendi Hemcinin zavodun bazasinda elektrolitik metal manqan istehsali ucun Elektromanganets bir muessise yaradilmisdir 2013 cu ilde demir filizi konsentratindan yerli cuqun almaq ucun kombinatin erazisinde bir metallurgiya zavodu tikilmesine qerar verildi 2016 ci ile qeder tikinti qurasdirma isleri xammal techizati ve kadr hazirligi uzre fealiyyetler heyata kecirilmisdir Yuksek sobalar emal muessisesi elektrik stansiyasi aqlomerasiya masini ve diger istehsal sexleri tikildi 2018 ci ilde ilk cuqun metalurji zavodunda elde edildi CografiyaSeherin adi bir vaxtlar bu caylarin derelerinde bolluq yasayan heyvan novlerinden gelir teke dag kecisi ladin kicik bir antilop Uysun qebilelerinin ov sehneleri seherin yaxinligindaki qayaustu resmlerde oz eksini tapir Tekeli seheri Karatal cayinin yuxari axininda Cunqarskiy Alatau eteklerinde Kora Kara Karinka Caji Cijhi Cijinka ve Tekelinka caylarinin qovusdugu yerde yerlesir Koksu stansiyasindan demir yolu xettinin sonuncu stansiyasi Semey Almati xettindekidir Hem de seherde Qazaxistanda yegane elektriklesdirilmis dar kecidli demir yolu vardi 2000 ci illerin evvellerinde sokulmusdur Seherin gormeli yerleriTekeli seherinde bir nece gormeli yer var yeni Dinmuhammed Kunaev adina kuce teqriben 38 km uzunluqdadir Qazaxistanin en uzun kucesi olaraq resmi olaraq taninir Tekeli steli Kelinsektas Qazaxistanin en qedim Buddist Qazaxistanin en boyuk selalesi Kora cayi deresinin yuxari hissesinde Tekeli seherinin ustunde yerlesir Abide Boyuk Veten Muharibesi Stella 1941 1945 seherin merkezinde uc cayin birlesdiyi yerde yerlesir Ekoloji veziyyetiTekeli seherinde ve Karatalskoye kendinde bolgenin ehemiyyetli ekoloji problemlerinden biri olan cetin bir ekoloji veziyyet vardir 69 hektar erazide hazirda islemeyen bir tullanti yigini var Tekeli qesebesi ve yaxinliqdaki Karatalskoye kendinin sakinleri bas agrisi burun qanamasi allergik ve deri xestelikleri ile musayiet olunan guclu kulek ve tullanti zibilxanasinin tozlanmasi sebebinden qefil narahatliq kecirir malign neoplazmalar 1992 ci ilde aparilan xususi arasdirmalarin neticelerine gore tullanti tullantilarinin yamaclarinin tozlanmasi ve asinmasi neticesinde bag evlerinin torpaqlari ve Tekeli seherinin butun erazisi agir cirkli maddelerle cirklenmisdir icaze verilen konsentrasiyani asan Tekeli filizlerinden metal ve genetik elaqeli kadmiyum arsenik stronsium tallium Bu arasdirmalarin neticesi beledir arasdirilan Tekeli seherinin erazisinde torpaqdaki qurgusun terkibinin mobil qurgusun ucun zeherli seviyyeni kecmediyi yerler yoxdur bitkiler ucun en elcatan olan suda hell olunan metallarin terkibi qeyri adi her yerde 1993 cu ilde Tekeli seher rehberliyinin emri ile etraf muhitin muhafizesi ve sehiyye orqanlarina etraf muhitin yaxsilasdirilmasi ucun xususile de tullanti zibilxanalarina bitisik erazilerde ve Karatal cayi boyunca en tecili tedbirlerin gorulmesi tapsirildi O vaxtdan beri tullanti zibilliyinden menfi tesirin aradan qaldirilmasi ucun hec bir tedbir gorulmemisdir tullanti zibilxanasi hazirda guclu eroziyaya meruz qalir yolun ustune ve Karatal cayina asinir quru kulekli havalarda yanlari tozlanir Bir cox sakin ve kendliler qazanc axtararken evveller meden filizleri de daxil olmaqla cirklenmis torpaqlarda meyve baglari yetisdirirler Taninmis sexsleri1842 ci ilde bu hisselerde meshur qazax sairi Baktibay Jolbarisulu anadan olub Istinadlar MALENKAYa RODINA TEKELI 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 10 18 O dopolnitelnyh merah po vyvodu iz krizisa akcionernogo obshestva Tekelijskij svincovo cinkovyj kombinat 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 1997 04 30 O predpriyatii TOO ELEKTROMARGANEC 2019 01 07 tarixinde Istifade tarixi 2019 01 16 AO KAZCINK soobshilo ob uchrezhdenii novogo predpriyatiya TOO Tekelijskij gorno pererabatyvayushij kompleks 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2006 11 14 Sostoyanie i perspektivy razvitiya svincovo cinkovoj promyshlennosti Respubliki Kazahstan Archived from the original on 2019 01 15 Istifade tarixi 2019 01 16 Tekelijskij GOK budet proizvodit marganec 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 07 11 TEKELIJSKIJ GORNO PERERABATYVAYuShIJ KOMBINAT VOZROZhDAYa BYLUYu SLAVU METALLURGOV 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 28 I ZAPOLYHAET PLAMYa V DOMENNYH PEChAH 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 28 TEKELIJSKIJ GORNO PERERABATYVAYuShIJ KOMBINAT VOZROZhDAYa BYLUYu SLAVU METALLURGOV 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 28 I ZAPOLYHAET PLAMYa V DOMENNYH PEChAH 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 28 DZ 4 OT 18 01 17G DEPUTATSKIJ ZAPROS PREMER MINISTRU RK OB EKOLOGIChESKOJ BEZOPASNOSTI V TEKELI 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 01 18 Tekeli vchera segodnya i vsegda 2019 01 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 01 18