Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Tayqa gənəsi (lat. Ixodes persulcatus) lat. İxodes cinsinə aid olan geniş yayılmış növdür.
| Tayqa gənəsi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: ???: Tayqa gənəsi | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Yayılması
Tayqa gənəsi tayqanın cənub meşələrində, Kamçatkada, Saxalindən tutmuş Karelfinə qədər, cənubda isə Moskva, Bryansk, Orlov və Altay vilayətlərində yayılmışdır.
Ümumi xüsusiyyətləri
Tayqa gənəsi morfoloji cəhətdən it gənəsinə oxşasa da, bəzi bioloji xüsusiyyətləri ilə ondan fərqlənir. Bu parazit yaz-yay ensefaliti virusunun keçiricisi və təbii rezervuarıdır. Tayqa gənəsi də, it gənəsi kimi üç sahiblidir. Mayalanmış dişi fərd iribuynuzlu heyvanlardan - sığırdan, maraldan qan sorduqdan sonra yerə düşüb, bitki qırıntıları altına minlərlə yumurta qoyaraq məhv olur. Yumurtadan 20-30 gündən sonra üç cüt ətraflı, tənəffüs və cinsiyyət orqanları yaxşı inkişaf etməmiş sürfə çıxır. Bu sürfələr gəmiricilərə, kirpiyə, müxtəlif quşlara yapışıb qan sorduqdan sonra yerə düşür, qabıq dəyişir və dörd cüt ətrafı olan nimfaya çevrilir. Nimfa sincaba, dovşana yapışıb qan sorur və sonra yerə düşür, qabığını dəyişib və ya yetkin formaya çevrilir. Yetkin forma yenidən iribuynuzlu heyvanlardan, sığırdan, maraldan qan sormaqla qidalanır. Tayqa ensefaliti virusunu müxtəlif gəmiricilərdən insana bu gənənin dişisi keçirir. Tayqa gənəsi meşədəki xəzəlin altında qışlayır. Yazda və yayda müxtəlif heyvanlara və insana hücum edərək qan sorur. Gəmiricilərdən qanla sorulmuş ensefalit virusunu insana keçirib onu ensefalitlə yoluxdurur. Xəstədə ilk günlərdə qızdırma, ürəkbulanması, şiddətli baş ağrıları, sonralar isə psixi pozğunluq, ətrafların iflici baş verir. Virus mərkəzi sinir sistemini zədələdiyi üçün çox çətinliklə sağala bilən və əksər vaxtlar sağalması mümkün olmayan yaz-yay və ya tayqa ensefaliti xəstəliyini törədir. Çox vaxt xəstəlik ölümlə nəticələnir. Hazırda məlum olmuşdur ki, ensefalit xəstəliyi Avropa, Asiya və Amerikada yayılmış bir-birinə yaxın olan viruslar tərəfindən törədilir. 1935-cu ildə A.Q. Panov bu xəstəliyin ilk kliniki vəziyyətini təsvir etmişdir. Bu məsələnin elmi tədqiqi üçün 1937-ci ildən başlayaraq Uzaq Şərqdə akademik Y.N.Pavlovskinin və L.A.Zilberin rəhbərliyi ilə kompleks ekspedisiyalar təşkil edilmişdir. Bu xəstəliyin əsas keçiricisi Ixodes cinsindən olan gənələrdir: Avropanın enliyarpaq və qarışıq meşələrində -I.ricinus, tayqa və Asiya meşələrində isə - İ.persulcatus gənələridir.
Ədəbiyyat
- C. Ə. Nəcəfov, R. Ə. Əliyev, Ə. P. Əzizov. Tibbi biologiya və genetikanın əsasları. Bakı - 2008, 839 səh.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Guglielmone A. A., Robbins R. G., Apanaskevich D. A., Petney T. N., Estrada-Peña A., Horak I. G., (not translated to en), Barker S. C. The Argasidae, Ixodidae and Nuttalliellidae (Acari: Ixodida) of the world: a list of valid species names (ing.). // Zootaxa / Z. Zhang Magnolia Press, 2010. Vol. 2528, Iss. 1. P. 1–28. ISSN 1175-5334; 1175-5326 doi:10.11646/ZOOTAXA.2528.1.1
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Tayqa genesi lat Ixodes persulcatus lat Ixodes cinsine aid olan genis yayilmis novdur Tayqa genesiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip XeliserlilerSinif Horumcekkimiler Tayqa genesiBeynelxalq elmi adiIxodes persulcatus Leopold Ernst Paul Schulze 1930Sekil axtarisiITIS 1117534NCBI 34615EOL 514921YayilmasiTayqa genesi tayqanin cenub meselerinde Kamcatkada Saxalinden tutmus Karelfine qeder cenubda ise Moskva Bryansk Orlov ve Altay vilayetlerinde yayilmisdir Umumi xususiyyetleriTayqa genesi morfoloji cehetden it genesine oxsasa da bezi bioloji xususiyyetleri ile ondan ferqlenir Bu parazit yaz yay ensefaliti virusunun keciricisi ve tebii rezervuaridir Tayqa genesi de it genesi kimi uc sahiblidir Mayalanmis disi ferd iribuynuzlu heyvanlardan sigirdan maraldan qan sorduqdan sonra yere dusub bitki qirintilari altina minlerle yumurta qoyaraq mehv olur Yumurtadan 20 30 gunden sonra uc cut etrafli teneffus ve cinsiyyet orqanlari yaxsi inkisaf etmemis surfe cixir Bu surfeler gemiricilere kirpiye muxtelif quslara yapisib qan sorduqdan sonra yere dusur qabiq deyisir ve dord cut etrafi olan nimfaya cevrilir Nimfa sincaba dovsana yapisib qan sorur ve sonra yere dusur qabigini deyisib ve ya yetkin formaya cevrilir Yetkin forma yeniden iribuynuzlu heyvanlardan sigirdan maraldan qan sormaqla qidalanir Tayqa ensefaliti virusunu muxtelif gemiricilerden insana bu genenin disisi kecirir Tayqa genesi mesedeki xezelin altinda qislayir Yazda ve yayda muxtelif heyvanlara ve insana hucum ederek qan sorur Gemiricilerden qanla sorulmus ensefalit virusunu insana kecirib onu ensefalitle yoluxdurur Xestede ilk gunlerde qizdirma urekbulanmasi siddetli bas agrilari sonralar ise psixi pozgunluq etraflarin iflici bas verir Virus merkezi sinir sistemini zedelediyi ucun cox cetinlikle sagala bilen ve ekser vaxtlar sagalmasi mumkun olmayan yaz yay ve ya tayqa ensefaliti xesteliyini toredir Cox vaxt xestelik olumle neticelenir Hazirda melum olmusdur ki ensefalit xesteliyi Avropa Asiya ve Amerikada yayilmis bir birine yaxin olan viruslar terefinden toredilir 1935 cu ilde A Q Panov bu xesteliyin ilk kliniki veziyyetini tesvir etmisdir Bu meselenin elmi tedqiqi ucun 1937 ci ilden baslayaraq Uzaq Serqde akademik Y N Pavlovskinin ve L A Zilberin rehberliyi ile kompleks ekspedisiyalar teskil edilmisdir Bu xesteliyin esas keciricisi Ixodes cinsinden olan genelerdir Avropanin enliyarpaq ve qarisiq meselerinde I ricinus tayqa ve Asiya meselerinde ise I persulcatus geneleridir EdebiyyatC E Necefov R E Eliyev E P Ezizov Tibbi biologiya ve genetikanin esaslari Baki 2008 839 seh Hemcinin baxIt genesiIstinadlarGuglielmone A A Robbins R G Apanaskevich D A Petney T N Estrada Pena A Horak I G not translated to en Barker S C The Argasidae Ixodidae and Nuttalliellidae Acari Ixodida of the world a list of valid species names ing Zootaxa Z Zhang Magnolia Press 2010 Vol 2528 Iss 1 P 1 28 ISSN 1175 5334 1175 5326 doi 10 11646 ZOOTAXA 2528 1 1Xarici kecidler