Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Türgiş Xaqanlığı, Türkeş və ya Turgiş (Köhnə türkcə: 𐱅𐰇𐰼𐰏𐰾: 𐰉𐰆𐰑, Türgeš budun, 'Türgeş xalqı'; Sadələşdirilmiş Çin: 突骑施; Ənənəvi Çin: 突骑施; Ənənəvi Çin: 突骑施; 突骑施; Ənənəvi Çin: 突骑施; 突骑施; Ənənəvi Çin: 突骑施; i-Şih; qədim tibet: du-Rgyas) türk tayfa konfederasiyası idi. Bir vaxtlar Qərbi Türklərin On-Ok elitası üzərində Tulu qanadına mənsub olan Türkeş, Qərbi Göktürk xanlığının dağılmasından sonra müstəqil bir güc kimi meydana çıxdı və 699-cu ildə xanlıq qurdu. Türklər xaqanlığı 766-cı ilə qədər, karluklar onları məğlub edənə qədər davam etdi. Türkeş və Göktürklər nikahla qohum idilər.
| Tarixi dövlət | |
| Türgiş xaqanlığı | |
|---|---|
 | |
| | |
| Paytaxt | Suyab |
| Dilləri | Qədim türk dili |
I. Türgiş Xaqanlığı
Türgişlər Göktürklərin "On-Ox" tayfasından idi. Onlar İssık-Kul gölünün ətrafında yaradılmışdır. Göktürk İmperatorluğunun qurucusu Bumin Kağan 552-ci ildə İstemi "On-Ok" soyuna "bəy" təyin etdi. 630-cu ildə Göktürk İmperatorluğu dağılanda dövrün hökmdarı "Baka Tarkan" dövlətinin müstəqilliyini elan etdi. On-Ox qəbiləsinin bütün üzvlərini öz dövlətinə çağırdı. Qısa müddətdə bütün On Oxlar bu dövlətdə birləşərək 140.000 nəfərlik ordu topladılar. Onlar indiki Qırğızıstan ərazisinin böyük hissəsini öz nəzarətləri altına aldılar, lakin Göktürk Dövləti yenidən qurulanda keçmiş əraziləri olan bu bölgəni almaq istəyirdilər. Türklər bu bölgəni Göktürk İmperatorluğuna qaytarmayınca, Türk-Göktürk müharibələri başladı. Tonyukukun komandanlığı altında olan Göktürk ordusuna məğlub oldular. Beləliklə, "İ. Türgiş Dövləti" məhv edilərək Göktürklərə qoşuldu.
II. Türgiş Xaqanlığı
Türklər müstəqilliklərini bərpa etmək üçün üsyana qalxdıqda Kül Tiginin komandanlığı altında olan orduya məğlub oldular. 717-ci ildə türklərin başçısı olan Suluk Çorun hakimiyyəti altında yenidən üsyan qaldırdılar və bu dəfə müstəqilliklərini qazandılar. Onların əsası Balasaqun şəhərində qoyulmuşdur.
Sulu Çor zamanında Əməvi orduları Orta Asiyada irəliləyirdi. Turqlar Əməvi hökmranlığından qaçmaq üçün güclü müqavimət göstərdilər. Səmərqənd yaxınlığında "Kül-Çor"un komandanlığındakı Türkeş birlikləri Əməvi ordularını məğlub etdi. 724-cü ildə Əməvilər Orta Asiyadan çəkildilər. Bu fürsətdən istifadə edən turqlar Buxaranı və ətrafını da ələ keçirdilər, lakin 732-ci ildə bu bölgəni Əməvilərə buraxmalı oldular.
Vətəndaş müharibəsi və süqut
Çin türklərin güclənməsini istəmir və daxildə qarışıqlıq yaratmağa çalışırdı. Bunun nəticəsində Turqiş Sulu Çor xanı 738-ci ildə öz sərkərdəsi Kül Çor tərəfindən öldürüldü. Bundan sonra ştatda vətəndaş müharibəsi başladı. Xalq "Sarı" və "Qara"ya bölündü. Qanlı toqquşmalar və müharibələr nəticəsində Kül Çorun komandanlığı altında olan "Sarı Türgiş" qalib gəldi. Kül Çor adını dəyişərək Baka Tarkan qoyaraq özünü Türkeşlərin xanı elan etdi. "Qara turqış"ın başında Tumoça adlı bir komandir dayanırdı. Çin bu qrupa dəstək verdi. Bunun üzərinə "Qara turqışlar" müstəqilliklərini elan etdilər. Beləliklə, onlar Göktürk İmperatorluğunda olduğu kimi iki yerə bölündülər: "Sarı Türk Dövləti" və "Qara Turq Dövləti", lakin bu iki dövlət bir-biri ilə müharibəyə başladıqda, bundan istifadə edən karluklar bu iki dövlətə hücum etdilər. Vətəndaş müharibəsindən bezmiş və bir-biri ilə vuruşaraq bu iki dövləti asanlıqla işğal etdilər (766). Beləliklə, Türgiş tamamilə Karlukların hakimiyyəti altına keçdi.
Türgiş yazıları
Nəhayət, Fərqanə vadisində və Qoçkor düzündə tarixi yazılar tapıldı. Xüsusən də Qoçkorda tapılan runik yazılı yeni abidələr köçəri və oturaq türk tayfaları haqqında yeni məlumatların əldə edilməsinə mənbə olmuşdur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Turgis Xaqanligi Turkes ve ya Turgis Kohne turkce 𐱅𐰇𐰼𐰏𐰾 𐰉𐰆𐰑 Turges budun Turges xalqi Sadelesdirilmis Cin 突骑施 Enenevi Cin 突骑施 Enenevi Cin 突骑施 突骑施 Enenevi Cin 突骑施 突骑施 Enenevi Cin 突骑施 i Sih qedim tibet du Rgyas turk tayfa konfederasiyasi idi Bir vaxtlar Qerbi Turklerin On Ok elitasi uzerinde Tulu qanadina mensub olan Turkes Qerbi Gokturk xanliginin dagilmasindan sonra musteqil bir guc kimi meydana cixdi ve 699 cu ilde xanliq qurdu Turkler xaqanligi 766 ci ile qeder karluklar onlari meglub edene qeder davam etdi Turkes ve Gokturkler nikahla qohum idiler Tarixi dovletTurgis xaqanligi704 766Paytaxt SuyabDilleri Qedim turk dili I Turgis Xaqanligi Turgisler Gokturklerin On Ox tayfasindan idi Onlar Issik Kul golunun etrafinda yaradilmisdir Gokturk Imperatorlugunun qurucusu Bumin Kagan 552 ci ilde Istemi On Ok soyuna bey teyin etdi 630 cu ilde Gokturk Imperatorlugu dagilanda dovrun hokmdari Baka Tarkan dovletinin musteqilliyini elan etdi On Ox qebilesinin butun uzvlerini oz dovletine cagirdi Qisa muddetde butun On Oxlar bu dovletde birleserek 140 000 neferlik ordu topladilar Onlar indiki Qirgizistan erazisinin boyuk hissesini oz nezaretleri altina aldilar lakin Gokturk Dovleti yeniden qurulanda kecmis erazileri olan bu bolgeni almaq isteyirdiler Turkler bu bolgeni Gokturk Imperatorluguna qaytarmayinca Turk Gokturk muharibeleri basladi Tonyukukun komandanligi altinda olan Gokturk ordusuna meglub oldular Belelikle I Turgis Dovleti mehv edilerek Gokturklere qosuldu II Turgis Xaqanligi Turkler musteqilliklerini berpa etmek ucun usyana qalxdiqda Kul Tiginin komandanligi altinda olan orduya meglub oldular 717 ci ilde turklerin bascisi olan Suluk Corun hakimiyyeti altinda yeniden usyan qaldirdilar ve bu defe musteqilliklerini qazandilar Onlarin esasi Balasaqun seherinde qoyulmusdur Sulu Cor zamaninda Emevi ordulari Orta Asiyada irelileyirdi Turqlar Emevi hokmranligindan qacmaq ucun guclu muqavimet gosterdiler Semerqend yaxinliginda Kul Cor un komandanligindaki Turkes birlikleri Emevi ordularini meglub etdi 724 cu ilde Emeviler Orta Asiyadan cekildiler Bu fursetden istifade eden turqlar Buxarani ve etrafini da ele kecirdiler lakin 732 ci ilde bu bolgeni Emevilere buraxmali oldular Vetendas muharibesi ve suqutCin turklerin guclenmesini istemir ve daxilde qarisiqliq yaratmaga calisirdi Bunun neticesinde Turqis Sulu Cor xani 738 ci ilde oz serkerdesi Kul Cor terefinden olduruldu Bundan sonra statda vetendas muharibesi basladi Xalq Sari ve Qara ya bolundu Qanli toqqusmalar ve muharibeler neticesinde Kul Corun komandanligi altinda olan Sari Turgis qalib geldi Kul Cor adini deyiserek Baka Tarkan qoyaraq ozunu Turkeslerin xani elan etdi Qara turqis in basinda Tumoca adli bir komandir dayanirdi Cin bu qrupa destek verdi Bunun uzerine Qara turqislar musteqilliklerini elan etdiler Belelikle onlar Gokturk Imperatorlugunda oldugu kimi iki yere bolunduler Sari Turk Dovleti ve Qara Turq Dovleti lakin bu iki dovlet bir biri ile muharibeye basladiqda bundan istifade eden karluklar bu iki dovlete hucum etdiler Vetendas muharibesinden bezmis ve bir biri ile vurusaraq bu iki dovleti asanliqla isgal etdiler 766 Belelikle Turgis tamamile Karluklarin hakimiyyeti altina kecdi Turgis yazilariNehayet Ferqane vadisinde ve Qockor duzunde tarixi yazilar tapildi Xususen de Qockorda tapilan runik yazili yeni abideler koceri ve oturaq turk tayfalari haqqinda yeni melumatlarin elde edilmesine menbe olmusdur