Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tənqidi realizm – ədəbi cərəyan.
XIX əsrin birinci yarısında Fransada romantizmlə eyni vaxtda tənqidi realizm cərəyanı da inkişaf etdi. Qısa bir vaxtda tənqidi realizmin Stendal və Onore de Balzak kimi klassikləri meydana çıxdı, Qərbi Avropada və Rusiyada realist cərəyanın inkişafına mühüm təsir göstərdi. O zaman Avropada realizmə natural məktəb də deyirdilər, əslində natura və reallıq sözləri eyni mənaya gəlirdi və bunlar sinonim terminlər idi. Realizm sözünün mənası da ilk növbədə yaradıcılığın real dünya həqiqətlərinə əsaslanması və bədii uydurmaya verilən yerin azlığı mənasını daşıyırdı. Lakin sonradan realizm termini daha artıq işlənməyə başladı.
Tənqidi realizm ifadəsindəki tənqid sözü kapitalist gerçəkliyinə aid idi. Balzak kimi tənqidi realistlər insanın bədii təsvirində sentimentalizmin və romantizmin nailiyyətlərinə prinsipial bir şey əlavə etməmişdilər. Onların əsas yeniliyi burjua cəmiyyətini təhlil və tənqid etmək, insanların qüsur və problemlərini, qəddarlığını açıb göstərməklə bağlı idi. Məhz bu xüsusiyyətlər tənqidi realistlərin ədəbi tərəqqiyə verdikləri əsas töhfələr idi. Əlbəttə, böyük tənqidi realistlərin hamısı ilk növbədə, müasir insanın obrazını yaratmaqda böyük istedad göstərmiş sənətkarlar idilər. Sadəcə onların bu sahədəki işində ancaq nisbi yeniliklər var idi və onlar prinsipial xarakter daşımırdı.
Balzak ədəbi proqramını şərh edərkən özünü fransız cəmiyyətinin katibi adlandırırdı. Burada katib sözü daha çox araşdırıb dəftərə salmaq, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin və sosial qruplarının obrazlarını yaratmaq mənasına gəlirdi. Balzakın əsas əsərləri sosial-psixoloji oçerklər xarakteri daşıyırdı.
Əlbəttə, romantiklərdə də parlaq sosial təsvirlər tapmaq olar. Lakin bütünlükdə cəmiyyəti təhlil etmək, onun dərin qatlarına, siniflərinə, bütün peşə adamlarına bədii işıq salmaq yaradıcılıq məqsədi kimi romantiklər üçün maraqsız idi. Onlar üçün həyatın prozası, adiliyi qeyri-estetik bir material sayılırdı. Lakin romantiklərin qeyri-estetik, ədəbiyyat üçün maraqsız saydıqları həyat materialı realizm epoxasının əsas bədii hədəfi oldu.
Marksist nəzəriyyədə realizm bir qayda olaraq tipikliklə əlaqələndirilir. Şübhəsiz ki, tipiklik romantiklərdə də kifayət qədər var idi və onu realist ədəbiyyatın əsas əlaməti saymaq olmaz. O biri tərəfdən tipikliyin özü nisbi bir anlayışdır. Bir-iki halı da, milyon variantda təkrarlanan variantı da tipik adlandırmaq olar.
Tənqidi realizmin ümumi əlaməti onun bütün böyük nümayəndələrinin içində yaşadıqları cəmiyyətə qarşı mənəvi (siyasi yox) müxalifətdə olmaları idi. Bu müxalifətçilik L. N. Tolstoy, , İ. S. Turgenev, A. P. Çexov kimi rus tənqidi realistlərində daha güclü idi. Bu Rusiya cəmiyyətindəki faciəli ziddiyyətlərlə bağlı idi.
Tənqidi realizm epoxası üçün ədəbiyyatın, xüsusilə nəsr və dramaturgiyanın tamam tarixilik prinsipinə keçməsi səciyyəvi idi. Zaman və məkan konkretliyi, birmənalı milli zəmində durmaq realizmin ilkin əlamətlərindən biri idi. Ona görə realizm epoxası hər xalqın ədəbiyyatında özünə xas tarixi və milli həqiqətləri əks etdirən bir hadisə kimi daxil olur, xalqların milli həyatının və tarixinin bədii mənzərəsi və salnaməsi kimi meydana çıxır. Romantizmdə bədii həqiqətin belə milli konkretliyi prinsip səviyyəsində yox idi.
İntibah, klassisizm, romantizm epoxaları ədəbi obrazın məzmunca tarixiləşməsi baxımından ardıcıl bir prosesin mərhələləri idilər. Məhz realizm epoxasında ədəbi obraz vasitəsilə tarixi həqiqətlərin əks etdirilməsinin təkmilləşmə prosesi tamamlanır. Realizmin əsas janrı olan iri nəsr – roman janrı milli bir janr olmağa və adlanmağa başlayır. Milli tarixilik zəminində yazılan romanlarda bədii obraz sistemi birmənalı milli və konkret tarixi məzmun daşıdığından roman əsas milli janr hesab edilməyə başladı.
Realist obraz sosial və milli əlamətləri əks etməklə yanaşı həm də fərdi həqiqətləri əks etmədə də ədəbi tərəqqinin yüksək səviyyəsi oldu. Realizm epoxasına qədər ədəbi obrazın fərdiliyi və ədəbi yaradıcılıq üçün prinsipial və köklü mənası ən qədimlərdən yazıcı tərəfindən aydın dərk olunmayan bir prinsip idi. Yəni realizmə qədər ədəbi obrazın fərdi yaddaşla bağlılığı və fərdi yaddaş baxışı kimi özünü büruzə verməsi kortəbii, mexaniki şəkildə baş verirdi. Lakin realist yaradıcılıqda ədəbi obrazın fərdiliyi müəlliflərin şüurlu ədəbi prinsipi kimi özünü büruzə verir.
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Mənbə
- Rəhim Əliyev. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı: 2008
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tenqidi realizm edebi cereyan XIX esrin birinci yarisinda Fransada romantizmle eyni vaxtda tenqidi realizm cereyani da inkisaf etdi Qisa bir vaxtda tenqidi realizmin Stendal ve Onore de Balzak kimi klassikleri meydana cixdi Qerbi Avropada ve Rusiyada realist cereyanin inkisafina muhum tesir gosterdi O zaman Avropada realizme natural mekteb de deyirdiler eslinde natura ve realliq sozleri eyni menaya gelirdi ve bunlar sinonim terminler idi Realizm sozunun menasi da ilk novbede yaradiciligin real dunya heqiqetlerine esaslanmasi ve bedii uydurmaya verilen yerin azligi menasini dasiyirdi Lakin sonradan realizm termini daha artiq islenmeye basladi Tenqidi realizm ifadesindeki tenqid sozu kapitalist gercekliyine aid idi Balzak kimi tenqidi realistler insanin bedii tesvirinde sentimentalizmin ve romantizmin nailiyyetlerine prinsipial bir sey elave etmemisdiler Onlarin esas yeniliyi burjua cemiyyetini tehlil ve tenqid etmek insanlarin qusur ve problemlerini qeddarligini acib gostermekle bagli idi Mehz bu xususiyyetler tenqidi realistlerin edebi tereqqiye verdikleri esas tohfeler idi Elbette boyuk tenqidi realistlerin hamisi ilk novbede muasir insanin obrazini yaratmaqda boyuk istedad gostermis senetkarlar idiler Sadece onlarin bu sahedeki isinde ancaq nisbi yenilikler var idi ve onlar prinsipial xarakter dasimirdi Balzak edebi proqramini serh ederken ozunu fransiz cemiyyetinin katibi adlandirirdi Burada katib sozu daha cox arasdirib deftere salmaq cemiyyetin butun tebeqelerinin ve sosial qruplarinin obrazlarini yaratmaq menasina gelirdi Balzakin esas eserleri sosial psixoloji ocerkler xarakteri dasiyirdi Elbette romantiklerde de parlaq sosial tesvirler tapmaq olar Lakin butunlukde cemiyyeti tehlil etmek onun derin qatlarina siniflerine butun pese adamlarina bedii isiq salmaq yaradiciliq meqsedi kimi romantikler ucun maraqsiz idi Onlar ucun heyatin prozasi adiliyi qeyri estetik bir material sayilirdi Lakin romantiklerin qeyri estetik edebiyyat ucun maraqsiz saydiqlari heyat materiali realizm epoxasinin esas bedii hedefi oldu Marksist nezeriyyede realizm bir qayda olaraq tipiklikle elaqelendirilir Subhesiz ki tipiklik romantiklerde de kifayet qeder var idi ve onu realist edebiyyatin esas elameti saymaq olmaz O biri terefden tipikliyin ozu nisbi bir anlayisdir Bir iki hali da milyon variantda tekrarlanan varianti da tipik adlandirmaq olar Tenqidi realizmin umumi elameti onun butun boyuk numayendelerinin icinde yasadiqlari cemiyyete qarsi menevi siyasi yox muxalifetde olmalari idi Bu muxalifetcilik L N Tolstoy I S Turgenev A P Cexov kimi rus tenqidi realistlerinde daha guclu idi Bu Rusiya cemiyyetindeki facieli ziddiyyetlerle bagli idi Tenqidi realizm epoxasi ucun edebiyyatin xususile nesr ve dramaturgiyanin tamam tarixilik prinsipine kecmesi seciyyevi idi Zaman ve mekan konkretliyi birmenali milli zeminde durmaq realizmin ilkin elametlerinden biri idi Ona gore realizm epoxasi her xalqin edebiyyatinda ozune xas tarixi ve milli heqiqetleri eks etdiren bir hadise kimi daxil olur xalqlarin milli heyatinin ve tarixinin bedii menzeresi ve salnamesi kimi meydana cixir Romantizmde bedii heqiqetin bele milli konkretliyi prinsip seviyyesinde yox idi Intibah klassisizm romantizm epoxalari edebi obrazin mezmunca tarixilesmesi baximindan ardicil bir prosesin merheleleri idiler Mehz realizm epoxasinda edebi obraz vasitesile tarixi heqiqetlerin eks etdirilmesinin tekmillesme prosesi tamamlanir Realizmin esas janri olan iri nesr roman janri milli bir janr olmaga ve adlanmaga baslayir Milli tarixilik zemininde yazilan romanlarda bedii obraz sistemi birmenali milli ve konkret tarixi mezmun dasidigindan roman esas milli janr hesab edilmeye basladi Realist obraz sosial ve milli elametleri eks etmekle yanasi hem de ferdi heqiqetleri eks etmede de edebi tereqqinin yuksek seviyyesi oldu Realizm epoxasina qeder edebi obrazin ferdiliyi ve edebi yaradiciliq ucun prinsipial ve koklu menasi en qedimlerden yazici terefinden aydin derk olunmayan bir prinsip idi Yeni realizme qeder edebi obrazin ferdi yaddasla bagliligi ve ferdi yaddas baxisi kimi ozunu buruze vermesi kortebii mexaniki sekilde bas verirdi Lakin realist yaradiciliqda edebi obrazin ferdiliyi muelliflerin suurlu edebi prinsipi kimi ozunu buruze verir Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin MenbeRehim Eliyev Edebiyyat nezeriyyesi Baki 2008