Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Türkeşlər — on oxların tu-lu qoluna mənsub olan türk mənşəli xalq.
Haqqında
Türkeşlərin ilk yaşadıqları bölgə Altay dağlarının cənub-qərb ətəkləri idi. Türkeşlər eramızın əvvəllərində Balxaş gölü ətrafındakı ərazidə, Çu və İli çayları arasında yaşayırdılar. On boy halında yaşayan türkeşlər, 657-ci ildən sonra Çinin təzyiqi ilə qərbə köçüb ətrafa yayıldılar. Bunlardan daha çoxsaylı beş boy İli çayı boylarına gəlib yerləşdilər. Sarı türkeşlər deyə adlandırılan bu qisimin başında Baqa Tarkan dururdu.
Daha qərbdə Talas bölgəsinə gəlmiş olan digər beş boy isə Qara türkeşlər adı ilə bilinməkdədir. Baqa Tarkan, qərbdəkilərin də onlara birləşməsi ilə siyasi birlik meydana gətirmiş, cənubda məşhur bir ticarət mərkəzi olan Toxmaq şəhərini ələ keçirərək buranı paytaxt elan etmişdir. Şəhərləşməyə böyük əhəmiyyət verən Türkeşlər, Türküstanın əhəmiyyətli şəhərlərini ələ keçirmişdilər. Baqa Tarkan öz adına pul da zəbt etdirmişdir.
Qərb sərhədlərini qədər uzadan türkeşlər, Qərbi Türküstana hakim olan ərəblərlə də təmasa keçmişdirlər. 681-ci ildə İkinci Göytürk dövlətinin yenidən qurulması ilə türkeşlər, Göytürklərin hakimiyyətini qəbul etmək məcburiyyətində qalmışlar. VII əsrin sonlarında qərb türkləri arasında real hakimiyyət türkeşlərin bəyi U-çe-denin əlinə keçdi. 699-cu ildə şərq göytürkləri on oxları öz hakimiyyətlərinə tabe etdilər. 712-ci ildə isə Göytürk Kağanı Qapaqan, Türkeş Kağanını öldürərək onun xanədanına son vermişdir. Ancaq 717-ci ildə Türkeşlərin qərb seqmentlərinin yenidən birlik meydana gətirdiklərini görürük. Artıq bu dövrdə daha da qərbə keçmiş olan türkeşlər, əvvəllər ərəblərin irəliləyişinin qarşısında ən böyük maneə olmuşdur. Zamanla boylar arasında rəqabətin artması və daxili çəkişmələr, türkeşlərin zəifləməsinə səbəb olmuşdur. 766-cı ildə Qərbi Göytürk ərazisində hakim olmağa başlayan karluqlar, türkeşlərin siyasi varlıqlarına son qoydular. Türkeşlər, türklərin şəhər və mədəniyyət həyatını mənimsəməsində və qərbdəki türk əhalisinin artmasında böyük rol oynamışlar. Beləcə sonradan Səlcuqlar kimi böyük dövlətlər quracaq olan türk birliklərinin məlumat və bacarıqlarının artmasını təmin etmişlər. Ayrıca Şərqi Avropada gördüyümüz Uz, Peçenek kimi türk kütlələrinin də təməlini meydana gətirmişlər.
Mənbə
- Əsməd Muxtarova. Türk xalqlarını tarixi. Bakı,1999.
- Faruq Sümər. Oğuzlar. Bakı,1982.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Turkesler on oxlarin tu lu qoluna mensub olan turk menseli xalq HaqqindaTurkeslerin ilk yasadiqlari bolge Altay daglarinin cenub qerb etekleri idi Turkesler eramizin evvellerinde Balxas golu etrafindaki erazide Cu ve Ili caylari arasinda yasayirdilar On boy halinda yasayan turkesler 657 ci ilden sonra Cinin tezyiqi ile qerbe kocub etrafa yayildilar Bunlardan daha coxsayli bes boy Ili cayi boylarina gelib yerlesdiler Sari turkesler deye adlandirilan bu qisimin basinda Baqa Tarkan dururdu Daha qerbde Talas bolgesine gelmis olan diger bes boy ise Qara turkesler adi ile bilinmekdedir Baqa Tarkan qerbdekilerin de onlara birlesmesi ile siyasi birlik meydana getirmis cenubda meshur bir ticaret merkezi olan Toxmaq seherini ele kecirerek burani paytaxt elan etmisdir Seherlesmeye boyuk ehemiyyet veren Turkesler Turkustanin ehemiyyetli seherlerini ele kecirmisdiler Baqa Tarkan oz adina pul da zebt etdirmisdir Qerb serhedlerini qeder uzadan turkesler Qerbi Turkustana hakim olan ereblerle de temasa kecmisdirler 681 ci ilde Ikinci Goyturk dovletinin yeniden qurulmasi ile turkesler Goyturklerin hakimiyyetini qebul etmek mecburiyyetinde qalmislar VII esrin sonlarinda qerb turkleri arasinda real hakimiyyet turkeslerin beyi U ce denin eline kecdi 699 cu ilde serq goyturkleri on oxlari oz hakimiyyetlerine tabe etdiler 712 ci ilde ise Goyturk Kagani Qapaqan Turkes Kaganini oldurerek onun xanedanina son vermisdir Ancaq 717 ci ilde Turkeslerin qerb seqmentlerinin yeniden birlik meydana getirdiklerini goruruk Artiq bu dovrde daha da qerbe kecmis olan turkesler evveller ereblerin irelileyisinin qarsisinda en boyuk manee olmusdur Zamanla boylar arasinda reqabetin artmasi ve daxili cekismeler turkeslerin zeiflemesine sebeb olmusdur 766 ci ilde Qerbi Goyturk erazisinde hakim olmaga baslayan karluqlar turkeslerin siyasi varliqlarina son qoydular Turkesler turklerin seher ve medeniyyet heyatini menimsemesinde ve qerbdeki turk ehalisinin artmasinda boyuk rol oynamislar Belece sonradan Selcuqlar kimi boyuk dovletler quracaq olan turk birliklerinin melumat ve bacariqlarinin artmasini temin etmisler Ayrica Serqi Avropada gorduyumuz Uz Pecenek kimi turk kutlelerinin de temelini meydana getirmisler MenbeEsmed Muxtarova Turk xalqlarini tarixi Baki 1999 Faruq Sumer Oguzlar Baki 1982