Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səma sferası və ya göy sferası (lat. orbis coelestis) — göy cisimlərinin proqnozlaşdırıldığı ixtiyari radiuslu xəyali sfera: müxtəlif astrometrik problemləri həll etmək üçün istifadə olunur. Səma sferasının mərkəzi kimi müşahidəçinin gözü götürülür; bu halda müşahidəçi həm Yerin səthində, həm də kosmosun digər nöqtələrində yerləşə bilər (məsələn, onu Yerin mərkəzinə aid etmək olar). Yerdəki müşahidəçi üçün səma sferasının fırlanması səmadakı işıqlandırıcıların gündəlik hərəkətini təkrarlayır.
Hər bir göy cismi, sferanın mərkəzini cismin mərkəzi ilə birləşdirən düz xətt ilə kəsişdiyi göy sferasında bir nöqtəyə uyğundur. Səma sferasında işıqlandırıcıların mövqelərini və görünən hərəkətlərini öyrənərkən bu və ya digər fəza koordinat sistemi seçilir. İşıqlandırıcıların səma sferasında mövqelərinin hesablanması göy mexanikası və sferik triqonometriyadan istifadə etməklə aparılır və sferik astronomiyanın mövzusunu təşkil edir.
Səma sferasının gündəlik fırlanması
Dünyanın oxu dünyanın mərkəzindən keçən xəyali bir xəttdir və onun ətrafında səma sferası fırlanır. Dünyanın oxu göy sferasının səthi ilə iki nöqtədə kəsişir — şimal qütbü və cənub qütbü. Göy sferasına daxildən baxdıqda səma sferasının fırlanması şimal qütbünün ətrafında saat əqrəbinin əksinə baş verir.
Səma ekvatoru, müstəvisi dünyanın oxuna perpendikulyar olan və göy sferasının mərkəzindən keçən göy sferasının böyük dairəsidir. Göy ekvatoru səma sferasını iki yarımkürəyə ayırır: şimal və cənub.
Astronomik obyektlər belə uzaq məsafələrdə yerləşdiyi üçün səmanın təxmini müşahidəsi onların həqiqi məsafələri haqqında heç bir məlumat vermir. Bütün göy cisimləri eyni dərəcədə uzaqda görünür, sanki böyük, lakin naməlum radiuslu bir kürənin içərisinə sabitlənmişdir. Səma sferasını radiusda sonsuz hesab etmək olar. Bu o deməkdir ki, onun daxilindəki istənilən nöqtə, o cümlədən müşahidəçinin tutduğu nöqtə mərkəz hesab edilə bilər. Bu həm də o deməkdir ki, bütün paralel xəttlər , istər bir-birindən millimetr məsafədə olsun, istərsə də Günəş sistemi boyunca, qrafik perspektivin yoxa çıxma nöqtəsinə bənzər bir nöqtədə kürə ilə kəsişir. Bütün paralel müstəvilər kürə ilə üst-üstə düşən böyük dairə şəklində kəsişir.
Səma sferasının yunan tarixi
Səma sferalarının izahını ilkin olaraq Aristotel açıqlamağa çalışmışdır. O, dünyanın təbii nizamını və quruluşunu təsvir edən "Aristotel fizikası" adlı bir sıra prinsiplər tərtib etdi. Digər yunan astronomları kimi, Aristotel də səma sferasını səma cisimlərinin hərəkətlərinin həndəsi nəzəriyyələri üçün istinad çərçivəsi kimi düşünürdü.
Empedokl qeyd etmişdir ki, göylərin onun ətrafında (nisbətən yüksək) sürətlə hərəkət edən təbii səbəblərdən aşağıya doğru hərəkətə mane olan dairəvi hərəkətə görə Yeri sabit vəziyyətə gətirir. Aristotel Empedoklun modelini tənqid edərək, onun bu ifadəsinin son dərəcə absurd olduğunu iddia etmişdir.
Səma koordinat sistemləri
Bu anlayışlar səmadakı obyektlərin mövqelərini ölçmək üçün, çərçivələri başa düşmək üçün vacibdir. Yerdəki müəyyən istinad xəttləri və təyyarələr səma sferasına proyeksiya edildikdə istinad sistemlərinin əsasını təşkil edir. Bunlara Yerin ekvatoru, oxu və orbiti daxildir. Göy sferası ilə kəsişmə nöqtələrində bunlar müvafiq olaraq göy ekvatorunu , şimal və cənub göy qütblərini və ekliptikanı təşkil edir. Ekvator və ekliptik sistemlərdən başqa, qalaktik koordinat sistemi kimi bəzi digər göy koordinat sistemləri xüsusi məqsədlər üçün uyğundur.
İstinadlar
- Newcomb, Simon; Holden, Edward Singleton. Astronomy (ingilis). H. Holt. 1890. 2024-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-24.
- Chauvenet, William. A manual of spherical and practical astronomy : embracing the general problems of spherical astronomy, the special applications to nautical astronomy, and the theory and use of fixed and portable astronomical instruments : with an appendix on the method of least squares. Philadelphia [etc.] : Lippincott. 1900.
- Newcomb, Simon. A compendium of spherical astronomy. New York, Macmillan Co.; London, Macmillan and Co. 1906.
- Lloyd, G. E. R. Early Greek Science: Thales to Aristotle (ingilis). Random House. 2012-09-30. 2024-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-24.
- Arthur Berry. Short History of Astronomy. London. John Murray. 1898.
- Frederick Hanley Seares. Practical Astronomy for Engineers. Stephens Publishing Company. 1909.
- . web.archive.org. 2011-05-16. Archived from the original on 2011-05-16. İstifadə tarixi: 2024-01-24.
Xarici keçidlər
- MEASURING THE SKY A Quick Guide to the Celestial Sphere (GÖYÜN ÖLÇÜLMƏSİ Səma sferasına dair qısa bələdçi) – Jim Kaler, University of Illinois
- General Astronomy/The Celestial Sphere (Ümumi Astronomiya/Səma sferası) – Wikibooks
- Rotating Sky Explorer – University of Nebraska-Lincoln
- Interactive Sky Chart – SkyandTelescope.com at the Library of Congress Web Archives (archived 2005-06-13)
- Monthly skymaps 2007-09-13 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sema sferasi ve ya goy sferasi lat orbis coelestis goy cisimlerinin proqnozlasdirildigi ixtiyari radiuslu xeyali sfera muxtelif astrometrik problemleri hell etmek ucun istifade olunur Sema sferasinin merkezi kimi musahidecinin gozu goturulur bu halda musahideci hem Yerin sethinde hem de kosmosun diger noqtelerinde yerlese biler meselen onu Yerin merkezine aid etmek olar Yerdeki musahideci ucun sema sferasinin firlanmasi semadaki isiqlandiricilarin gundelik hereketini tekrarlayir Sema sferasi sema ekvatoru ile simal ve cenub sema yarimkurelerine bolunur Her bir goy cismi sferanin merkezini cismin merkezi ile birlesdiren duz xett ile kesisdiyi goy sferasinda bir noqteye uygundur Sema sferasinda isiqlandiricilarin movqelerini ve gorunen hereketlerini oyrenerken bu ve ya diger feza koordinat sistemi secilir Isiqlandiricilarin sema sferasinda movqelerinin hesablanmasi goy mexanikasi ve sferik triqonometriyadan istifade etmekle aparilir ve sferik astronomiyanin movzusunu teskil edir Sema sferasinin gundelik firlanmasiDunyanin oxu dunyanin merkezinden kecen xeyali bir xettdir ve onun etrafinda sema sferasi firlanir Dunyanin oxu goy sferasinin sethi ile iki noqtede kesisir simal qutbu ve cenub qutbu Goy sferasina daxilden baxdiqda sema sferasinin firlanmasi simal qutbunun etrafinda saat eqrebinin eksine bas verir Sema ekvatoru mustevisi dunyanin oxuna perpendikulyar olan ve goy sferasinin merkezinden kecen goy sferasinin boyuk dairesidir Goy ekvatoru sema sferasini iki yarimkureye ayirir simal ve cenub Astronomik obyektler bele uzaq mesafelerde yerlesdiyi ucun semanin texmini musahidesi onlarin heqiqi mesafeleri haqqinda hec bir melumat vermir Butun goy cisimleri eyni derecede uzaqda gorunur sanki boyuk lakin namelum radiuslu bir kurenin icerisine sabitlenmisdir Sema sferasini radiusda sonsuz hesab etmek olar Bu o demekdir ki onun daxilindeki istenilen noqte o cumleden musahidecinin tutdugu noqte merkez hesab edile biler Bu hem de o demekdir ki butun paralel xettler ister bir birinden millimetr mesafede olsun isterse de Gunes sistemi boyunca qrafik perspektivin yoxa cixma noqtesine benzer bir noqtede kure ile kesisir Butun paralel musteviler kure ile ust uste dusen boyuk daire seklinde kesisir Sema sferasinin yunan tarixiSema sferalarinin izahini ilkin olaraq Aristotel aciqlamaga calismisdir O dunyanin tebii nizamini ve qurulusunu tesvir eden Aristotel fizikasi adli bir sira prinsipler tertib etdi Diger yunan astronomlari kimi Aristotel de sema sferasini sema cisimlerinin hereketlerinin hendesi nezeriyyeleri ucun istinad cercivesi kimi dusunurdu Empedokl qeyd etmisdir ki goylerin onun etrafinda nisbeten yuksek suretle hereket eden tebii sebeblerden asagiya dogru herekete mane olan dairevi herekete gore Yeri sabit veziyyete getirir Aristotel Empedoklun modelini tenqid ederek onun bu ifadesinin son derece absurd oldugunu iddia etmisdir Sema koordinat sistemleriBu anlayislar semadaki obyektlerin movqelerini olcmek ucun cerciveleri basa dusmek ucun vacibdir Yerdeki mueyyen istinad xettleri ve teyyareler sema sferasina proyeksiya edildikde istinad sistemlerinin esasini teskil edir Bunlara Yerin ekvatoru oxu ve orbiti daxildir Goy sferasi ile kesisme noqtelerinde bunlar muvafiq olaraq goy ekvatorunu simal ve cenub goy qutblerini ve ekliptikani teskil edir Ekvator ve ekliptik sistemlerden basqa qalaktik koordinat sistemi kimi bezi diger goy koordinat sistemleri xususi meqsedler ucun uygundur IstinadlarNewcomb Simon Holden Edward Singleton Astronomy ingilis H Holt 1890 2024 01 24 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 24 Chauvenet William A manual of spherical and practical astronomy embracing the general problems of spherical astronomy the special applications to nautical astronomy and the theory and use of fixed and portable astronomical instruments with an appendix on the method of least squares Philadelphia etc Lippincott 1900 Newcomb Simon A compendium of spherical astronomy New York Macmillan Co London Macmillan and Co 1906 Lloyd G E R Early Greek Science Thales to Aristotle ingilis Random House 2012 09 30 2024 01 24 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 24 Arthur Berry Short History of Astronomy London John Murray 1898 Frederick Hanley Seares Practical Astronomy for Engineers Stephens Publishing Company 1909 web archive org 2011 05 16 Archived from the original on 2011 05 16 Istifade tarixi 2024 01 24 Xarici kecidlerVikianbarda Sema sferasi ile elaqeli mediafayllar var MEASURING THE SKY A Quick Guide to the Celestial Sphere GOYUN OLCULMESI Sema sferasina dair qisa beledci Jim Kaler University of Illinois General Astronomy The Celestial Sphere Umumi Astronomiya Sema sferasi Wikibooks Rotating Sky Explorer University of Nebraska Lincoln Interactive Sky Chart SkyandTelescope com at the Library of Congress Web Archives archived 2005 06 13 Monthly skymaps 2007 09 13 at the Wayback Machine