Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səhnə işıqlandırılması, Səhnə işığı və ya səhnə işıqlandırması — teatr, rəqs, opera və digər tamaşa sənətlərinin istehsalında istifadə olunan vasitədir. Müxtəlif növ səhnə işıqlandırma cihazları vasitəsilə fərqli prinsiplərlə və ya işıqlandırma məqsədləri üçün səhnə işıqlandırılması tənzimləmələri hazırlanır.
Tarixi
Qədim Yunan və Roma teatrlarında işığın mənbəyi günəş idi. Tamaşalar günəş işığı altında oynanılır, hava qaralmamış da bitirilərdi. Ədəbiyyatlarda gecələr oynanılmış tamaşalardan bəhs edilmir. Qaranlığa qalmış tamaşalar zamanı ətrafı işıqlandırmaq üçün iri yanar maddələrdən və ya çıraqlardan istifadə olunduğunu düşünmək mümkündür.
Teatr qərbdəki hakim təbəqələrin əyləncəsi kimi kral saraylarına və zadəganların malikanələrinə daxil olduqdan sonra, qapalı salon teatrları yaranmışdır (İtaliya və Fransada Renessans dövründə, İngiltərədə restavrasiya dövründə). Səhnəni işıqlandırmaq üçün dövrün işıqlandırma alətləri: iri şamlar, yağ lampaları, tunc çıraqlar olmuşdur.
Bizansda I Yustinianın sarayında keçirilən əyləncələrdə, teatra oxşayan tamaşalarda boyalı şüşənin verdiyi rəngli işıqlardan və onları səhnədə əks etdirmək üçün qızılı lövhələrdən istifadə edildiyini bilirik. Belə işıq effektlərindən orta əsrlərdə kilsə teatrlarında da istifadə olunurdu.
XVII əsrin qərb teatrında xüsusi şamdanlar və səhnə boyu yanan ard-arda düzülmüş şamlar vasitəsi ilə səhnələr işıqlandırılırdı.
XVIII əsrdə kerosin lampalarından səhnələrdə istifadə olunmağa başlanmışdır. Bu lampalara bərkidilmiş şüşələr və fənərlər parlaqlıq dərəcəsini xeyli dərəcədə artırmışdır.
XIX əsr teatrlar üçün karbon qazı dövrüdür. Sarımtıl rəngdə bir işıq saçırdı. Yan-yana düzülmüş çoxlu lampalar səhnəni ön və yan tərəflərdən işıqlandırırdı. Yüksək istilik, səs-küy, his və duman bu cihazların mənfi cəhətlərindən idi. Bundan əlavə, bu metodun yüksək yanğın riskinin mövcud olması da onun daha bir çatışmazlığı idi.
Səhnə işıqlarına bir mərkəzdən nəzarət edilməsinə bu dövrdən etibarən diqqət yetirilmişdir. Bir sıra borulardan və qaz kranlarından ibarət olan qaz masasının vasitəsi ilə işıqların parlaqlığını effektiv formada artırmaq və ya azaltmaq mümkün idi.
1803-cü ildə Drummond kalsium lampasını icad etmişdir. İki ayrı boruda daşınan təzyiqli oksigen və hidrogen ülgüc kimi yandırılırdı və yaranan alov kalsium çubuğuna yönəldilirdi. Buna limelight deyilirdi. Bu lampalar ixtiralarından uzun illər sonra yalnız 1860-cı ildə, teatrlarda istifadə olunmağa başlanmış, lakin bundan sonra çox geniş formada yayılmışdırlar. Çarli Çaplinin məşhur filmindən də xatırladığınız kimi, “Limelight” səhnə işığının (ramp ışığı), yəni teatrın simvolu olmuşdur.
1809-cu ildə Davy qövs lampasını icad etmişdir. Güclü bir işıq verirdi. XIX əsrin sonlarında işıq mənbəyi kimi səhnələrdə elektrik qövsləri və kalsium lampaları yarışırdılar.
Şübhəsiz ki, səhnə işığında ən böyük inqilab 1879-cu ildə Amerikada Edison və İngiltərədə Swam adlı ixtiraçıların bir-birlərindən müstəqil formada elektrik lampasını icad etmələri ilə olmuşdur. Bununla da Limelight dövrü başa çatmışdır. Karbon qövsü istisna olmaqla, yerdə qalan bütün işıq mənbələri səhnələrdən uzaqlaşdırılmışdır. Beləliklə də elektrik lampalarının bu gün də davam edən imperatorluğu dövrü başlanmışdır.
İşığa nəzarət
Elektrik lampası əsl inqilab idi, lakin bu da öz növbəsində, özünəməxsus problemlər gətirmişdir. Elektrik lampalarının şüarı: “işıq, işıq və daha çox işıq” idi. Lakin səhnə işığı boğularkən atmosfer deyilən şey də arxa plana atılmışdır. Şüar “İşıq, daha çox işıq” idi! Amma bu işıqlanma nəyin bahasına idi? İşıq səhnədəki rekvizitləri (dekorasiyanı) və aktyorları tamamilə düzləşdirir, yarı qaranlıqda qalmalı olan elementləri tamamilə meydana çıxarır, psixoloji effektləri məhv edirdi. Düyməni sıxdığınız zaman tam işıq və ya tam qaranlıq olurdu! Bəs ara işıqlar? Perspektiv? Psixoloji uyuşma?. Ciy işıq onları süpürüb aparırdı. Amma bunlar olmasa, teatr yarımçıq, keyfiyyətsiz və ləzzətsiz olardı.
Dövrün icadı olan, ampulun nəzarət altına alınması lazım idi.
Son 70 ildə bu istiqamətdə böyük irəliləyişlər olmuşdur.
Teatrların tələbləri işıqlandırma avadanlığı sənayesinə böyük təsir göstərmiş, bir növ onu formalaşdırmışdır. Çünki teatr səhnəsi davamlı olaraq işıq təcrübələrinin aparıldığı bir emalatxana kimi idi. Teatrlar üçün xüsusi olaraq hazırlanmış bir çox cihazlar başqa məqsədlər üçün də istifadə olunmağa başlanmışdır. Məsələn, 1896-cı ildə Amerikada gənc bir səhnə elektrikçisi olan Con H. Kliegl tərəfindən yaradılmış şirkət çox qısa müddətdə inkişaf edərək hər cür işıq cihazlarını istehsal etməyə başlamışdır.
Bu qabaqcıllığa cavab olaraq, teatr da digər sahələrdən təsirlənmişdir.
Kino ixtirası xüsusi displeylərin (proyektorların) istehsalını sürətləndirmişdir. Televiziya isə yüksək dərəcədə işığa həssas idarəetmə cihazlarının inkişafını sürətləndirərək səhnənin işıqlandırılmasına müsbət təsir göstərmişdir.
Səhnə işığının məqsədləri
Görünüş və ya vizuallıq
Səhnədəki insanları və əşyaları əhəmiyyətinə görə, gözü narahat etməyəcək, diqqəti yayındırmayacaq şəkildə görünməsi.
Görmə və eşitmə arasında sıx əlaqə mövcuddur. Üzünü görmədiyimiz aktyorun sözlərini də eşidə bilmirik.
İnandırıcılıq
Tamaşanın janrına görə işıqlandırma qanuna zidd olmamalıdır. Həqiqi oyunda günəş işığı pəncərədən içəri daxil olurmu?; bu işıq paralel şüalar formasında gəlir və düşdüyü yerdə sərt bir işıq ləkəsi meydana çıxardır. Otağı bir lampamı işıqlandırır?; işığın bu lampadan gələn kimi görünməsi təmin edilməlidir. Dumanlı havada pəncərədən işıq paralel şüalar formasında deyil, diffuz formada sızır, otağı sərt ləkələr yaratmadan doldurur.
Kompozisiya
Səhnənin elementlərini mənalı bir bütöv etmək və gözə xoş gələn səhnə mənzərəsi yaratmaq vacibdir. Gözə xoş gələn ifadəsi yanlış başa düşülməməlidir. Hətta bir zindanın daxili və ya dağınıq halda olan bir otaq belə estetik baxımdan xoş bir kompozisiya tələb edir.
Atmosfer
Müəyyən bir səhnənin atmosferi yerli-yerində istifadə olunan rənglər və işığın parlaqlıq dərəcəsi ilə verilir. Canlı bir komediya səhnəsi yarı qaranlıq işıqlandırma altında ölür. Soyuq rənglər, dediyimiz rənglər belə bir səhnə üçün müvafiq deyildir. Digər tərəfdən, çox parlaq olan bir işıq və isti rənglər dramatik səhnədə emosiya intensivliyinin qarşısını alır.
Atmosfer işığın psixoloji ölçüsüdür. Şüuraltımıza nüfuz edərək bizə təsir edir. Əslində, bu məqsəd yuxarıdakı ilk üç maddəni ehtiva edir. Əgər bir səhnədə atmosfer dediyimiz şey mövcuddursa, deməli, kompozisiya, inandırıcılıq və vizuallıq prinsipləri effektiv bir formada tətbiq olunmuşdur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sehne isiqlandirilmasi Sehne isigi ve ya sehne isiqlandirmasi teatr reqs opera ve diger tamasa senetlerinin istehsalinda istifade olunan vasitedir Muxtelif nov sehne isiqlandirma cihazlari vasitesile ferqli prinsiplerle ve ya isiqlandirma meqsedleri ucun sehne isiqlandirilmasi tenzimlemeleri hazirlanir Sehne isiqlandirilmasinin bir formasiTarixiQedim Yunan ve Roma teatrlarinda isigin menbeyi gunes idi Tamasalar gunes isigi altinda oynanilir hava qaralmamis da bitirilerdi Edebiyyatlarda geceler oynanilmis tamasalardan behs edilmir Qaranliga qalmis tamasalar zamani etrafi isiqlandirmaq ucun iri yanar maddelerden ve ya ciraqlardan istifade olundugunu dusunmek mumkundur Teatr qerbdeki hakim tebeqelerin eylencesi kimi kral saraylarina ve zadeganlarin malikanelerine daxil olduqdan sonra qapali salon teatrlari yaranmisdir Italiya ve Fransada Renessans dovrunde Ingilterede restavrasiya dovrunde Sehneni isiqlandirmaq ucun dovrun isiqlandirma aletleri iri samlar yag lampalari tunc ciraqlar olmusdur Bizansda I Yustinianin sarayinda kecirilen eylencelerde teatra oxsayan tamasalarda boyali susenin verdiyi rengli isiqlardan ve onlari sehnede eks etdirmek ucun qizili lovhelerden istifade edildiyini bilirik Bele isiq effektlerinden orta esrlerde kilse teatrlarinda da istifade olunurdu XVII esrin qerb teatrinda xususi samdanlar ve sehne boyu yanan ard arda duzulmus samlar vasitesi ile sehneler isiqlandirilirdi XVIII esrde kerosin lampalarindan sehnelerde istifade olunmaga baslanmisdir Bu lampalara berkidilmis suseler ve fenerler parlaqliq derecesini xeyli derecede artirmisdir XIX esr teatrlar ucun karbon qazi dovrudur Sarimtil rengde bir isiq sacirdi Yan yana duzulmus coxlu lampalar sehneni on ve yan tereflerden isiqlandirirdi Yuksek istilik ses kuy his ve duman bu cihazlarin menfi cehetlerinden idi Bundan elave bu metodun yuksek yangin riskinin movcud olmasi da onun daha bir catismazligi idi Sehne isiqlarina bir merkezden nezaret edilmesine bu dovrden etibaren diqqet yetirilmisdir Bir sira borulardan ve qaz kranlarindan ibaret olan qaz masasinin vasitesi ile isiqlarin parlaqligini effektiv formada artirmaq ve ya azaltmaq mumkun idi 1803 cu ilde Drummond kalsium lampasini icad etmisdir Iki ayri boruda dasinan tezyiqli oksigen ve hidrogen ulguc kimi yandirilirdi ve yaranan alov kalsium cubuguna yoneldilirdi Buna limelight deyilirdi Bu lampalar ixtiralarindan uzun iller sonra yalniz 1860 ci ilde teatrlarda istifade olunmaga baslanmis lakin bundan sonra cox genis formada yayilmisdirlar Carli Caplinin meshur filminden de xatirladiginiz kimi Limelight sehne isiginin ramp isigi yeni teatrin simvolu olmusdur 1809 cu ilde Davy qovs lampasini icad etmisdir Guclu bir isiq verirdi XIX esrin sonlarinda isiq menbeyi kimi sehnelerde elektrik qovsleri ve kalsium lampalari yarisirdilar Subhesiz ki sehne isiginda en boyuk inqilab 1879 cu ilde Amerikada Edison ve Ingilterede Swam adli ixtiracilarin bir birlerinden musteqil formada elektrik lampasini icad etmeleri ile olmusdur Bununla da Limelight dovru basa catmisdir Karbon qovsu istisna olmaqla yerde qalan butun isiq menbeleri sehnelerden uzaqlasdirilmisdir Belelikle de elektrik lampalarinin bu gun de davam eden imperatorlugu dovru baslanmisdir Isiga nezaretElektrik lampasi esl inqilab idi lakin bu da oz novbesinde ozunemexsus problemler getirmisdir Elektrik lampalarinin suari isiq isiq ve daha cox isiq idi Lakin sehne isigi bogularken atmosfer deyilen sey de arxa plana atilmisdir Suar Isiq daha cox isiq idi Amma bu isiqlanma neyin bahasina idi Isiq sehnedeki rekvizitleri dekorasiyani ve aktyorlari tamamile duzlesdirir yari qaranliqda qalmali olan elementleri tamamile meydana cixarir psixoloji effektleri mehv edirdi Duymeni sixdiginiz zaman tam isiq ve ya tam qaranliq olurdu Bes ara isiqlar Perspektiv Psixoloji uyusma Ciy isiq onlari supurub aparirdi Amma bunlar olmasa teatr yarimciq keyfiyyetsiz ve lezzetsiz olardi Dovrun icadi olan ampulun nezaret altina alinmasi lazim idi Son 70 ilde bu istiqametde boyuk irelileyisler olmusdur Teatrlarin telebleri isiqlandirma avadanligi senayesine boyuk tesir gostermis bir nov onu formalasdirmisdir Cunki teatr sehnesi davamli olaraq isiq tecrubelerinin aparildigi bir emalatxana kimi idi Teatrlar ucun xususi olaraq hazirlanmis bir cox cihazlar basqa meqsedler ucun de istifade olunmaga baslanmisdir Meselen 1896 ci ilde Amerikada genc bir sehne elektrikcisi olan Con H Kliegl terefinden yaradilmis sirket cox qisa muddetde inkisaf ederek her cur isiq cihazlarini istehsal etmeye baslamisdir Bu qabaqcilliga cavab olaraq teatr da diger sahelerden tesirlenmisdir Kino ixtirasi xususi displeylerin proyektorlarin istehsalini suretlendirmisdir Televiziya ise yuksek derecede isiga hessas idareetme cihazlarinin inkisafini suretlendirerek sehnenin isiqlandirilmasina musbet tesir gostermisdir Sehne isiginin meqsedleriGorunus ve ya vizualliq Sehne isiqlandirilmasinin bir formasi Sehnedeki insanlari ve esyalari ehemiyyetine gore gozu narahat etmeyecek diqqeti yayindirmayacaq sekilde gorunmesi Gorme ve esitme arasinda six elaqe movcuddur Uzunu gormediyimiz aktyorun sozlerini de eside bilmirik Inandiriciliq Tamasanin janrina gore isiqlandirma qanuna zidd olmamalidir Heqiqi oyunda gunes isigi pencereden iceri daxil olurmu bu isiq paralel sualar formasinda gelir ve dusduyu yerde sert bir isiq lekesi meydana cixardir Otagi bir lampami isiqlandirir isigin bu lampadan gelen kimi gorunmesi temin edilmelidir Dumanli havada pencereden isiq paralel sualar formasinda deyil diffuz formada sizir otagi sert lekeler yaratmadan doldurur Kompozisiya Sehnenin elementlerini menali bir butov etmek ve goze xos gelen sehne menzeresi yaratmaq vacibdir Goze xos gelen ifadesi yanlis basa dusulmemelidir Hetta bir zindanin daxili ve ya daginiq halda olan bir otaq bele estetik baximdan xos bir kompozisiya teleb edir Atmosfer Mueyyen bir sehnenin atmosferi yerli yerinde istifade olunan rengler ve isigin parlaqliq derecesi ile verilir Canli bir komediya sehnesi yari qaranliq isiqlandirma altinda olur Soyuq rengler dediyimiz rengler bele bir sehne ucun muvafiq deyildir Diger terefden cox parlaq olan bir isiq ve isti rengler dramatik sehnede emosiya intensivliyinin qarsisini alir Atmosfer isigin psixoloji olcusudur Suuraltimiza nufuz ederek bize tesir edir Eslinde bu meqsed yuxaridaki ilk uc maddeni ehtiva edir Eger bir sehnede atmosfer dediyimiz sey movcuddursa demeli kompozisiya inandiriciliq ve vizualliq prinsipleri effektiv bir formada tetbiq olunmusdur