Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Suxumi döyüşü və ya Suxumi qırğını — 16—27 sentyabr 1993-cü il ərazində baş vermiş döyüş. Döyüşün nəticəsi olaraq Suxuminin nəzarəti gürcülərdən abxazlara keçmişdir.
| Suxumi döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Abxaziyada müharibə (1992-93) | |||
 | |||
| Tarix | 16-27 sentyabr 1993 | ||
| Yeri | Gürcüstan | ||
| Nəticəsi | Abxazların qalibiyyəti, Suxumi şəhərinin abxaz qüvvələrinin nəzarətinə keçməsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
Hadislərin gedişi
Rusiyanın vasitəçiliyi ilə 27 iyulun 27-də Soçidə daha bir atəşkəs razılaşması əldə edildi. Bu atəşkəs Abxaziya separatçıları müqaviləni pozduqları günə yəni, (Gürcüstanın müqavilənin şərtlərinə əməl etməməsini bəhanə gətirərək) Suxumiyə doğru genişmiqyaslı hücuma başladığı 16 sentyabr tarixinədək davam etdi. Hücum zamanı Rusiyaya məxsus MiQ-29 təyyarələri Suxumi və gürcü kəndləri daxil Qumista çayı boyunca yerləşən gürcü yaşayış məskənlərinə vakum bombaları yağdırdı. Rusiyalı jurnalist Dmitri Xolodov Suxuminin işğalından əvvəl şəhərdə idi. O, şəhərin dəfələrlə Rusiya qüvvələri tərəfindən ağır silahlarla atəşə tutulduğunu və bunun mülki itkilərə səbəb olduğunu bildirmişdi.
Rusiyanın iştirakı ilə atəşkəs və Gürcüstan-Abxaziya münaqişəsinin tənzimlənməsi haqqında prinsiplər imzalanmışdır. Razılaşmaya əsasən Gürcüstan tərəfi ağır artilleriyanı, tankları və canlı hərbi qüvvənin böyük hissəsini Suxumidən çıxarmağa başladı. Abxaz separatçıları müttəfiqləri ilə şəhərə hücum və ağır bombardmanın təşkili haqqında razılaşma əldə etmişdi. Öz növbəsində Gürcüstan tərəfi Rusiyaya bəyan etdi ki, əgər gürcülər Suxumidən ordu çıxarılmasını tamamilə başa çatdırsalar, bu zaman şəhərə hücum edilə və ya bombardman təşkil oluna bilməz. Gürcü hərbi qüvvələri tankları ilə birgə Rusiya hərbi gəmiləri vasitəsiylə Poti şəhərinə daşındı. Şəhər tamamilə hərbi baxımdan müdafiəsiz hala gətirildi. Mülki əhali isə şəhərdə yaşamağa davam edirdi, hətta sentyabrın 1-də bütün məktəblər yenidən fəaliyyətə başladı. Məcburi köçkünlərin böyük bir hissəsi yenidən öz evlərinə qayıtdılar və Suxumidə həyat öz axarına qayıtdı. Şevardnadzenin sözlərinə görə, o Yeltsinə və Rusiya qarantiyasına inanmış, buna görə də insanlardan evlərinə qayıtmağı xahiş etmişdi. Lakin, 16 sentyabr saat 8 am-də abxaz separatçıları Şimali Qafqaz könüllüləri, kazaklar və Rusiya xüsusi xidmət orqanı döyüşçüləri ilə birgə Suxumiyə hücuma başladılar.
12 günlük gülləbərandan əvvəl bir neçə gün mühasirə altında olan şəhərin ətrafında intensiv döyüşlər baş verdi və hər iki tərəf ciddi itkilər verdi. Şəhərdə qalan gürcülər ağır artilleriya silahları qarşısında yalnız tüfənglər və AK 47-lərlə müdafiə olunmağa məcbur idilər. Suxumidəki teatr aktyorları birliyi şəhərdə separatçılara qarşı mübarizə aparan digər vətəndaşlarla birlikdə döyüşlərə qoşulmuşdu. Şəhər Rusiya hərbi hava qüvvələri və separatçıların artilleriyası tərəfindən amansızcasına bombalanırdı.27 sentyabrda şəhər separatçılar tərəfindən ələ keçirildi, Qafqaz Dağlı Xalqlaı Konfederasiyası və Rusiya birlikləri Abxaziya Hökumət Evini ələ keçirdilər.
İşğaldan sonra Şevardnadze Suxuminin əhalisinə radio ilə müraciət etdi:
 | Hörmətli dostlar, Suxumi və Gürcüstan vətəndaşları! Gürcüstan ən çətin günlərlə üzləşir, xüsusilə Suxumi. Separatçılar və xarici işğalçılar şəhərə daxil oldular. Cəsarətinizlə fəxr edirəm ... Separatçılar və fürsətçilər tarix tərəfindən mühakimə olunacaq ... Gürcülərin bu Gürcüstan şəhərində yaşamalarını istəmirlər. Onların çoxu Qaqra faciəsini burada təkrarlamaq xəyallarını qurur ... Bilirəm ki, qarşılaşdığımız çətinliyi başa düşürsünüz. Vəziyyətin nə qədər çətin olduğunu bilirəm. Bir çox insan şəhəri tərk edib, ancaq siz Suxumi və Gürcüstan üçün burda qalırsınız .... Sizi, Suxumi vətəndaşlarını, döyüşçüləri, zabitlərini və generallarını çağırıram: Mən indi sizin vəzifənizdə olmağın çətinliyini başa düşürəm, amma geri addım atmağa haqqımız yoxdur, hamımız öz yerimizi tutmalıyıq. Şəhəri möhkəmləndirməli və Suxumini xilas etməliyik. Sizə demək istəyirəm ki, hamımız - Abxaziya Hökuməti, Nazirlər Kabineti, cənab Jiuli Şartava, həmkarları, Suxuminin şəhər və regional rəhbərliyi hərəkətə hazırıq. Düşmən bizim hazır olduğumuzdan xəbərdardır, buna görə də sevimli Suxumimizi məhv etmək üçün ən qəddar şəkildə mübarizə aparır. Sizi barışıq, möhkəmlik və özünüzü idarə etməyə çağırıram. Düşmənimizi layiq olduqları kimi küçələrimizdə qarşılamalıyıq. |  |
Kütləvi qətllər
27 sentyabr 1993-cü ildə baş vermiş 2 saatlıq döyüşdən sonra Nazirlər Sovetinin binası ələ keçirilir. Nəticədə abxazlar tərəfindən Abxaziya hökumətinin ali idarə heyəti məhkəməziz ittiham edilərək güllələnir: Abxaziya Nazirlər Sovetinin sədri Jiuli Şartava, Dövlət müşaviri Vaxtanq Gegelaşvili, Nazirlər Şurasının əməkdaşı Sumbat Saakyan, Sənaye naziri Raul Eşba, Suxumi icra başçısı Quram Qabiskiriya, Mətbuat Şurasınəın rəhbəri Aleksandr Berulava və başqaları.
Müharibə zamanı mülki əhaliyə qarşı ən qorxunc qırğın Suxuminin işğalından sonra bu şəhərdə həyata keçirildi. Şəhərin işğalı zamanı abxaz separatçıları küçələrdə 1000-ə qədər adamı öldürmüşdülər. Şəhərdə tələyə salınmış mülki vətəndaşlar evlərindən, zirzəmilərindən və saxlanclarından çıxarılaraq əsir alınmışdır.
1994-cü ildə ABŞ Dövlət Departamentinin Ölkə Hesabatlarında insan haqlarının kütləvi şəkildə pozulması səhnələri də təsvir edilmişdir:
| | Abxaziya separatçı qüvvələri, Gürcüstan mülki əhalisinə qarşı geniş vəhşiliklər törətmiş, bir çox qadın, uşaq və qızı öldürmüş, bəzilərini girov götürülmüş və başqalarına işgəncə verilmişdi .... Abxaziya tərəfindən ələ keçirilmiş ərazidə qalan çox sayda gürcü mülki vətəndaşı da öldürülmüşdü... | |
| | Başqa millətlər də əziyyət çəksə də, separatçılar əksəriyyəti gürcü olan əhaliyə qarşı terror saçmağa başladılar. Çeçenlərin və Rusiya Federasiyasından olan digər Şimali Qafqazlıların yerli Abxaziya qüvvələrinin vəhşi hərəkətlərinə qoşulduqları bildirildi .... Abxaziyadan qaçanlar, yaşlarına və cinslərinə əhəmiyyət vermədən mülki şəxslərin öldürülməsi də daxil olmaqla onlara qarşı son dərəcə vəhşilik iddiaları ilə çıxış etdilər. Abxaziyanın nəzarətində olan ərazidən çıxarılan meyitlərdə dəişətli işgəncə əlamətləri görsənirdi ("Human Rights Watch"a təqdim edilən dəlillər ABŞ Dövlət Departamentinin bəyanatını dəstəkləyir) | |
Şəhərə hökumət qüvvələrinə dəstəyə gələn Eduard Şevardnadze ölümdən son anda qurtularaq şəhəri tərk etdi. Tezliklə Abxaziya qüvvələri və Dağlı Xalqları Konfederasiyası könüllüləri bütün Abxaziya ərazisini işğal etdilər. Yalnız Kodori dərəsi Gürcüstanın nəzarətində qaldı. Gürcüstan qüvvələrinin ümumi məğlubiyyəti, Gürcü əsilli əhalinin etnik təmizlənməsi ilə müşayiət olundu. Müharibə və onu müşayət edən etnik təmizləmə nəticəsində Gürcüstanın müxtəlif ərazilərində, xüsusilə Sameqreloda (Minqreliya) (112,208; BMQAK, iyun 2000) 200.000-250.000 məcburi köçkün məskunlaşmışdır. Tbilisidə və ətraf ərazilərdə qaçqaınlar yüzlərlə yataqxana, otel və tərk edilmiş Sovet kazarmalarında müvəqqəti məskunlaşmışlar. ŞQXK-nın çeçen yaraqlıları daha sonra Rusiya ilə Birinci Çeçenistan müharibəsində iştirak etmək üçün Abxaziyanı tərk etdilər.
Müharibənin ağır fəsadlarını yaşamış gürcü qadınları Rusiya kinorejissoru Andrey Nekrasovla müsahibədə həmin günləri belə xatırlayırlar:
| | Abxazlar bizim evə girdilər, məni və yeddi yaşlı oğlumu bayıra çıxardılar. Bizi diz çökməyə məcbur etdilər və gözümün qarşısında oğlumu güllələdilər. Daha sonra onlar məni saçlarımdan tutaraq sürüdülər. Abxaz əsgərləri məni aşağı baxmağa məcbur etdilər; orada üç cavan oğlan və bir neçə yaşlı qadın çılpaq şəkildə suyun ortasında dayanaraq ağlayırdılar. Abxaz separatçıları isə öldürdükləri insanların cəsədlərini dəfn edirdilər. Daha sonra əsgərlərdən biri qranat atdı bir yerə toplanmış çoxlu adamı öldürdü. Məni yenidən ölülərin yanında diz çökməyə məcbur etdilər. Əsgərlərdən biri düz mənim yanımda ölünün gözlərini bıçaqla çıxardı. Daha sonra, o, həmin gözləri mənim dodaqlarıma və üzümə sürtməyə başladı. Mən daha dözə bilmədim və huşumu itirdim. Özümə gələndə gördüm ki, məni çoxlu ölülərin arasında ataraq çıxıb gediblər. | |
Suxumi döyüşünün son günlərində Abxaz seperatçıları "Transair Georgia"ya məxsus üç gürcü mülki təyyarəsini vuraraq 136 nəfəri qətlə yetirdilər (sərnişinlərin bəziləri gürcü əsgərləri idi).
Döyüşün son saatlarında çox sayda gürcü mülki və hərbi qulluqçu Rusiya gəmiləri tərəfindən təxliyə edilmişdi.
Bəzi abxaz və erməni döyüşçüləri mülki əhaliyə qarşı inanılmaz vəhşilik göstərmişlər: Tamaz Nadareişvilinin sözlərinə görə bir qıza təcavüz edilmiş, qəddarcasına qətlə yetirilmiş və cəsədi parçalanmışdır. Cəsədin yanında belə bir ismarış qoymuşlar:«Bədənin bu hissələrini birləşdirmək mümkün olmadığı kimi, Abxaziya artıq heç vaxt Gürcüstanla bir yerdə olmayacaq». Qırğının abxaz millətçiləri və ya qus, Qafqaz döyüşçüləri tərəfindən həyata keçirilməsi iddiaları var. Qətllərin məsuliyyəti separatçı qüvvələrin komandiri və Abxaziya qəhrəmanı Şamil Basayevin üzərinə atılır. Lakin qırğından xilas olan bəzi qaçqınlar qırğınlarda abxaz və ermənilərdən ibarət qonşuların iştirak etdiyini iddia edirlər. Bir çox insanlar rus məmurlarının əmrlərini xatırlayır: "Məhbusları almayın!"
Ədəbiyyat
- Andrew Andersen: «Russia Versus Georgia: One Undeclared War in the Caucasus», Centre for Military and Strategic Studies, Canada, October 2001.
- «Georgia/Abkhazia: Violations of the Laws of War and Russia’s Role in the Conflict», Human Rights Watch Report, Vol. 7, No. 7, March 1995.
- Белая книга Абхазии. Документы, материалы, свидетельства. 1992—1993, Сост. Воронов Ю. Н., Флоренский П. В., Шутова Т. А., Москва, 1993. 2018-10-01 at the Wayback Machine
- Список погибших в Сухуми в 1992—1996 годах на сайте separatizm.narod.ru.
İstinadlar
- Goltz, Thomas. Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post-Soviet
- D. Kholodov. "Moskovskiy komsomolets", July 29, 1993, p.3
- Shevardnadze Edward, Thoughts on Past and Future, , p 121
- Goltz Thomas. Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post-Soviet, p 93
- Goltz Thomas. Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post-Soviet, p 153
- Goltz Thomas. Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post-Soviet, p 135
- "Завесой молчания окружена участь его товарищей". 2019-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-19.
- Human Rights Watch report GEORGIA/ABKHAZIA: VIOLATIONS OF THE LAWS OF WAR AND RUSSIA'S ROLE IN THE CONFLICT 2019-09-09 at the Wayback Machine, March 1995
- U.S. State Department, Country Reports on Human Rights Practices for 1993, February 1994, pp 877, 881, 891
- Mullen, J. Atticus Ryan; Christopher A. Mullen. Unrepresented Nations and Peoples Organization: Yearbook 1997. Martinus Nijhoff Publishers. 1998. səh. 173. ISBN . 2016-07-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-30.
- White Book of Abkhazia. 1992–1993 Documents, Materials, Evidences. Moscow, 1993.
- Mihail Zhirohov, Авиация в абхазском конфликте 2011-06-04 at the Wayback Machine (Aviation in the Abkhazian conflict)
- "GEORGIAN LEADER CHARGES ATROCITY". The New York Times. 29 September 1993. 23 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 1 April 2018.
- Nadareishvili, Tamaz. Genocide in Abkhazia. Tbilisi: Samshoblo, 1997, p 94
- Human Rights Watch interviews, August 1993.
Mənbə
- Human Rights Watch Helsinki (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Suxumi doyusu ve ya Suxumi qirgini 16 27 sentyabr 1993 cu il erazinde bas vermis doyus Doyusun neticesi olaraq Suxuminin nezareti gurculerden abxazlara kecmisdir Suxumi doyusuAbxaziyada muharibe 1992 93 Tarix 16 27 sentyabr 1993Yeri GurcustanNeticesi Abxazlarin qalibiyyeti Suxumi seherinin abxaz quvvelerinin nezaretine kecmesiMunaqise terefleriGurcustan Respublikasi Abxaziya Muxtar RespublikasiHadislerin gedisiRusiyanin vasiteciliyi ile 27 iyulun 27 de Socide daha bir ateskes razilasmasi elde edildi Bu ateskes Abxaziya separatcilari muqavileni pozduqlari gune yeni Gurcustanin muqavilenin sertlerine emel etmemesini behane getirerek Suxumiye dogru genismiqyasli hucuma basladigi 16 sentyabr tarixinedek davam etdi Hucum zamani Rusiyaya mexsus MiQ 29 teyyareleri Suxumi ve gurcu kendleri daxil Qumista cayi boyunca yerlesen gurcu yasayis meskenlerine vakum bombalari yagdirdi Rusiyali jurnalist Dmitri Xolodov Suxuminin isgalindan evvel seherde idi O seherin defelerle Rusiya quvveleri terefinden agir silahlarla atese tutuldugunu ve bunun mulki itkilere sebeb oldugunu bildirmisdi Rusiyanin istiraki ile ateskes ve Gurcustan Abxaziya munaqisesinin tenzimlenmesi haqqinda prinsipler imzalanmisdir Razilasmaya esasen Gurcustan terefi agir artilleriyani tanklari ve canli herbi quvvenin boyuk hissesini Suxumiden cixarmaga basladi Abxaz separatcilari muttefiqleri ile sehere hucum ve agir bombardmanin teskili haqqinda razilasma elde etmisdi Oz novbesinde Gurcustan terefi Rusiyaya beyan etdi ki eger gurculer Suxumiden ordu cixarilmasini tamamile basa catdirsalar bu zaman sehere hucum edile ve ya bombardman teskil oluna bilmez Gurcu herbi quvveleri tanklari ile birge Rusiya herbi gemileri vasitesiyle Poti seherine dasindi Seher tamamile herbi baximdan mudafiesiz hala getirildi Mulki ehali ise seherde yasamaga davam edirdi hetta sentyabrin 1 de butun mektebler yeniden fealiyyete basladi Mecburi kockunlerin boyuk bir hissesi yeniden oz evlerine qayitdilar ve Suxumide heyat oz axarina qayitdi Sevardnadzenin sozlerine gore o Yeltsine ve Rusiya qarantiyasina inanmis buna gore de insanlardan evlerine qayitmagi xahis etmisdi Lakin 16 sentyabr saat 8 am de abxaz separatcilari Simali Qafqaz konulluleri kazaklar ve Rusiya xususi xidmet orqani doyusculeri ile birge Suxumiye hucuma basladilar 12 gunluk gulleberandan evvel bir nece gun muhasire altinda olan seherin etrafinda intensiv doyusler bas verdi ve her iki teref ciddi itkiler verdi Seherde qalan gurculer agir artilleriya silahlari qarsisinda yalniz tufengler ve AK 47 lerle mudafie olunmaga mecbur idiler Suxumideki teatr aktyorlari birliyi seherde separatcilara qarsi mubarize aparan diger vetendaslarla birlikde doyuslere qosulmusdu Seher Rusiya herbi hava quvveleri ve separatcilarin artilleriyasi terefinden amansizcasina bombalanirdi 27 sentyabrda seher separatcilar terefinden ele kecirildi Qafqaz Dagli Xalqlai Konfederasiyasi ve Rusiya birlikleri Abxaziya Hokumet Evini ele kecirdiler Isgaldan sonra Sevardnadze Suxuminin ehalisine radio ile muraciet etdi Hormetli dostlar Suxumi ve Gurcustan vetendaslari Gurcustan en cetin gunlerle uzlesir xususile Suxumi Separatcilar ve xarici isgalcilar sehere daxil oldular Cesaretinizle fexr edirem Separatcilar ve fursetciler tarix terefinden muhakime olunacaq Gurculerin bu Gurcustan seherinde yasamalarini istemirler Onlarin coxu Qaqra faciesini burada tekrarlamaq xeyallarini qurur Bilirem ki qarsilasdigimiz cetinliyi basa dusursunuz Veziyyetin ne qeder cetin oldugunu bilirem Bir cox insan seheri terk edib ancaq siz Suxumi ve Gurcustan ucun burda qalirsiniz Sizi Suxumi vetendaslarini doyusculeri zabitlerini ve generallarini cagiriram Men indi sizin vezifenizde olmagin cetinliyini basa dusurem amma geri addim atmaga haqqimiz yoxdur hamimiz oz yerimizi tutmaliyiq Seheri mohkemlendirmeli ve Suxumini xilas etmeliyik Size demek isteyirem ki hamimiz Abxaziya Hokumeti Nazirler Kabineti cenab Jiuli Sartava hemkarlari Suxuminin seher ve regional rehberliyi herekete haziriq Dusmen bizim hazir oldugumuzdan xeberdardir buna gore de sevimli Suxumimizi mehv etmek ucun en qeddar sekilde mubarize aparir Sizi barisiq mohkemlik ve ozunuzu idare etmeye cagiriram Dusmenimizi layiq olduqlari kimi kucelerimizde qarsilamaliyiq Kutlevi qetller 27 sentyabr 1993 cu ilde bas vermis 2 saatliq doyusden sonra Nazirler Sovetinin binasi ele kecirilir Neticede abxazlar terefinden Abxaziya hokumetinin ali idare heyeti mehkemeziz ittiham edilerek gullelenir Abxaziya Nazirler Sovetinin sedri Jiuli Sartava Dovlet musaviri Vaxtanq Gegelasvili Nazirler Surasinin emekdasi Sumbat Saakyan Senaye naziri Raul Esba Suxumi icra bascisi Quram Qabiskiriya Metbuat Surasinein rehberi Aleksandr Berulava ve basqalari Muharibe zamani mulki ehaliye qarsi en qorxunc qirgin Suxuminin isgalindan sonra bu seherde heyata kecirildi Seherin isgali zamani abxaz separatcilari kucelerde 1000 e qeder adami oldurmusduler Seherde teleye salinmis mulki vetendaslar evlerinden zirzemilerinden ve saxlanclarindan cixarilaraq esir alinmisdir 1994 cu ilde ABS Dovlet Departamentinin Olke Hesabatlarinda insan haqlarinin kutlevi sekilde pozulmasi sehneleri de tesvir edilmisdir Abxaziya separatci quvveleri Gurcustan mulki ehalisine qarsi genis vehsilikler toretmis bir cox qadin usaq ve qizi oldurmus bezilerini girov goturulmus ve basqalarina isgence verilmisdi Abxaziya terefinden ele kecirilmis erazide qalan cox sayda gurcu mulki vetendasi da oldurulmusdu Basqa milletler de eziyyet cekse de separatcilar ekseriyyeti gurcu olan ehaliye qarsi terror sacmaga basladilar Cecenlerin ve Rusiya Federasiyasindan olan diger Simali Qafqazlilarin yerli Abxaziya quvvelerinin vehsi hereketlerine qosulduqlari bildirildi Abxaziyadan qacanlar yaslarina ve cinslerine ehemiyyet vermeden mulki sexslerin oldurulmesi de daxil olmaqla onlara qarsi son derece vehsilik iddialari ile cixis etdiler Abxaziyanin nezaretinde olan eraziden cixarilan meyitlerde deisetli isgence elametleri gorsenirdi Human Rights Watch a teqdim edilen deliller ABS Dovlet Departamentinin beyanatini destekleyir Sehere hokumet quvvelerine desteye gelen Eduard Sevardnadze olumden son anda qurtularaq seheri terk etdi Tezlikle Abxaziya quvveleri ve Dagli Xalqlari Konfederasiyasi konulluleri butun Abxaziya erazisini isgal etdiler Yalniz Kodori deresi Gurcustanin nezaretinde qaldi Gurcustan quvvelerinin umumi meglubiyyeti Gurcu esilli ehalinin etnik temizlenmesi ile musayiet olundu Muharibe ve onu musayet eden etnik temizleme neticesinde Gurcustanin muxtelif erazilerinde xususile Sameqreloda Minqreliya 112 208 BMQAK iyun 2000 200 000 250 000 mecburi kockun meskunlasmisdir Tbiliside ve etraf erazilerde qacqainlar yuzlerle yataqxana otel ve terk edilmis Sovet kazarmalarinda muveqqeti meskunlasmislar SQXK nin cecen yaraqlilari daha sonra Rusiya ile Birinci Cecenistan muharibesinde istirak etmek ucun Abxaziyani terk etdiler Muharibenin agir fesadlarini yasamis gurcu qadinlari Rusiya kinorejissoru Andrey Nekrasovla musahibede hemin gunleri bele xatirlayirlar Abxazlar bizim eve girdiler meni ve yeddi yasli oglumu bayira cixardilar Bizi diz cokmeye mecbur etdiler ve gozumun qarsisinda oglumu gullelediler Daha sonra onlar meni saclarimdan tutaraq suruduler Abxaz esgerleri meni asagi baxmaga mecbur etdiler orada uc cavan oglan ve bir nece yasli qadin cilpaq sekilde suyun ortasinda dayanaraq aglayirdilar Abxaz separatcilari ise oldurdukleri insanlarin cesedlerini defn edirdiler Daha sonra esgerlerden biri qranat atdi bir yere toplanmis coxlu adami oldurdu Meni yeniden olulerin yaninda diz cokmeye mecbur etdiler Esgerlerden biri duz menim yanimda olunun gozlerini bicaqla cixardi Daha sonra o hemin gozleri menim dodaqlarima ve uzume surtmeye basladi Men daha doze bilmedim ve husumu itirdim Ozume gelende gordum ki meni coxlu olulerin arasinda ataraq cixib gedibler Suxumi doyusunun son gunlerinde Abxaz seperatcilari Transair Georgia ya mexsus uc gurcu mulki teyyaresini vuraraq 136 neferi qetle yetirdiler sernisinlerin bezileri gurcu esgerleri idi Doyusun son saatlarinda cox sayda gurcu mulki ve herbi qulluqcu Rusiya gemileri terefinden texliye edilmisdi Bezi abxaz ve ermeni doyusculeri mulki ehaliye qarsi inanilmaz vehsilik gostermisler Tamaz Nadareisvilinin sozlerine gore bir qiza tecavuz edilmis qeddarcasina qetle yetirilmis ve cesedi parcalanmisdir Cesedin yaninda bele bir ismaris qoymuslar Bedenin bu hisselerini birlesdirmek mumkun olmadigi kimi Abxaziya artiq hec vaxt Gurcustanla bir yerde olmayacaq Qirginin abxaz milletcileri ve ya qus Qafqaz doyusculeri terefinden heyata kecirilmesi iddialari var Qetllerin mesuliyyeti separatci quvvelerin komandiri ve Abxaziya qehremani Samil Basayevin uzerine atilir Lakin qirgindan xilas olan bezi qacqinlar qirginlarda abxaz ve ermenilerden ibaret qonsularin istirak etdiyini iddia edirler Bir cox insanlar rus memurlarinin emrlerini xatirlayir Mehbuslari almayin EdebiyyatAndrew Andersen Russia Versus Georgia One Undeclared War in the Caucasus Centre for Military and Strategic Studies Canada October 2001 Georgia Abkhazia Violations of the Laws of War and Russia s Role in the Conflict Human Rights Watch Report Vol 7 No 7 March 1995 Belaya kniga Abhazii Dokumenty materialy svidetelstva 1992 1993 Sost Voronov Yu N Florenskij P V Shutova T A Moskva 1993 2018 10 01 at the Wayback Machine Spisok pogibshih v Suhumi v 1992 1996 godah na sajte separatizm narod ru IstinadlarGoltz Thomas Georgia Diary A Chronicle of War and Political Chaos in the Post Soviet D Kholodov Moskovskiy komsomolets July 29 1993 p 3 Shevardnadze Edward Thoughts on Past and Future p 121 Goltz Thomas Georgia Diary A Chronicle of War and Political Chaos in the Post Soviet p 93 Goltz Thomas Georgia Diary A Chronicle of War and Political Chaos in the Post Soviet p 153 Goltz Thomas Georgia Diary A Chronicle of War and Political Chaos in the Post Soviet p 135 Zavesoj molchaniya okruzhena uchast ego tovarishej 2019 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 19 Human Rights Watch report GEORGIA ABKHAZIA VIOLATIONS OF THE LAWS OF WAR AND RUSSIA S ROLE IN THE CONFLICT 2019 09 09 at the Wayback Machine March 1995 U S State Department Country Reports on Human Rights Practices for 1993 February 1994 pp 877 881 891 Mullen J Atticus Ryan Christopher A Mullen Unrepresented Nations and Peoples Organization Yearbook 1997 Martinus Nijhoff Publishers 1998 seh 173 ISBN 90 411 1022 4 2016 07 30 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 30 White Book of Abkhazia 1992 1993 Documents Materials Evidences Moscow 1993 Mihail Zhirohov Aviaciya v abhazskom konflikte 2011 06 04 at the Wayback Machine Aviation in the Abkhazian conflict GEORGIAN LEADER CHARGES ATROCITY The New York Times 29 September 1993 23 April 2022 tarixinde Istifade tarixi 1 April 2018 Nadareishvili Tamaz Genocide in Abkhazia Tbilisi Samshoblo 1997 p 94 Human Rights Watch interviews August 1993 MenbeHuman Rights Watch Helsinki ing