Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kalış, Sudan otu və ya Sudan sorqosu (lat. Sorghum sudanense) — sorqonun növü.
Botaniki təsviri
Güclü, saçaqlı kök sisteminə malikdir. Kökü torpağın 2,5 m dərinliyinə işləyir, ətrafa isə 0,75 m-ə qədər yayıla bilir. Sudan otunda da dayaq yaxud hava kökləri əmələ gəlir.
Gövdəsi silindir şəkilli, içərisi ağ parenxim hüceyrələrlə doludur. Gövdənin hündürlüyü 0,8 m-dən 3 m-ə qədər olur. Gövdəsində 3-5 yaxud 8-12 buğumarası olur.
Ümumi kollanmasına görə sudan otu üç qrupa bölünür.
- zəif kollanan- 12 ədədə qədər budaq əmələ gətirən,
- orta dərəcədə kollanan 12-25-ə qədər budaq əmələ gətirən,
- şiddətli kollanan 25-dən yuxarı budaq əmələ gətirən.
Kolun formasına görə sudan otu dikduran, zəif dağınıq, dağınıq, yarıməyilmiş və əyilmiş formalara bölünür. Ən çox yayılan formalar dikduran və zəif dağılandır.
Yarpaq, yarpaq ayası və yarpaq səthindən ibarətdir. Yarpaq səthi geniş şırımlı, çılpaq, düz, kənarları girintili-çıxıntılı və uzunluğu 60 sm-ə qədərdir. Yarpaqlanma dərəcəsinə görə sudan otu 3 qrupa ayrılır.
1. Zəif yarpaqlanma – əsas gövdədə 6-ya qədər yarpaq olur.
2. Orta dərəcədə yarpaqlanma – əsas gövdədə yarpaqların miqdarı 6-9 ədəd.
3. Yaxşı yarpaqlanma – yarpaqların miqdarı 9 ədədən yuxarı.
Çiçək qrupu çox sünbüllü süpürgədir. Süpürgənin uzunluğu 40 sm-ə çatır.
Meyvəsi dəndir. Hər süpürgədən 4-5 qram dən alınır. Dənin mütləq kütləsi 10-15 qramdır.
Bioloji xüsusiyyətləri.
Sudan otu istilik sevən bitkidir. Toxumların minimal cücərmə temperaturu 8-10 °C, optimal isə 20-30 °C-dir. Faydalı temperaturun cəmi sortun yetişmə müddətindən asılı olaraq 2200-3000 °C arasında dəyişir. Mənfi 3-4 °C şaxtada bitkinin cücərtiləri məhv olur. Orta gündəlik temperatur 10 °C keçdikdə bitki intensiv inkişaf edir.
Güclü kök sistemi və vegetasiya müddətinin uzun olmasına görə Sudan otu quraqlığa davamlıdır. Əsasən torpağın dərin qatlarındakı nəmlikdən istifadə edir.
Sudan otu qısa gün bitkisidir. Uzun gündə inkişafı bir qədər zəifləyir. Qaratorpaq və şabalıdı torpaqlarda yaxşı inkişaf edir. Zəif turşuluğa dözməsinə baxmayaraq duzlu torpaqları sevmir. Bir ton quru maddə yaratmaq üçün Sudan otu torpaqdan 25-30 kq azot, 6-7 kq fosfor və 15-17 kq kalium elementi aparır. Sudan otu zəif inkişaf edərək səpindən 5-6 həftə sonra 4-5 yarpaq əmələ gətirir. Kollanma fazası 5-ci yarpaq əmələ gəldikdə başlayır. Bu dövrdə gündəlik boy artımı 5-10 sm-ə çatır. Gövdənin böyüməsi çiçəkləmə fazasında dayanır. Sudan otu biçindən sonra gövdədə qalan gözcüklərdən, yaxud kollanma buğumundan yeni budaqlar əmələ gətirərək inkişaf edir. Bəzən də gövdədə saxlanılmış boy nöqtəsi hesabına inkişaf edir. Bir ildə çoxlu biçimlər verir. Vegetasiya müddəti 110-120 gündür.
Növbəli əkində yeri. Sudan otu dənli-paxlalı bitkilər, payızlıq taxıllar, qarğıdalı, çoxillik otlar və s. tarla bitkilərindən sonra növbələnir. Sudan otu torpağın dərinliyindəki nəmlikdən və məhsul əmələ gətirmək üçün çoxlu asan mənimsənilən azotdan istifadə etdiyinə görə ondan sonra kök sistemi torpağın dərin qatlarına gedən bitkiləri növbələndirmək olmaz (şəkər çuğunduru, günəbaxan).
Gübrələmə. Hektara 15-20 ton peyin verdikdə Sudan otunun quru ot məhsuldarlığı 20-25% artır. Sudan otu üçün sələf bitkisinin altına da peyin verilməsinə yaxşı reaksiya göstərir. Əkinlərə təsir edici maddə hesabı ilə hektara 45 kq azot verdikdə quru ot məhsuldarlığı 12-15 sentner artır. Məsləhət görülür ki, əkinlərin hər hektarına orta hesabla kimyəvi çəkidə 45-50 kq azot, 30-45 kq fosfor və 30-45 kq kalium gübrəsi verilsin.
Torpağın becərilməsi və səpin. Torağın Sudan otu üçün becərilməsi Darı bitkisində olduğu kimidir. Üzləmə və erkən şumlama bitkinin aqrotexnikasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Səpin qabağı erkən yazda iki iz malalanır və iki dəfə kultivasiya çəkilir. Birinci kultivaisyanı 8-10 sm dərinliyində, ikincini isə səpin qabağı 4-5 sm dərinliyində aparırlar, eyni dərinlikdə xırda toxumları basdırmaq və effektli çıxışlar almaq üçün səpinqabağı torpağı sıxlaşdırırlar. Yaz quraq keçdikdə birinci kultivasiyadan sonra torpağın sıxlaşdırılması faydalıdır. Bu halda torpaqda nəmlik yaxşı saxlanılır və cücərmiş alaqlar ikinci kultvasiyada məhv edilir.
Sudan otunun səpininə torpağın 10 sm-lik qatında temperatur 10-120C olduqda başlanılır. Ot məqsədi üçün səpin başdan-başa, toxum məqsədilə gencərgəli üsulla aparılır. Toxum ağır torpaqlarda 3-4 sm, yüngül torpaqlarda isə 6-8 sm-ə qədər dərinliyə basdırılır. Səpindən sonra tarlada kipləmə aparılır.
Əhəmiyyəti.
Sudan otu quru ot və yaşıl kütlə məhsulu verir. Məhsuldarlığına görə sudan otu bütün birillik taxıl otlarını ötüb keçir. Yaxşı aqrotexniki fonda sudan otu hektardan 50-70 və hətta 100 sentnerə qədər quru ot məhsulu verir.
Tədqiqailarla müəyyən edilmişdir ki, kövşənlik əkinlərində suvarılan rayonlarda sudan otu uzun müddət hektardan 250-280 sentner yaşıl kütlə məhsulu vermişdir.
Sudan otunun quru otunda 9-10% zülal var. Bir kq yaşıl kütləsində 65-80 mq karotin olur. Proteinin həzm olunma əmsalı 60,8%, yağ-45,7%, azotsuz ekstraktiv maddələr-73,4%, sellüloza-69,1%-dir. Sudan otu heyvanlar üçün yaxşı yemdir. Vətəni Sudan ölkəsidir.
Məhsulun yığılması.
Quru ot üçün Sudan otunun borulaşma fazasının sonu və süpürgələmə fazasının başlanğıcında biçməyə başlayırlar. İkinci və üçüncü biçimləri də 30 günlük fasilələrlə aparırlar. Biçim torpaq səthindən 7-8 sm hündürlükdə aparılır. Aşağı həddə cavan budaqların inkişafı və yaşıl kütlə məhsuldarlığı aşağı düşür.
İstinadlar
- http://library.adau.edu.az/view.php?lang=az&menu=book&id=249 2016-03-04 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kalis Sudan otu ve ya Sudan sorqosu lat Sorghum sudanense sorqonun novu SorqoBotaniki tesviriGuclu sacaqli kok sistemine malikdir Koku torpagin 2 5 m derinliyine isleyir etrafa ise 0 75 m e qeder yayila bilir Sudan otunda da dayaq yaxud hava kokleri emele gelir Govdesi silindir sekilli icerisi ag parenxim huceyrelerle doludur Govdenin hundurluyu 0 8 m den 3 m e qeder olur Govdesinde 3 5 yaxud 8 12 bugumarasi olur Umumi kollanmasina gore sudan otu uc qrupa bolunur zeif kollanan 12 edede qeder budaq emele getiren orta derecede kollanan 12 25 e qeder budaq emele getiren siddetli kollanan 25 den yuxari budaq emele getiren Kolun formasina gore sudan otu dikduran zeif daginiq daginiq yarimeyilmis ve eyilmis formalara bolunur En cox yayilan formalar dikduran ve zeif dagilandir Yarpaq yarpaq ayasi ve yarpaq sethinden ibaretdir Yarpaq sethi genis sirimli cilpaq duz kenarlari girintili cixintili ve uzunlugu 60 sm e qederdir Yarpaqlanma derecesine gore sudan otu 3 qrupa ayrilir 1 Zeif yarpaqlanma esas govdede 6 ya qeder yarpaq olur 2 Orta derecede yarpaqlanma esas govdede yarpaqlarin miqdari 6 9 eded 3 Yaxsi yarpaqlanma yarpaqlarin miqdari 9 ededen yuxari Cicek qrupu cox sunbullu supurgedir Supurgenin uzunlugu 40 sm e catir Meyvesi dendir Her supurgeden 4 5 qram den alinir Denin mutleq kutlesi 10 15 qramdir Bioloji xususiyyetleri Sudan otu istilik seven bitkidir Toxumlarin minimal cucerme temperaturu 8 10 C optimal ise 20 30 C dir Faydali temperaturun cemi sortun yetisme muddetinden asili olaraq 2200 3000 C arasinda deyisir Menfi 3 4 C saxtada bitkinin cucertileri mehv olur Orta gundelik temperatur 10 C kecdikde bitki intensiv inkisaf edir Guclu kok sistemi ve vegetasiya muddetinin uzun olmasina gore Sudan otu quraqliga davamlidir Esasen torpagin derin qatlarindaki nemlikden istifade edir Sudan otu qisa gun bitkisidir Uzun gunde inkisafi bir qeder zeifleyir Qaratorpaq ve sabalidi torpaqlarda yaxsi inkisaf edir Zeif tursuluga dozmesine baxmayaraq duzlu torpaqlari sevmir Bir ton quru madde yaratmaq ucun Sudan otu torpaqdan 25 30 kq azot 6 7 kq fosfor ve 15 17 kq kalium elementi aparir Sudan otu zeif inkisaf ederek sepinden 5 6 hefte sonra 4 5 yarpaq emele getirir Kollanma fazasi 5 ci yarpaq emele geldikde baslayir Bu dovrde gundelik boy artimi 5 10 sm e catir Govdenin boyumesi cicekleme fazasinda dayanir Sudan otu bicinden sonra govdede qalan gozcuklerden yaxud kollanma bugumundan yeni budaqlar emele getirerek inkisaf edir Bezen de govdede saxlanilmis boy noqtesi hesabina inkisaf edir Bir ilde coxlu bicimler verir Vegetasiya muddeti 110 120 gundur Novbeli ekinde yeri Sudan otu denli paxlali bitkiler payizliq taxillar qargidali coxillik otlar ve s tarla bitkilerinden sonra novbelenir Sudan otu torpagin derinliyindeki nemlikden ve mehsul emele getirmek ucun coxlu asan menimsenilen azotdan istifade etdiyine gore ondan sonra kok sistemi torpagin derin qatlarina geden bitkileri novbelendirmek olmaz seker cugunduru gunebaxan Gubreleme Hektara 15 20 ton peyin verdikde Sudan otunun quru ot mehsuldarligi 20 25 artir Sudan otu ucun selef bitkisinin altina da peyin verilmesine yaxsi reaksiya gosterir Ekinlere tesir edici madde hesabi ile hektara 45 kq azot verdikde quru ot mehsuldarligi 12 15 sentner artir Meslehet gorulur ki ekinlerin her hektarina orta hesabla kimyevi cekide 45 50 kq azot 30 45 kq fosfor ve 30 45 kq kalium gubresi verilsin Torpagin becerilmesi ve sepin Toragin Sudan otu ucun becerilmesi Dari bitkisinde oldugu kimidir Uzleme ve erken sumlama bitkinin aqrotexnikasinda boyuk ehemiyyet kesb edir Sepin qabagi erken yazda iki iz malalanir ve iki defe kultivasiya cekilir Birinci kultivaisyani 8 10 sm derinliyinde ikincini ise sepin qabagi 4 5 sm derinliyinde aparirlar eyni derinlikde xirda toxumlari basdirmaq ve effektli cixislar almaq ucun sepinqabagi torpagi sixlasdirirlar Yaz quraq kecdikde birinci kultivasiyadan sonra torpagin sixlasdirilmasi faydalidir Bu halda torpaqda nemlik yaxsi saxlanilir ve cucermis alaqlar ikinci kultvasiyada mehv edilir Sudan otunun sepinine torpagin 10 sm lik qatinda temperatur 10 120C olduqda baslanilir Ot meqsedi ucun sepin basdan basa toxum meqsedile gencergeli usulla aparilir Toxum agir torpaqlarda 3 4 sm yungul torpaqlarda ise 6 8 sm e qeder derinliye basdirilir Sepinden sonra tarlada kipleme aparilir Ehemiyyeti Sudan otu quru ot ve yasil kutle mehsulu verir Mehsuldarligina gore sudan otu butun birillik taxil otlarini otub kecir Yaxsi aqrotexniki fonda sudan otu hektardan 50 70 ve hetta 100 sentnere qeder quru ot mehsulu verir Tedqiqailarla mueyyen edilmisdir ki kovsenlik ekinlerinde suvarilan rayonlarda sudan otu uzun muddet hektardan 250 280 sentner yasil kutle mehsulu vermisdir Sudan otunun quru otunda 9 10 zulal var Bir kq yasil kutlesinde 65 80 mq karotin olur Proteinin hezm olunma emsali 60 8 yag 45 7 azotsuz ekstraktiv maddeler 73 4 selluloza 69 1 dir Sudan otu heyvanlar ucun yaxsi yemdir Veteni Sudan olkesidir Mehsulun yigilmasi Quru ot ucun Sudan otunun borulasma fazasinin sonu ve supurgeleme fazasinin baslangicinda bicmeye baslayirlar Ikinci ve ucuncu bicimleri de 30 gunluk fasilelerle aparirlar Bicim torpaq sethinden 7 8 sm hundurlukde aparilir Asagi hedde cavan budaqlarin inkisafi ve yasil kutle mehsuldarligi asagi dusur Istinadlarhttp library adau edu az view php lang az amp menu book amp id 249 2016 03 04 at the Wayback Machine