Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi quşarmudu (lat. Sorbus aucuparia) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin quşarmudu cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir - VU A2c+3 cd. Azərbaycanın nadir növüdür.
| Adi quşarmudu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Adi quşarmudu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Quşarmudu qiymətli bitki olduğundan bağlarda və parklarda da becərilir. Meyvələri tam yetişəndə toplanır. Meyvələrinin xoşagələn turşməzə dadı vardır. Təbabətdə quşarmudu mədə-bağırsaq, nəfəs yolları xəstəliklərində istifadə olunur. Çox vaxt təzə dərilən kimi, bəzən isə xüsusi peçlərdə qurudandan sonra işlədilir.
Təzə dərilmiş meyvələri soyuq binalarda və ya dondurulmuş halda bütün qış ayları saxlamaq olur. Meyvələrində çoxlu miqdarda şəkər, üzvi turşular [alma, limon, salisil turşuları] və qatranlı maddələr vardır. Bundan başqa meyvələrinin tərkibində karotin, C, B1, B2, və s. vitaminləri vardır. Ona görə də meyvələrindən vitaminli xammal kimi təbabətdə geniş istifadə olunur. Belə ki, qurudulmuş meyvələrindən çay hazırlayıb, avitaminozlarda daha çox işlədirlər.
Qurudulmuş meyvələri "vitamin yığıntısı"nın tərkibində, yaxud ayrıca çay kimi dəmləyərək avitaminoz zamanı və qaraciyər xəstəliklərində istifadə edilir. Bundan başqa təzə dərilmiş meyvələrindən şərbət, mürəbbə hazırlayıb, qanazlığında və qaraciyər xəstəlikləri zamanı, eləcə də qənnadı sənayesində işlədirlər.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 6-8 (bəzən 15) m, gövdəsinin diametri 40 sm çatan ağac və ya hündür koldur. Gövdəsinin qabığı boz, hamar, qoca ağaclarda çatlıtəhərdir. Tumurcuqları konus formalı, tünd rəngli, ağımtıl tüklüdür. Yarpaqları təklələkli, qısa ucu biz olan 11– 19 yarpaqcıqdan ibarətdir. Orta yarpaqcıqların uzunluğu 4-8 sm, eni 0.8- 3 sm qeyri-simmetrik yumurtavari-lansetvari, qıraqları yuxarı hissədə iti mişarvaridir. Üstdən yaşıl, altdan bozumtul-mavitəhər rənglidir. Çiçək qrupu çoxçiçəkli, qalxanvaridir, tüklənmiş, sonradan çılpaqlaşan budaqcıqların ucunda yerləşir. Çiçəkləri 10–15 mm, ağ, özünəməxsus kəskin iyə malikdir. Narıncı və sarımtıl rəngli yetişmiş meyvələri 7–11 mm, kürəvari, yumurtavari və ya uzunsov yumurtavaridir, 2-4 (bəzən 8) ədəd uzunsov, ucu biz toxumu vardır. May-iyunda çiçəkləyir, avqust-sentyabrda meyvə verir.
Qısa morfoloji təsviri
6–15 m hündürlüyündə, ağac və ya kol bitkisidir. Tumurcuqları tünd, konusşəkilli, ağımtıl tüklüdür. Yarpaqları təklələkvaridir. 13-15 yarpaqcıqdan ibarətdir. Yuxarıda yerləşən yarpaqlar çılpaq, orta yarpaqlar yumurtavari-lansetşəkilli və ya uzunsov-lansetvari, yuxarı hissədən kənarları dişli, aşağı hissədən bütövkənarlı, 5-6 sm uzunluğunda, 1,5-1,8 sm enindədir. Çiçəkləri çoxçiçəkli qalxancıqda yerləşir. Ləçəkləri ağ, kəskin özünəməxsus ətirli, 10–15 mm diametrindədir. Kasacığı əyilmiş, kənarları dişli, vəzili, kirpikciklidir. Yetişmiş meyvələri şarvari, yumurtavari və ya uzunsov-yumurtavari, narıncı, bəəzn sarımtıl, 2-4 uzunsov toxumludur.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
Çiçəkləməsi may-iyun, meyvə əmələgətirməsi avqust-sentyabr aylarına təsadüf edir. Meşə kənarlarında, fıstıq meşələrində talalarda, yuxarı dağ qurşaqlarında rast gəlinir.
Mənşəyi və yayılması
Adi quşarmudu Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda geniş yayılmışdır. Quşarmudunu eyni zamanda bağlarda və parklarda da becərirlər.
Adi quşarmudu qafqaz coğrafi tipinin qafqaz sinfinin qafqaz qrupuna aiddir. Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda Böyük Qafqazda və Kiçik Qafqazın şimal rayonlarında yuxarı meşə zolağından yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir. Böyük Qafqazın qərbi və Quba sahəsi, Kiçik Qafqazın şimal hissəsidir.
Sayı və tendensiyası
Populyasiya azalır, yaşama ərazisi məhdudlaşır.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Kseromezofitdir, meşə və qayatöküntü bitkilik tiplərində rast gəlir. Meşə talaları, meşə kənarları, fıstıq meşələri və qayalarda tək-tək, ya da qrup şəklində rast gəlir.
Kimyəvi tərkib
Adi quşarmudu flavonoid, steroid, C, P, B2, E vitaminləri, piyli yağlar, aromatik və sianogen birləşmələr, aşı maddələri, fenolkarbon və üzvü turşular, karotinoidlər və antosianlarla zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Elmi, eksperimental və xalq təbabətində, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Hind və Azərbaycanın orta əsrlər təbabətində istifadə olunmuşdur. Əsasən mədə-bağırsaq, dizenteriya, qaraciyər, böyrək, böyrək daşı, sinqa, angina, revmatizm xəstəliklərinə qarşı, habelə avitaminoz, ishal və maddələr mübadiləsinin pozulması zamanı istifadə olunur. Antifunqal, antibakterial, protistosid, kontraseptiv, yarasağaldıcı, diuretik, işlədici, büzüşdürücü, hemostatik, iltihab proseslərinə qarşı və insektisid təsirə malikdir.
İstifadə olunan hissələri
Dərman məqsədilə meyvələrindən istifadə olunur. Bunu meyvələri şaxta düşəndən sonra toplanır. Tibbdə həm mədəni becərilən, həm də yabanı halda yayılan quşarmudu bitkisinin meyvələrindən çox vaxt təzə dərilən kimi, yaxud qurudandan sonra istifadə olunur.
Müalicə məqsədi ilə bitkinin tumurcuqları, çiçəkləri, meyvələri, yarpaqları və qabığı istifadə edilir.
İstifadə formaları
Dəmləmə və cövhər.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Meyvələri yeməlidir, qənnadı məmulatlarının və spirtli içkilərin hazırlanmasında istifadə olunur. Quru meyvələr çay və qəhvə suroqatı kimi istifadə oluna bilər. Yaxşı bal və çiçək tozu verir. Dekorativ və boyaq bitkisidir.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Dərman bitkisi kimi əhali tərəfindən həddindən artıq toplanılması, kolların qırılması kimi səbəblərdir.
Mühafizə tədbirləri
Xüsusi mühafizə tədbirləri aparılmayıb. Yasaqlıqların təşkili vacibdir.
Sinonimləri
- Aucuparia sylvestris Medik.
- Mespilus aucuparia (L.) Scop.
- Pyrenia aucuparia (L.) Clairv.
- Pyrus aucuparia (L.) Gaertn.
- Pyrus aucuparia subsp. aucuparia aucuparia
- Pyrus aucuparia var. typica (C.K.Schneid.) Asch. & Graebn.
- Pyrus rossica A.D.Danilov
- Sorbus altaica Koehne
- Sorbus amurensis Koehne
- Sorbus anadyrensis Kom.
- Sorbus aucuparia subsp. aucuparia aucuparia
- Sorbus aucuparia var. typica C.K.Schneid.
- Sorbus boissieri C.K.Schneid.
- Sorbus boissieri var. adsharica Sosn.
- Sorbus camschatcensis Kom.
- Sorbus glabrata (Wimm. & Grab.) Hedl.
- Sorbus kamtschatcensis Kom. [Spelling variant]
- Sorbus pohuashanensis (Hance) Hedl.
- Sorbus pohuashanensis var. amurensis (Koehne) Y.L.Chou & S.L.Tung
- Sorbus polaris Koehne
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 477.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi qusarmudu lat Sorbus aucuparia bitkiler aleminin gulcicekliler destesinin gulciceyikimiler fesilesinin qusarmudu cinsine aid bitki novu IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Nesli kesilmeye hessas olanlar kateqoriyasina aiddir VU A2c 3 cd Azerbaycanin nadir novudur Adi qusarmuduElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste GulciceklilerFesile GulciceyikimilerYarimfesile GavalikimilerTriba Yarimtriba Cins QusarmuduNov Adi qusarmuduBeynelxalq elmi adiSorbus aucuparia L 1753Sekil axtarisiITIS 25320NCBI 36599EOL 241042 Qusarmudu qiymetli bitki oldugundan baglarda ve parklarda da becerilir Meyveleri tam yetisende toplanir Meyvelerinin xosagelen tursmeze dadi vardir Tebabetde qusarmudu mede bagirsaq nefes yollari xesteliklerinde istifade olunur Cox vaxt teze derilen kimi bezen ise xususi peclerde qurudandan sonra isledilir Teze derilmis meyveleri soyuq binalarda ve ya dondurulmus halda butun qis aylari saxlamaq olur Meyvelerinde coxlu miqdarda seker uzvi tursular alma limon salisil tursulari ve qatranli maddeler vardir Bundan basqa meyvelerinin terkibinde karotin C B1 B2 ve s vitaminleri vardir Ona gore de meyvelerinden vitaminli xammal kimi tebabetde genis istifade olunur Bele ki qurudulmus meyvelerinden cay hazirlayib avitaminozlarda daha cox isledirler Qurudulmus meyveleri vitamin yigintisi nin terkibinde yaxud ayrica cay kimi demleyerek avitaminoz zamani ve qaraciyer xesteliklerinde istifade edilir Bundan basqa teze derilmis meyvelerinden serbet murebbe hazirlayib qanazliginda ve qaraciyer xestelikleri zamani elece de qennadi senayesinde isledirler Botaniki tesviriHundurluyu 6 8 bezen 15 m govdesinin diametri 40 sm catan agac ve ya hundur koldur Govdesinin qabigi boz hamar qoca agaclarda catliteherdir Tumurcuqlari konus formali tund rengli agimtil tukludur Yarpaqlari teklelekli qisa ucu biz olan 11 19 yarpaqciqdan ibaretdir Orta yarpaqciqlarin uzunlugu 4 8 sm eni 0 8 3 sm qeyri simmetrik yumurtavari lansetvari qiraqlari yuxari hissede iti misarvaridir Ustden yasil altdan bozumtul maviteher renglidir Cicek qrupu coxcicekli qalxanvaridir tuklenmis sonradan cilpaqlasan budaqciqlarin ucunda yerlesir Cicekleri 10 15 mm ag ozunemexsus keskin iye malikdir Narinci ve sarimtil rengli yetismis meyveleri 7 11 mm kurevari yumurtavari ve ya uzunsov yumurtavaridir 2 4 bezen 8 eded uzunsov ucu biz toxumu vardir May iyunda cicekleyir avqust sentyabrda meyve verir Qisa morfoloji tesviri6 15 m hundurluyunde agac ve ya kol bitkisidir Tumurcuqlari tund konussekilli agimtil tukludur Yarpaqlari teklelekvaridir 13 15 yarpaqciqdan ibaretdir Yuxarida yerlesen yarpaqlar cilpaq orta yarpaqlar yumurtavari lansetsekilli ve ya uzunsov lansetvari yuxari hisseden kenarlari disli asagi hisseden butovkenarli 5 6 sm uzunlugunda 1 5 1 8 sm enindedir Cicekleri coxcicekli qalxanciqda yerlesir Lecekleri ag keskin ozunemexsus etirli 10 15 mm diametrindedir Kasacigi eyilmis kenarlari disli vezili kirpikciklidir Yetismis meyveleri sarvari yumurtavari ve ya uzunsov yumurtavari narinci beezn sarimtil 2 4 uzunsov toxumludur Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleriCiceklemesi may iyun meyve emelegetirmesi avqust sentyabr aylarina tesaduf edir Mese kenarlarinda fistiq meselerinde talalarda yuxari dag qursaqlarinda rast gelinir Menseyi ve yayilmasiAdi qusarmudu Cenubi Qafqazda o cumleden Azerbaycanda genis yayilmisdir Qusarmudunu eyni zamanda baglarda ve parklarda da becerirler Adi qusarmudu qafqaz cografi tipinin qafqaz sinfinin qafqaz qrupuna aiddir Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanda Boyuk Qafqazda ve Kicik Qafqazin simal rayonlarinda yuxari mese zolagindan yuxari dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 2300 m qeder bitir Boyuk Qafqazin qerbi ve Quba sahesi Kicik Qafqazin simal hissesidir Sayi ve tendensiyasiPopulyasiya azalir yasama erazisi mehdudlasir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerKseromezofitdir mese ve qayatokuntu bitkilik tiplerinde rast gelir Mese talalari mese kenarlari fistiq meseleri ve qayalarda tek tek ya da qrup seklinde rast gelir Kimyevi terkibAdi qusarmudu flavonoid steroid C P B2 E vitaminleri piyli yaglar aromatik ve sianogen birlesmeler asi maddeleri fenolkarbon ve uzvu tursular karotinoidler ve antosianlarla zengindir Tesiri ve tetbiqiElmi eksperimental ve xalq tebabetinde elece de baytarliqda genis tetbiq edilir Hind ve Azerbaycanin orta esrler tebabetinde istifade olunmusdur Esasen mede bagirsaq dizenteriya qaraciyer boyrek boyrek dasi sinqa angina revmatizm xesteliklerine qarsi habele avitaminoz ishal ve maddeler mubadilesinin pozulmasi zamani istifade olunur Antifunqal antibakterial protistosid kontraseptiv yarasagaldici diuretik isledici buzusdurucu hemostatik iltihab proseslerine qarsi ve insektisid tesire malikdir Istifade olunan hisseleriDerman meqsedile meyvelerinden istifade olunur Bunu meyveleri saxta dusenden sonra toplanir Tibbde hem medeni becerilen hem de yabani halda yayilan qusarmudu bitkisinin meyvelerinden cox vaxt teze derilen kimi yaxud qurudandan sonra istifade olunur Mualice meqsedi ile bitkinin tumurcuqlari cicekleri meyveleri yarpaqlari ve qabigi istifade edilir Istifade formalariDemleme ve covher Diger faydali xususiyyetleri ve istifadesiMeyveleri yemelidir qennadi memulatlarinin ve spirtli ickilerin hazirlanmasinda istifade olunur Quru meyveler cay ve qehve suroqati kimi istifade oluna biler Yaxsi bal ve cicek tozu verir Dekorativ ve boyaq bitkisidir Mehdudlasdirici amillerDerman bitkisi kimi ehali terefinden heddinden artiq toplanilmasi kollarin qirilmasi kimi sebeblerdir Muhafize tedbirleriXususi muhafize tedbirleri aparilmayib Yasaqliqlarin teskili vacibdir SinonimleriAucuparia sylvestris Medik Mespilus aucuparia L Scop Pyrenia aucuparia L Clairv Pyrus aucuparia L Gaertn Pyrus aucuparia subsp aucuparia aucuparia Pyrus aucuparia var typica C K Schneid Asch amp Graebn Pyrus rossica A D Danilov Sorbus altaica Koehne Sorbus amurensis Koehne Sorbus anadyrensis Kom Sorbus aucuparia subsp aucuparia aucuparia Sorbus aucuparia var typica C K Schneid Sorbus boissieri C K Schneid Sorbus boissieri var adsharica Sosn Sorbus camschatcensis Kom Sorbus glabrata Wimm amp Grab Hedl Sorbus kamtschatcensis Kom Spelling variant Sorbus pohuashanensis Hance Hedl Sorbus pohuashanensis var amurensis Koehne Y L Chou amp S L Tung Sorbus polaris KoehneIstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 477 Hemcinin bax