Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarıqamış hərəkatı — Rus İmperiyası ilə Osmanlı İmperiyası arasında Birinci dünya müharibəsi dövründə 1914-cü il dekabr ayından 1915-ci il yanvar ayına qədər Sarıqamış bölgəsində baş vermiş döyüşdür. Döyüş Osmanlı dövlətinin böyük hərbi səhvi nəticəsində Rusiya çarlığının qələbəsi ilə nəticələnmişdir.
| Sarıqamış döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Birinci dünya müharibəsi | |||
 | |||
| Tarix | 1914-cü il 4 dekabr - 1915-ci il 18 yanvar | ||
| Yeri | Sarıqamış | ||
| Nəticəsi | Osmanlı İmperiyası məğlub oldu | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Qafqaz cəbhəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Məqsəd
1914-cü ilin noyabr ayında Azap və Köprüköyə hücum edən rus qoşunlarını məğlub edən III Ordunun komandanı Həsən İzzət paşa, rus ordusunu təqib etmək yerinə öz ordusunu 15 km geriyə çəkmişdi.
O dövrdə Osmanlı ordusunun əsas məqsədi rus ordusunu məğlub edərək Bakı neftinə çatmaq və Alman imperiyasının sənaye ehtiyacını qarşılamaq idi. Bundan əlavə 1877-1878-ci il müharibəsindəki torpaq itkilərini (Batum, Qars, Ərdahan, Sarıqamış və Artvin) geri qaytarmaq üçün 1914-cü ildə Osmanlı dövlətinin baş komandan vəkili və Hərbi nazir Ənvər Paşa, Sarıqamış hərəkatının planını öz qərərgah zabitlərinə təqdim etdi. Həm Osmanlı, həm də alman zabitləri bu planı qəbul etmişdir.
Qüvvələr
Şərqi qorumaqla vəzifələndirilən ordu III Ordu idi. Bu planı isə III Ordunun IX, X və XI Ordu korpusları və II Süvari tüməni tədbiq etməli idi. III Ordunun qərərgahı və IX Ordu korpusu Ərzurum qalasında, XI Ordu korpusu Elazığ qalasında bə X Ordu korpusu Sivasda yerləşmişdi.
III Ordu
- IX Ordu korpusu - Əhməd Fevzi paşa
- X Ordu korpusu - polkovnik Hafiz Haqqı paşa
- XI Ordu korpusu - Əbdül Kərim paşa
II Süvari tüməni
III Ordunun ümumi gücünün 125.000 nəfər olduğu deyilsə də, bu saya döyüşçü olmayan nəqliyat birlikləri, anbar alayı, hərbi polis də daxil idi. Osmanlı imperiyasının döyüşən heyətinin 75.000 nəfər olduğu düşünülür. Bu hərbi heyətə 72 pulemyot vı 218 ədəd top dəstək verməkdə idi. Rus ordusunun sayı Osmanlı ordusunun sayından az olsa da, aöır silah, topşu və təminat baxımından mütləq üstünlüyə sahib idi. Rus qoşununa 4 ədəd 2-si d də daxil idi. Digər iki tabor isə vuruşmaqda idi.
Tarix
Döyüşdən sonra
Sarıqamışdakı rus ordu generalı Pietroviç xatirələrində bu mənzərədən dəhşətə gəldiyini yazırdı. Tədqiqatçılar yazır ki, rus generalının son illər üzə çıxarılan məktub və xatirələri tük ürpədir, ürək göynədir. Pietroviç Moskvaya göndərdiyi teleqramda yazıb: "Onları təslim ala bilmədim, çünki əsir alınası heç kimsə yoxdur. Onlar bizdən əvvəl öz Allahlarına təslim olmuşdular". Sarıqamışı azad edəcək ordu komandanı Hafiz Hakkı paşa da Ənvər paşaya göndərdiyi teleqramda yazırdı: "Bitti, paşam, ordumuzun küllisi mahvoldu".
Nəticə
Tarixin Sarıqamış uğursuzluğundan sonra Türkiyənin şərq hissəsi rus ordusunun işğalına, Qars və Ərzurum əhalisi isə ermənilərin hücumuna məruz qaldı. 1916-cı ilin fevralında Ərzurum, martda İsfahan, apreldə Trabzon, mayda Xoy və Dilman, iyunda Ərzincan, avqustda isə erməni terrorçu dəstələri tərəfindən işğal edildi. Ruslara arxalanan ermənilər kürd-müsəlman kəndlərinə hücum edərək əhalini qılıncdan keçirdilər.
Sarıqamış məğlubiyyəti Türkiyə ilə bərabər Azərbaycanın da məğlubiyyətinə səbəb oldu. Bu uğursuzluqdan güclənən erməni terrorçuları Azərbaycana üz tutdular, buranı kənd-kənd, oba-oba yandırıb külə döndərdilər. Ən dəhşətlisi isə budur ki, Anadolunun şərqində Ermənistan dövləti yaratdılar. Sarıqamış savaşında əsir götürülən minlərlə türk əsgərini Rusiya Cənubi Qafqaza gətirərək o vaxt "cəhənnəm adası" adlandırılan Nargində yerləşdirdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Erickson, Ordered to Die, pp. 59–60.
- Allen W. E. D., Muratoff P. Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border 1828–1921. Cambridge University Press. 2011. P. 284
- Joshua A. Sanborn. Imperial Apocalypse: The Great War and the Destruction of the Russian Empire. Oxford University Press. 2014. P. 88
Mənbə
- http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2011/yanvar/151864.htm
- САРЫКАМЫШ Краткий очерк декабрьской операции 1914 года
- Киган, Джон. "Первая мировая война"
Xarici keçidlər
- Türk Tarih Kurumu, I. Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesinde: Sarıkamış Savaşı 2012-04-28 at the Wayback Machine
- Sarıkamış Harekatı Belge Arşivi
- Sarıkamış Harekatı 2008-09-07 at the Wayback Machine
- Sarıkamış Harekatı'nın Nedenleri 2008-11-13 at the Wayback Machine
- Sarıkamış Harekatı'nın Doğurduğu Sonuçlar 2011-02-26 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sariqamis herekati Rus Imperiyasi ile Osmanli Imperiyasi arasinda Birinci dunya muharibesi dovrunde 1914 cu il dekabr ayindan 1915 ci il yanvar ayina qeder Sariqamis bolgesinde bas vermis doyusdur Doyus Osmanli dovletinin boyuk herbi sehvi neticesinde Rusiya carliginin qelebesi ile neticelenmisdir Sariqamis doyusuBirinci dunya muharibesiTarix 1914 cu il 4 dekabr 1915 ci il 18 yanvarYeri SariqamisNeticesi Osmanli Imperiyasi meglub olduErazi deyisikliyi Qafqaz cebhesiMunaqise terefleriOsmanli Imperiyasi Rus ImperiyasiKomandan lar Enver Pasa Hafiz Haqqi Pasa Nikolay YudenicTereflerin quvvesi120 000 60 000Itkiler33 000 doyus meydaninda olmus 10 000 xestexanada olmus 10 000 yaralanmis 7 000 nefer esir dusmusdur 16 000 nefer olmus 12 000 nefer yaralanmisdir Vikianbarda elaqeli mediafayllarMeqsed1914 cu ilin noyabr ayinda Azap ve Koprukoye hucum eden rus qosunlarini meglub eden III Ordunun komandani Hesen Izzet pasa rus ordusunu teqib etmek yerine oz ordusunu 15 km geriye cekmisdi O dovrde Osmanli ordusunun esas meqsedi rus ordusunu meglub ederek Baki neftine catmaq ve Alman imperiyasinin senaye ehtiyacini qarsilamaq idi Bundan elave 1877 1878 ci il muharibesindeki torpaq itkilerini Batum Qars Erdahan Sariqamis ve Artvin geri qaytarmaq ucun 1914 cu ilde Osmanli dovletinin bas komandan vekili ve Herbi nazir Enver Pasa Sariqamis herekatinin planini oz qerergah zabitlerine teqdim etdi Hem Osmanli hem de alman zabitleri bu plani qebul etmisdir QuvvelerSerqi qorumaqla vezifelendirilen ordu III Ordu idi Bu plani ise III Ordunun IX X ve XI Ordu korpuslari ve II Suvari tumeni tedbiq etmeli idi III Ordunun qerergahi ve IX Ordu korpusu Erzurum qalasinda XI Ordu korpusu Elazig qalasinda be X Ordu korpusu Sivasda yerlesmisdi III Ordu IX Ordu korpusu Ehmed Fevzi pasa X Ordu korpusu polkovnik Hafiz Haqqi pasa XI Ordu korpusu Ebdul Kerim pasa II Suvari tumeni III Ordunun umumi gucunun 125 000 nefer oldugu deyilse de bu saya doyuscu olmayan neqliyat birlikleri anbar alayi herbi polis de daxil idi Osmanli imperiyasinin doyusen heyetinin 75 000 nefer oldugu dusunulur Bu herbi heyete 72 pulemyot vi 218 eded top destek vermekde idi Rus ordusunun sayi Osmanli ordusunun sayindan az olsa da aoir silah topsu ve teminat baximindan mutleq ustunluye sahib idi Rus qosununa 4 eded 2 si d de daxil idi Diger iki tabor ise vurusmaqda idi TarixSariqamisda ordu qis geyimindeNikolay YudenicDoyusden sonraSariqamisdaki rus ordu generali Pietrovic xatirelerinde bu menzereden dehsete geldiyini yazirdi Tedqiqatcilar yazir ki rus generalinin son iller uze cixarilan mektub ve xatireleri tuk urpedir urek goynedir Pietrovic Moskvaya gonderdiyi teleqramda yazib Onlari teslim ala bilmedim cunki esir alinasi hec kimse yoxdur Onlar bizden evvel oz Allahlarina teslim olmusdular Sariqamisi azad edecek ordu komandani Hafiz Hakki pasa da Enver pasaya gonderdiyi teleqramda yazirdi Bitti pasam ordumuzun kullisi mahvoldu NeticeTarixin Sariqamis ugursuzlugundan sonra Turkiyenin serq hissesi rus ordusunun isgalina Qars ve Erzurum ehalisi ise ermenilerin hucumuna meruz qaldi 1916 ci ilin fevralinda Erzurum martda Isfahan aprelde Trabzon mayda Xoy ve Dilman iyunda Erzincan avqustda ise ermeni terrorcu desteleri terefinden isgal edildi Ruslara arxalanan ermeniler kurd muselman kendlerine hucum ederek ehalini qilincdan kecirdiler Sariqamis meglubiyyeti Turkiye ile beraber Azerbaycanin da meglubiyyetine sebeb oldu Bu ugursuzluqdan guclenen ermeni terrorculari Azerbaycana uz tutdular burani kend kend oba oba yandirib kule donderdiler En dehsetlisi ise budur ki Anadolunun serqinde Ermenistan dovleti yaratdilar Sariqamis savasinda esir goturulen minlerle turk esgerini Rusiya Cenubi Qafqaza getirerek o vaxt cehennem adasi adlandirilan Narginde yerlesdirdi Hemcinin baxGoycay doyusuIstinadlarErickson Ordered to Die pp 59 60 Allen W E D Muratoff P Caucasian Battlefields A History of the Wars on the Turco Caucasian Border 1828 1921 Cambridge University Press 2011 P 284 Joshua A Sanborn Imperial Apocalypse The Great War and the Destruction of the Russian Empire Oxford University Press 2014 P 88Menbehttp www anl az down meqale azerbaycan 2011 yanvar 151864 htm SARYKAMYSh Kratkij ocherk dekabrskoj operacii 1914 goda Kigan Dzhon Pervaya mirovaya vojna Xarici kecidlerTurk Tarih Kurumu I Dunya Savasi nda Kafkas Cephesinde Sarikamis Savasi 2012 04 28 at the Wayback Machine Sarikamis Harekati Belge Arsivi Sarikamis Harekati 2008 09 07 at the Wayback Machine Sarikamis Harekati nin Nedenleri 2008 11 13 at the Wayback Machine Sarikamis Harekati nin Dogurdugu Sonuclar 2011 02 26 at the Wayback Machine