Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarayevo mühasirəsi — Bosniya və Herseqovinanın paytaxtı olan Sarayevonun demək olar ki, dörd il ərzində Yuqoslaviya Xalq ordusu və sonradan Serb Respublikası ordusu tərəfindən (Serbiyada daxil olmaqla) mühasirədə saxlanılmasıdır. Mühasirə 5 aprel 1992-ci ildə başladılmış və 29 fevral 1996-cı ildə başa çatdırılmışdır.
| Sarayevo mühasirəsi | |||
|---|---|---|---|
| Bosniya müharibəsi | |||
| Tarix | 6 aprel 1992 — 29 fevral 1996 | ||
| Yeri | Sarayevo Bosniya və Herseqovina | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Öncəki hadisələr
Müharibə öncəsinə qədər Bosniya və Herseqovinada 1 905 829 nəfər müsəlman (43,7%), 1 369 258 nəfər serb (31,4%), 755 892 nəfər (17,3%) xorvat yaşayırdı. Ölkədə olan 106 icmadan 35-də, 32-də serblər üstünlük təşkil edirdi. Serblər əsasən qərb və şərq icmalarda, boşnaklar isə mərkəzi incalarda üstünlük təşkil edir. Xorvatlar isə bir necə icmada üstünlük təşkil edir. 240 min nəfər isə özünü yuqoslav hesab edir. Onlar əsasən serb və onların digər xalqlara qarışığından ibarətdir. 1991-ci il məlumatına görə ölkədə olan nikahların 27% qarışıq nikahlar idi.
18 noyabr 1990-cı ildə respublikada ilk çoxpartiyalı seçkilər keçirilmişdir. Skupşində olan yerlərin böyük hissəsinə müsəlmanlar sahib olmuşdurlar (86 yer). İkinci yeri isə Serb Demokrat partiyası (72 yer) və üçüncü yeri isə Xorvat Demokratik ittifaqı (44 yer) tuturdu.
Seçkilərdən sonra üç milli partiyadan ibarət olan koalisiya hökuməti qurulmuşdur. Müsəlmanların lideri İzetbeqoviç Bosniya və Herseqovinanın Prezidium katibi, xorvat Yore Pelivan baş-nazir, serb Momçilo Kraişnik isə Skpuoşinin spikeri seçilir. Ancaq ilk günlərdən parlamentdə ortaq məxrəcə gəlmək mümkünsüzləşmişdir. Bundan sonra Müsəlman-Xorvat koalisiyası qurulur. Onlar müstəqillik deklorasiyası parlamentə çıxarırlar. Buna cacab olaraq Serb Demokrat Partiyası bütün serb icmalarını birləşdirməyi qərara alırlar.
12 oktyabr Bosniya və Herseqovina parlamentində serblərin iştirakı olmadan səsvermədə "Bosniya və Herseqovinanın istiqlaliyyatı haqqında bəyamnamə" səs çoxluğu ilə qəbul edilmişdir. Burada serblər və xorvatlar milli azlıqlar kimi qəbul edilir. Bu serblərin muxtariyyətləşməsi üçün inpuls olmuşdur. Parlamentdə Serb diyarının Serbiya və Monteneqro ilə birləşməsi tələbini irəli sürmüşlər. Bosniya rəhbərliyi bunu qanunsuz elan etmiş və unitarlığın saxlanmasını tələb etmişdir. Ölkədə Herseq-Bosna vilayətinin təşkil edilməsini isə xorvatlar tələb edirdilər. Bu isə vəziyyəti dahada gərginləşdirirdi.
9 yanvar 1992-ci ildə serblər parlamentdə Bosniya və Heseqovina Serb Respublikası təşkil etdiyini bəyan etmişdir. 24 martda serblər hökumət, parlament və prezidium təşkil edirlər. 27 martda isə konstitutsiya qəbul edilir. Bununla yanaşı Bbosniya və Herseqoninanın Komfederativ ölkə olması ideyası ortaya atılmışdır. Burada üç xalqın ərazi subyektləri təşsil olunmalı idi.
25 yanvar 1992 ildə Bosniya və Herseqovina Skupşinası Bosniya və Herseqovinanın müstəqilliyi haqqında referendum keçirməyi qərara alır. 1 mart 1992-ci ildə ölkədə referendum keçirilir. Ölkədə seçiçilərin 63,4% (2 073 932 nəfər) iştirak edir. Seçicilərin 62,68% isə müstəqilliyə səs verir. Bundan sonra idə Avropa İttifaqına müstəqilliyin tanınması ilə bağlı müraciət edilir.
1991-ci il siyahıya alınmasına görə Sarayevoda 527 049 nəfər yaşayırdı. Onların 49,2% müsəlman, 29,8% serb, 10,7% yuqoslav, 6,6% isə xorvat idi.
Tərəflərin güçü və mövqeyi
Serblər
Serb dəstələr ilk əvvəllər serblərin kompakt yaşadığı ərazilərin müdafiəsini təşkil etməyə çalışırdılar. Ərazi müdafiəsini Serb Demokratik Partiyası öz üzərinə götürdükdən sonra "Böhran qərargahları" təşkil edir. Yuqoslaviya ordusu ölkədən çıxarıldıqdan sonra bir hissəsi Serb Respublikasının ordusunu təşkil edir. Onlar əsasən serblərdən ibarət idi.
Sarayevo rayonu ərazisində serblərin əsas qüvvəsi Sarayevo-Roman korpusu idi ki, oda 22 may 1992-ci ildə təşkil edilmişdir. Bu ordunun balansında 15 000 nəfər əsgər, 80 tank, 72 artilleriya qurğusu, 12 raket qurğusu və bir necə yüz mina atandan ibarət idi. İlk əvvəllər orduya general-mayor Tomislav Şipçiç rəhbərlik edirdi. 10 sentyabr 1992-ci ildən ona polkovnik Stanislav Qaliç rəhbərlik etmişdir. 10 avqustdan korpusa general Draqomir Miloşeviç rəhbərlik etmişdir.
Sarayevo korpusunun tərkibində Rusiya könüllülər dəstəsi belə vuruşurdu. RKD-2 1993-cü ilin yaz-yay ayları, RKD-3 1993-cü ilin payızından 1994-cü ilin sentyabrına qədər vuruşmuşdur. Sonra da rus və ukraynlar müharibənin sonuna qədər "Ağ canavarlar" dəstəsi olaraq vuruşmuşlar.
BMT ekspertlərinin məlumatına görə serblərin qüvvə çatışmazlığı səbəbindən şəhər ətrafı dağ və təpələrdən şəhərin atəşə tutulması taktikasını gerçəkləşdirirdilər.
Sarayevo və onun ətrafında olan icmaların onundan yarısını serblər əlində saxlayırdı. Onlar bu ərazini "Serb Sarayevosu" adlandırırdılar. Burada 120 min serb yaşayırdı.
Müsəlman və xorvatlar
Müsəlman və Xorvatların Sarayevoda ümumilikdə 10 000 "Vətənpərvərlər liqası" dəstələri və özünü müdafiə dəstələrindən təşkil edilirdi. Xorvatlar "Kral Tvrtko" briqadasını təşkil etmişlər. 1993-cü ildə bu briqada 1-ci müsəlman ordu korpusuna birləşdirilmişdir. 1992-ci ildə müsəlmanlar və xorvatların münaqişəsi zamanı onlar serblərlə birlikdə müsəlmanlara qarşı vuruşurdular.
İlk əvvələrindən tutmuş 1992-ci ilin avqustuna qədər müsəlman briqadaları ərazi prinsiplərinə əsasən bölünmüşdür. Avqust ayında orduna modernləşmə həyata keçirilmişdir. Nəticədə ordu 1-ci korpusu təşkil edilmişdir. Bura piyada, mobilləşdirilmiş və dağ briqadaları daxil idi. Onun mövcudluğu dövründə korpusa Mustafa Xayrulaxoviç, briqada generalı Vahid Karabeliç və briqadir Nicad Aynacic rəhbərlik etmişdir. Korpusa ümumilikdə 34 500 — 40 500 nəfər əsgər daxil idi.
1993-cü ilin payızına qədər müsəlman ordusunda kriminal qruplar fəaliyyət göstərirdi. Onlar serblərlə əlaqədə idilər. Bu qruplar 1993-cü ilin oktyabrında müsəlman ordusu tərəfindən aradan qaldırılmışdır.
Xronologiya
1992
1 mart 1992-ci ildə referendumun sonuncu günündə serb toyu keçirilərkən ərazidə öz milli bayraqlarını gəzdirmələri münaqişənin başlanması üçün qığılcım olmuşdur. Müsəlman kriminal qruplarından birinin rəhbəri Ramiz Delaliç toy karvanına atəş açmasına səbəb olur. Nəticədə keşiş yaralanır. Bəyin atası isə ölür. Bundan sonra serblər günahkarların tutularaq cəzalandırılmasını tələb edərək şəhərdə barikadalar qurmuşlar. Buna cavab olaraq müsəlmanlarda şəhərdə barikadlar qurmuşlar. Qarşılıqlı atışma zamanı dörd nəfər öldürülmüşdür. Bu hadisənin günahkarları cəzalandırılmamış qalmışdır. Serblərin barikat qurması isə haqlı olaraq müəlmanlar arasında serb silahlılarının əməliyyatları olaraq anlaşılmışdır.
Martda müsəlmanlar serb qüvvələri və Yuqoslaviya Xalq Ordusuna qarşı əməliyyatlara başlamışdır. Onlar Bstrikdəki 2-ci qərargahı 12 martda mühasirəyə almağa cəhd etmişlər. 23 martda isə ilk hücum gerçəkləşmişdir. 4 – 5 apreldə serblər və müsəlmanlar arasında döyüşlər gedir. Serb milisləri ilə atışmada iki müsəlman milis və bir dinc sakin ölür. Bosniya və Herseqovinada növbəti gün fövqəlada vəziyyət elan edilmişdir.. Araya ordu qüvvələri qatıldıqdan sonra əməliyyatlar dayanmışdır. "Xolidey İnn" dinc nümayişçilər atəşə tutulmuşdur. Burada Suada Dilberoviç və Olqa Suçiç öldürülür. Müsəlmanlar insidentdə serb snayperçiləri iddiham edərək binaya daxil olurlar. Burada altı nəfər həbs edilir. Onların snayper olması ehtimal edilir. Radovan Karadiç serblərin bu işə aiddiatlığını inkar edərək, vurulanların digər binalardakı snayperlər tərəfindən vurulmasını bildirir. 11 apreldə Bosniya və Herseqovina partiyaları vahid Sarayevonun yaradılmasına razılıq verirlər. 12 soreldə Lissabonda serb deleqasiyası Əli İzətnekoviçə Sarayevoda əməliyysatların tam dayandırılması təklifini irəli sürmüşlər.
1994
5 fevral 1994-cü ildə bazarında 120-mm-lik mərmi partladılır. Nəticədə 68 nəhər həyatını itirmiş, 144 nəfər yaralanmışdır. Bundan sonra NATO serblərə ultimatum göndərərək atrileriya zərbələrini kəsməyi tələb etmişdir. Əgər tələblər yerinə yetirilməyəcəyi təqdirdə serb mövqelərinə avia zərbələr endirələcəyi vurğulanmışdır. Serblərın geri çəkilmələri ilə əməliyyatlar baş tutmamışdır. 18 sentyabrda müsəlmanlar gözlənilməz həmlə ilə Qrdoni istiqamətdən Sedrenikə həmlə təşkil etmişlər. Onlar serbləri geri çəkilməyə məcbur etsələrdə serblər 20 sentyabra qədər itirilmiş mövqelərin bir hissəsini geri qaytara bilmişdilər
1995
28 avqust 1995-ci ildə Markaledə ardıcıl partlayışlar baş verir. Buraya beş minaatan mərmisi düşmüşdür. Partlayış zamanı 37 nəfər ölmüş və 90 nəfər yaralamışdır. Növbəti dəfə serblərə ağır artilleriyanı şəhər ətrafından çıxarmağı tələb etmişlər. 30 avqustda NATO serb mövqelərinə artilleriya zərbələri endirmişlər.
Sarayevo tuneli
1993-cü ildə gizli olaraq Sarayevo tuneli qazılır. Onun uzunluğu 760 metr olmuşdur. 30 iyunda artıq tunnellərin hər iki tərəfi birləşdirilmişdir. Artıq növbəti gün tunel istifadə olunmağa başlamışdır. Buradan hər gün qida məhsulları, qəzet, yanacaq və silah daşınırdı. Ən azı gün ərzində buradan 30 ton məhsul daşımaq mümkün idi. Hər gün tunellə 4000 Bosniya və Herseqovina ordusu və NATO əsgəri keçə bilərdi. Hər iki giriş bosniya güvvələrinin nəzarətində idi. Buradan hətta 400 kq yük daşıya bilən vaqonlar belə hərəkət edirdi. Tunel elektriklə və qrunt sularını xaricə vuran nasoslarla təmin edilmişdi.
Hərbi itkilər və mülki əhaliyə qarşı törədilən cinayətlər
Bosniya müsəlmanlarının və xorvatların itkiləri
Döyüşlər zamanı müsəlmanlar 6110 əsgər və 3389 mülki əhali itirmişdir. Xorvatların itkisi 67 əsgər və 682 mülki şəxs olmuşdur. Müsəlman və xorvat əhaliyə qarşı hərbi cinayətlərinə görə isə Veselin Vlaxoviçə Sarayevoda ölüm hökmü verilmişdir. Professor Smail Çekiç serblər Sarayevoda qeyri serblərə genosid həyata keçirmişlər. Beynəlxalq tribunal serb qüvvələrinin komandirlərindən biri general Ratko Mladiçi snayperlərə rəhbərlik etməklə mülki əhalini öldürməkdə, yaralamaqda, terror törətməkdə ittiham etmişdir.
Bosniya serblərinin itkiləri
Serb ordusu döyüşlərdə 2229 əsgərini itirmişdir. Mülki itki isə 1368 nəfər təşkil etmişdir
Şəhərdə serblərə qarşı 10–15 arası müharibəyə qədərki kriminal avtoritetlər vuruşurdu. Quskova təsdiq edir ki, onlar tərəfindən 10–20 arası şəxsi həbsxanalar təşkil edilmişdi.
İndiyənə kimi bölgədə 400 serbin nəşi aşkarlanmışdır. Boşnaklar isə bunun bir hissəsinin elə serblərin atdığı artilleriya zərbələri zamanı həlak olmasını bildirirlər. Serblərin vəziyyəti hökumət qüvvələri tərəfindən kriminal dəstələrə xüsusi Muşan Topaloviçə həyata keçirdi əməliyyatdan sonra yaxşılaşmışdır. Serb Respublikası prezidenti Milorad Dodikin sözlərinə görə Sarayevo və onun ətraf ərazilərindən 150 000 srrb qaçmalı olmuşdur. Sarayevo hərbi dairə məhkəməsi 1994-cü ilin dekabrında 14 nəfəri ölüm hökmünə layiq görmüşdür.
Mənbə
- SA92. BA: Sarajevo 1992. – 1996. photo gallery 2016-03-03 at the Wayback Machine
- Final report of the United Nations Commission of Experts on the Siege of Sarajevo 2014-03-02 at the Wayback Machine
- "Remember Sarajevo" by Roger M. Richards 2021-02-25 at the Wayback Machine
- Sarajevopodopsadom.com Al Jazeera Balkans
İstinadlar
- "Додик: Фашизам отерао Србе из Сарајева" (serb). 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- Trbovich, Ana S. A Legal Geography of Yugoslavia's Disintegration. Oxford University Press. 2008. səh. 221. ISBN . 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- Cook, Bernard A. Europe Since 1945. Taylor and Francis. 2001. səh. 140. ISBN . 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- Ethnic composition of Bosnia-Herzegovina population, by municipalities and settlements, 1991. census, Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine — Bilten no.234, Sarajevo 1991
- "Очерки военной истории конфликта в Югославии (1991—1995)" (rus). ArtOfWar. 2013-04-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- "Кто они ? Добровольцы" (rus). Српска.ру. 2012-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-26.
- (ingilis). 2014-03-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-18.
- "Prvi korpus Armije R BiH" (serb). 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- "Formiran Prvi korpus Armije RBiH" (serb). 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- "Hronologija opsade" (serb). 2013-05-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-30.
- Nizich, Ivana. War Crimes in Bosnia-Hercegovina. Helsinki Watch. 1992. 18–20. ISBN .
- "Что делать на мусульманском Востоке в центре Европы: Мир: Путешествия: Lenta.ru". 2016-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- "The Sarajevo Tunnel". 2016-03-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- "Bosnia jails Serb Veselin Vlahovic for war crimes". 2013-05-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- "CRIME OF GENOCIDE IN SARAJEVO UNDER SIEGE" (PDF). 2015-02-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- "THE PROSECUTOR OF THE TRIBUNAL AGAINST RATKO MLADIC" (PDF). 2021-11-14 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-05-15.
- "Činjenice ruše stereotipe o Srbima" (serb). Политика. 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- "Juka Prazina 1992. pucao na mitingaše" (serb). 2013-05-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-30.
- "January 10, 1994 Vreme News Digest Agency No 120" (ingilis). ArtOfWar. 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- "Juka of Sarajevo" (ingilis). 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-30.
- "Kriminalci kao ratni junaci" (serb). 2013-05-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-30.
- "Masovne grobnice u Sarajevu" (serb). 2013-05-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
- "Čemu služe izjave o poginulima" (serb). B92. 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-30.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sarayevo muhasiresi Bosniya ve Herseqovinanin paytaxti olan Sarayevonun demek olar ki dord il erzinde Yuqoslaviya Xalq ordusu ve sonradan Serb Respublikasi ordusu terefinden Serbiyada daxil olmaqla muhasirede saxlanilmasidir Muhasire 5 aprel 1992 ci ilde basladilmis ve 29 fevral 1996 ci ilde basa catdirilmisdir Sarayevo muhasiresiBosniya muharibesiTarix 6 aprel 1992 29 fevral 1996Yeri Sarayevo Bosniya ve HerseqovinaMunaqise terefleriBosniya ve Herseqovina Bosniya ve Herseqovina ordusu Bosniya ve Herseqovina erazi ozunu mudafie desteleri Xorvat Mudafie soveti NATO Yuqoslaviya Xalq Ordusu Sarayevo Roman korpusu Rus konulluleriKomandan lar Mustafa Xayrulaxovic Vahid Karavelic Nicad Aynacic Salko Jelic Mitulin Kukanyac Tomislav Sipcic Stanislav Qalic Draqomir MilosevicTereflerin quvvesi34 500 40 500 nefer 1500 esger 15 000 esgerItkilerMuselmanlar 6110 esger 3389 mulki Xorvatlar 67 esger 682 mulki 2229 esger 1368 mulki 150 000 qacqin Vikianbarda elaqeli mediafayllarOnceki hadiselerBosniya ve ve Herseqovinanin etnik xeritesi 1991 Muharibe oncesine qeder Bosniya ve Herseqovinada 1 905 829 nefer muselman 43 7 1 369 258 nefer serb 31 4 755 892 nefer 17 3 xorvat yasayirdi Olkede olan 106 icmadan 35 de 32 de serbler ustunluk teskil edirdi Serbler esasen qerb ve serq icmalarda bosnaklar ise merkezi incalarda ustunluk teskil edir Xorvatlar ise bir nece icmada ustunluk teskil edir 240 min nefer ise ozunu yuqoslav hesab edir Onlar esasen serb ve onlarin diger xalqlara qarisigindan ibaretdir 1991 ci il melumatina gore olkede olan nikahlarin 27 qarisiq nikahlar idi 18 noyabr 1990 ci ilde respublikada ilk coxpartiyali seckiler kecirilmisdir Skupsinde olan yerlerin boyuk hissesine muselmanlar sahib olmusdurlar 86 yer Ikinci yeri ise Serb Demokrat partiyasi 72 yer ve ucuncu yeri ise Xorvat Demokratik ittifaqi 44 yer tuturdu Sarayevonun etnik xeritesi 1991 il Seckilerden sonra uc milli partiyadan ibaret olan koalisiya hokumeti qurulmusdur Muselmanlarin lideri Izetbeqovic Bosniya ve Herseqovinanin Prezidium katibi xorvat Yore Pelivan bas nazir serb Momcilo Kraisnik ise Skpuosinin spikeri secilir Ancaq ilk gunlerden parlamentde ortaq mexrece gelmek mumkunsuzlesmisdir Bundan sonra Muselman Xorvat koalisiyasi qurulur Onlar musteqillik deklorasiyasi parlamente cixarirlar Buna cacab olaraq Serb Demokrat Partiyasi butun serb icmalarini birlesdirmeyi qerara alirlar 12 oktyabr Bosniya ve Herseqovina parlamentinde serblerin istiraki olmadan sesvermede Bosniya ve Herseqovinanin istiqlaliyyati haqqinda beyamname ses coxlugu ile qebul edilmisdir Burada serbler ve xorvatlar milli azliqlar kimi qebul edilir Bu serblerin muxtariyyetlesmesi ucun inpuls olmusdur Parlamentde Serb diyarinin Serbiya ve Monteneqro ile birlesmesi telebini ireli surmusler Bosniya rehberliyi bunu qanunsuz elan etmis ve unitarligin saxlanmasini teleb etmisdir Olkede Herseq Bosna vilayetinin teskil edilmesini ise xorvatlar teleb edirdiler Bu ise veziyyeti dahada gerginlesdirirdi 9 yanvar 1992 ci ilde serbler parlamentde Bosniya ve Heseqovina Serb Respublikasi teskil etdiyini beyan etmisdir 24 martda serbler hokumet parlament ve prezidium teskil edirler 27 martda ise konstitutsiya qebul edilir Bununla yanasi Bbosniya ve Herseqoninanin Komfederativ olke olmasi ideyasi ortaya atilmisdir Burada uc xalqin erazi subyektleri tessil olunmali idi 25 yanvar 1992 ilde Bosniya ve Herseqovina Skupsinasi Bosniya ve Herseqovinanin musteqilliyi haqqinda referendum kecirmeyi qerara alir 1 mart 1992 ci ilde olkede referendum kecirilir Olkede secicilerin 63 4 2 073 932 nefer istirak edir Secicilerin 62 68 ise musteqilliye ses verir Bundan sonra ide Avropa Ittifaqina musteqilliyin taninmasi ile bagli muraciet edilir 1991 ci il siyahiya alinmasina gore Sarayevoda 527 049 nefer yasayirdi Onlarin 49 2 muselman 29 8 serb 10 7 yuqoslav 6 6 ise xorvat idi Tereflerin gucu ve movqeyiSerbler Serb geyimi Serb desteler ilk evveller serblerin kompakt yasadigi erazilerin mudafiesini teskil etmeye calisirdilar Erazi mudafiesini Serb Demokratik Partiyasi oz uzerine goturdukden sonra Bohran qerargahlari teskil edir Yuqoslaviya ordusu olkeden cixarildiqdan sonra bir hissesi Serb Respublikasinin ordusunu teskil edir Onlar esasen serblerden ibaret idi Sarayevo rayonu erazisinde serblerin esas quvvesi Sarayevo Roman korpusu idi ki oda 22 may 1992 ci ilde teskil edilmisdir Bu ordunun balansinda 15 000 nefer esger 80 tank 72 artilleriya qurgusu 12 raket qurgusu ve bir nece yuz mina atandan ibaret idi Ilk evveller orduya general mayor Tomislav Sipcic rehberlik edirdi 10 sentyabr 1992 ci ilden ona polkovnik Stanislav Qalic rehberlik etmisdir 10 avqustdan korpusa general Draqomir Milosevic rehberlik etmisdir Sarayevo korpusunun terkibinde Rusiya konulluler destesi bele vurusurdu RKD 2 1993 cu ilin yaz yay aylari RKD 3 1993 cu ilin payizindan 1994 cu ilin sentyabrina qeder vurusmusdur Sonra da rus ve ukraynlar muharibenin sonuna qeder Ag canavarlar destesi olaraq vurusmuslar BMT ekspertlerinin melumatina gore serblerin quvve catismazligi sebebinden seher etrafi dag ve tepelerden seherin atese tutulmasi taktikasini gerceklesdirirdiler Sarayevo ve onun etrafinda olan icmalarin onundan yarisini serbler elinde saxlayirdi Onlar bu erazini Serb Sarayevosu adlandirirdilar Burada 120 min serb yasayirdi Muselman ve xorvatlar Sevron Muselman ve Xorvatlarin Sarayevoda umumilikde 10 000 Vetenperverler liqasi desteleri ve ozunu mudafie destelerinden teskil edilirdi Xorvatlar Kral Tvrtko briqadasini teskil etmisler 1993 cu ilde bu briqada 1 ci muselman ordu korpusuna birlesdirilmisdir 1992 ci ilde muselmanlar ve xorvatlarin munaqisesi zamani onlar serblerle birlikde muselmanlara qarsi vurusurdular Servon Ilk evvelerinden tutmus 1992 ci ilin avqustuna qeder muselman briqadalari erazi prinsiplerine esasen bolunmusdur Avqust ayinda orduna modernlesme heyata kecirilmisdir Neticede ordu 1 ci korpusu teskil edilmisdir Bura piyada mobillesdirilmis ve dag briqadalari daxil idi Onun movcudlugu dovrunde korpusa Mustafa Xayrulaxovic briqada generali Vahid Karabelic ve briqadir Nicad Aynacic rehberlik etmisdir Korpusa umumilikde 34 500 40 500 nefer esger daxil idi 1993 cu ilin payizina qeder muselman ordusunda kriminal qruplar fealiyyet gosterirdi Onlar serblerle elaqede idiler Bu qruplar 1993 cu ilin oktyabrinda muselman ordusu terefinden aradan qaldirilmisdir Xronologiya1992 Sarayevoda vurulmus avtomobil 1 mart 1992 ci ilde referendumun sonuncu gununde serb toyu kecirilerken erazide oz milli bayraqlarini gezdirmeleri munaqisenin baslanmasi ucun qigilcim olmusdur Muselman kriminal qruplarindan birinin rehberi Ramiz Delalic toy karvanina ates acmasina sebeb olur Neticede kesis yaralanir Beyin atasi ise olur Bundan sonra serbler gunahkarlarin tutularaq cezalandirilmasini teleb ederek seherde barikadalar qurmuslar Buna cavab olaraq muselmanlarda seherde barikadlar qurmuslar Qarsiliqli atisma zamani dord nefer oldurulmusdur Bu hadisenin gunahkarlari cezalandirilmamis qalmisdir Serblerin barikat qurmasi ise haqli olaraq muelmanlar arasinda serb silahlilarinin emeliyyatlari olaraq anlasilmisdir Martda muselmanlar serb quvveleri ve Yuqoslaviya Xalq Ordusuna qarsi emeliyyatlara baslamisdir Onlar Bstrikdeki 2 ci qerargahi 12 martda muhasireye almaga cehd etmisler 23 martda ise ilk hucum gerceklesmisdir 4 5 aprelde serbler ve muselmanlar arasinda doyusler gedir Serb milisleri ile atismada iki muselman milis ve bir dinc sakin olur Bosniya ve Herseqovinada novbeti gun fovqelada veziyyet elan edilmisdir Araya ordu quvveleri qatildiqdan sonra emeliyyatlar dayanmisdir Xolidey Inn dinc numayisciler atese tutulmusdur Burada Suada Dilberovic ve Olqa Sucic oldurulur Muselmanlar insidentde serb snaypercileri iddiham ederek binaya daxil olurlar Burada alti nefer hebs edilir Onlarin snayper olmasi ehtimal edilir Radovan Karadic serblerin bu ise aiddiatligini inkar ederek vurulanlarin diger binalardaki snayperler terefinden vurulmasini bildirir 11 aprelde Bosniya ve Herseqovina partiyalari vahid Sarayevonun yaradilmasina raziliq verirler 12 sorelde Lissabonda serb deleqasiyasi Eli Izetnekovice Sarayevoda emeliyysatlarin tam dayandirilmasi teklifini ireli surmusler 1994 5 fevral 1994 cu ilde bazarinda 120 mm lik mermi partladilir Neticede 68 neher heyatini itirmis 144 nefer yaralanmisdir Bundan sonra NATO serblere ultimatum gondererek atrileriya zerbelerini kesmeyi teleb etmisdir Eger telebler yerine yetirilmeyeceyi teqdirde serb movqelerine avia zerbeler endireleceyi vurgulanmisdir Serblerin geri cekilmeleri ile emeliyyatlar bas tutmamisdir 18 sentyabrda muselmanlar gozlenilmez hemle ile Qrdoni istiqametden Sedrenike hemle teskil etmisler Onlar serbleri geri cekilmeye mecbur etselerde serbler 20 sentyabra qeder itirilmis movqelerin bir hissesini geri qaytara bilmisdiler 1995 28 avqust 1995 ci ilde Markalede ardicil partlayislar bas verir Buraya bes minaatan mermisi dusmusdur Partlayis zamani 37 nefer olmus ve 90 nefer yaralamisdir Novbeti defe serblere agir artilleriyani seher etrafindan cixarmagi teleb etmisler 30 avqustda NATO serb movqelerine artilleriya zerbeleri endirmisler Sarayevo tuneli Esas meqale Sarayevo tuneli 1993 cu ilde gizli olaraq Sarayevo tuneli qazilir Onun uzunlugu 760 metr olmusdur 30 iyunda artiq tunnellerin her iki terefi birlesdirilmisdir Artiq novbeti gun tunel istifade olunmaga baslamisdir Buradan her gun qida mehsullari qezet yanacaq ve silah dasinirdi En azi gun erzinde buradan 30 ton mehsul dasimaq mumkun idi Her gun tunelle 4000 Bosniya ve Herseqovina ordusu ve NATO esgeri kece bilerdi Her iki giris bosniya guvvelerinin nezaretinde idi Buradan hetta 400 kq yuk dasiya bilen vaqonlar bele hereket edirdi Tunel elektrikle ve qrunt sularini xarice vuran nasoslarla temin edilmisdi Herbi itkiler ve mulki ehaliye qarsi toredilen cinayetlerBosniya muselmanlarinin ve xorvatlarin itkileri Doyusler zamani muselmanlar 6110 esger ve 3389 mulki ehali itirmisdir Xorvatlarin itkisi 67 esger ve 682 mulki sexs olmusdur Muselman ve xorvat ehaliye qarsi herbi cinayetlerine gore ise Veselin Vlaxovice Sarayevoda olum hokmu verilmisdir Professor Smail Cekic serbler Sarayevoda qeyri serblere genosid heyata kecirmisler Beynelxalq tribunal serb quvvelerinin komandirlerinden biri general Ratko Mladici snayperlere rehberlik etmekle mulki ehalini oldurmekde yaralamaqda terror toretmekde ittiham etmisdir Bosniya serblerinin itkileri Serb ordusu doyuslerde 2229 esgerini itirmisdir Mulki itki ise 1368 nefer teskil etmisdir Seherde serblere qarsi 10 15 arasi muharibeye qederki kriminal avtoritetler vurusurdu Quskova tesdiq edir ki onlar terefinden 10 20 arasi sexsi hebsxanalar teskil edilmisdi Indiyene kimi bolgede 400 serbin nesi askarlanmisdir Bosnaklar ise bunun bir hissesinin ele serblerin atdigi artilleriya zerbeleri zamani helak olmasini bildirirler Serblerin veziyyeti hokumet quvveleri terefinden kriminal destelere xususi Musan Topalovice heyata kecirdi emeliyyatdan sonra yaxsilasmisdir Serb Respublikasi prezidenti Milorad Dodikin sozlerine gore Sarayevo ve onun etraf erazilerinden 150 000 srrb qacmali olmusdur Sarayevo herbi daire mehkemesi 1994 cu ilin dekabrinda 14 neferi olum hokmune layiq gormusdur MenbeSA92 BA Sarajevo 1992 1996 photo gallery 2016 03 03 at the Wayback Machine Final report of the United Nations Commission of Experts on the Siege of Sarajevo 2014 03 02 at the Wayback Machine Remember Sarajevo by Roger M Richards 2021 02 25 at the Wayback Machine Sarajevopodopsadom com Al Jazeera BalkansIstinadlar Dodik Fashizam oterao Srbe iz Saraјeva serb 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Trbovich Ana S A Legal Geography of Yugoslavia s Disintegration Oxford University Press 2008 seh 221 ISBN 9780195333435 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 15 Cook Bernard A Europe Since 1945 Taylor and Francis 2001 seh 140 ISBN 9780815340577 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 15 Ethnic composition of Bosnia Herzegovina population by municipalities and settlements 1991 census Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine Bilten no 234 Sarajevo 1991 Ocherki voennoj istorii konflikta v Yugoslavii 1991 1995 rus ArtOfWar 2013 04 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Kto oni Dobrovolcy rus Srpska ru 2012 11 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 09 26 ingilis 2014 03 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 03 18 Prvi korpus Armije R BiH serb 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Formiran Prvi korpus Armije RBiH serb 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Hronologija opsade serb 2013 05 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 30 Nizich Ivana War Crimes in Bosnia Hercegovina Helsinki Watch 1992 18 20 ISBN 1 56432 083 9 Chto delat na musulmanskom Vostoke v centre Evropy Mir Puteshestviya Lenta ru 2016 03 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 15 The Sarajevo Tunnel 2016 03 21 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 15 Bosnia jails Serb Veselin Vlahovic for war crimes 2013 05 25 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 15 CRIME OF GENOCIDE IN SARAJEVO UNDER SIEGE PDF 2015 02 13 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 05 15 THE PROSECUTOR OF THE TRIBUNAL AGAINST RATKO MLADIC PDF 2021 11 14 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 05 15 Cinjenice ruse stereotipe o Srbima serb Politika 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Juka Prazina 1992 pucao na mitingase serb 2013 05 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 30 January 10 1994 Vreme News Digest Agency No 120 ingilis ArtOfWar 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Juka of Sarajevo ingilis 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 30 Kriminalci kao ratni junaci serb 2013 05 03 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 30 Masovne grobnice u Sarajevu serb 2013 05 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30 Cemu sluze izjave o poginulima serb B92 2013 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 30