Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Sankhya, samkhya (sanskr. संख्या, saṃkhyāIAST — "sadalama") — hind fəlsəfəsinin altı əsas teist məktəbindən (mimansa, vedanta, yoqa, sankhya, nyaya, vayşeşika) biri, əsası Kapila (e.ə. 200)tərəfindən qoyulmuş hind dualizm fəlsəfəsi. Bu fəlsəfəyə görə dünyada iki başlanğıc var: (materiya) və (ruh). Sankhya fəlsəfəsnin məqsədi ruhu materiyadan ayırmaqdır.
Bu təlim ən qədim fəlsəfi məktəblərdən hesab olunur. Upanişada, , Mahabharata və s. kimi müqəddəs yazılarda bu təlimə istinadlar var.
Təlimin qısa olaraq əsas ideyalarını belə demək olar: Sankhyaya görə son reallığın iki tsəzahürü var: prakriti və puruşa. Prakriti ilkin substansiyadır və üç elementlərin - qunnların müxtəlif kombinasıyasından ibarətdir. Bu elementlər aşağıdakılardır:
- Sattva - ən təmiz və yüksək xarakterisitikalar cəmi, gerçəklik, xoşbəxtlik mənbəyi.
- Radjas - enerji, ehtiras, aktivlik başlanğıcı. Bu aktivliyin nəticəsi ağrı doğurur.
- Tamas - zülmət, ətalətli başlanğıc - nadanlıq, ağılsızlıq yaradır.
Prakriti bu üç qunnların kombinasiyası kimi zaman və məkan baxımından sonlu olan material aləmdə təzahür edir. Lakin ilkin prakriti - təzahür olunmamış, zaman və məkan baxımından olmayan, empirik qavranması mümkün olmayan ruhsuz, şüursuz bir başlanğıcdır.
Yəni kainat təzahür olunmamış, qavranılması mümkün olmayan material substansiyadan törənmişdir. Bu substansiya qunnların müxtəlif kombinasiyası vasitəsilə təzahür edir, lakin özünü identifakasiya etmək mümkün deyil.
Puruşa isə təmiz ruhi başlanğıcdır. Lakin onu ağıl, eqo və intellekt kimi qəbul etmirlər, çünki bunları sankhya materiyanın zərif forması hesab edir. Puruşa əbədi, dəyişməz fərdi prinsipdir. Puruşa şəxsiyyətüstü bir kateqoriya deyil və ya hansısa bir tanrı kimi də qəbul olunmur (bu mənada bir növ ateizmi qabaqlayır). Puruşanı - təmiz fərdi şüur, universal və ölməz ruh kimi qəbul etmək olar, lakin eqo və intellekt kimi yox.
Puruşa tərəfindən ilhamlanmış (mayalanmış) prakriti təkamülə uğrayaraq nəticədə ardıcıl olaraq intellektın, eqonun, ağıl və hiss orqanlarını və fiziki örtük - bədən kimi təzahür edir.
Sankhya fəlsəfəsinə əsasən, özünüdərk prinsipi olan Jiva - özündə puruşa tərəfindən mayalanmış eqo (ahankara), hisslər və fiziki bədəni ehtiva edir. Yalnız nurlanmamışlar özlərini əsl "mən" - puruşa ilə eyniləşdirməyi bacarmır, davranışlarındakı motivasiya yalnız fiziki bədən və hissi ehtiyacla şərtlənir. Ona görə də tam azad olma yalnız puruşa və prakritinin tam differensiyasiyası ilə mümkündür.
Qnesoloji baxımdan Sankhya ətraf aləmin varlığını inkar etməməklə yanaşı, onun insan tərəfindən tam dərk olunmasını da mümkün hesab etmir. Bu baxımdan qərb fəlsəfəsində Kant ilə müqayisə olunur.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Sankhya samkhya sanskr स ख य saṃkhyaIAST sadalama hind felsefesinin alti esas teist mektebinden mimansa vedanta yoqa sankhya nyaya vaysesika biri esasi Kapila e e 200 terefinden qoyulmus hind dualizm felsefesi Bu felsefeye gore dunyada iki baslangic var materiya ve ruh Sankhya felsefesnin meqsedi ruhu materiyadan ayirmaqdir Bu telim en qedim felsefi mekteblerden hesab olunur Upanisada Mahabharata ve s kimi muqeddes yazilarda bu telime istinadlar var Telimin qisa olaraq esas ideyalarini bele demek olar Sankhyaya gore son realligin iki tsezahuru var prakriti ve purusa Prakriti ilkin substansiyadir ve uc elementlerin qunnlarin muxtelif kombinasiyasindan ibaretdir Bu elementler asagidakilardir Sattva en temiz ve yuksek xarakterisitikalar cemi gerceklik xosbextlik menbeyi Radjas enerji ehtiras aktivlik baslangici Bu aktivliyin neticesi agri dogurur Tamas zulmet etaletli baslangic nadanliq agilsizliq yaradir Prakriti bu uc qunnlarin kombinasiyasi kimi zaman ve mekan baximindan sonlu olan material alemde tezahur edir Lakin ilkin prakriti tezahur olunmamis zaman ve mekan baximindan olmayan empirik qavranmasi mumkun olmayan ruhsuz suursuz bir baslangicdir Yeni kainat tezahur olunmamis qavranilmasi mumkun olmayan material substansiyadan torenmisdir Bu substansiya qunnlarin muxtelif kombinasiyasi vasitesile tezahur edir lakin ozunu identifakasiya etmek mumkun deyil Purusa ise temiz ruhi baslangicdir Lakin onu agil eqo ve intellekt kimi qebul etmirler cunki bunlari sankhya materiyanin zerif formasi hesab edir Purusa ebedi deyismez ferdi prinsipdir Purusa sexsiyyetustu bir kateqoriya deyil ve ya hansisa bir tanri kimi de qebul olunmur bu menada bir nov ateizmi qabaqlayir Purusani temiz ferdi suur universal ve olmez ruh kimi qebul etmek olar lakin eqo ve intellekt kimi yox Purusa terefinden ilhamlanmis mayalanmis prakriti tekamule ugrayaraq neticede ardicil olaraq intellektin eqonun agil ve hiss orqanlarini ve fiziki ortuk beden kimi tezahur edir Sankhya felsefesine esasen ozunuderk prinsipi olan Jiva ozunde purusa terefinden mayalanmis eqo ahankara hissler ve fiziki bedeni ehtiva edir Yalniz nurlanmamislar ozlerini esl men purusa ile eynilesdirmeyi bacarmir davranislarindaki motivasiya yalniz fiziki beden ve hissi ehtiyacla sertlenir Ona gore de tam azad olma yalniz purusa ve prakritinin tam differensiyasiyasi ile mumkundur Qnesoloji baximdan Sankhya etraf alemin varligini inkar etmemekle yanasi onun insan terefinden tam derk olunmasini da mumkun hesab etmir Bu baximdan qerb felsefesinde Kant ile muqayise olunur Hemcinin bax