Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sənaye İnqilabı — Avropada XVIII və XIX əsrlərdə, elmi-texniki tərəqqi nəticəsində buxar gücü ilə işləyən maşınların istehsal prosesinə inteqrasiyası ilə avtomatlaşdırılmış sənayenin yaranmasını ifadə edən tarixi hadisə. Sənaye İnqilabı ilk olaraq Birləşmiş Krallıqda meydana gəlmiş, sonralar isə Qərbi Avropa, Şimali Amerika və Yaponiya başda olmaqla, bütün dünyaya yayılmışdır.
Səbəbləri
İntellektual səbələrlə birlikdə sənaye inqilabını yaradan digər səbəblər bunlardır:
-Sürətli əhalli artımı 16-cı yüzillikdən başlayaraq Avropada sürətli əhali artımı baş verdi.
-Kənd təsərrüfatında yaşanan inkişaflar, əhalinin bu sektorda əhaliyə olan ehtiyacın azaldılması ilə şəhərlərə köç etməsinə səbəb olmuşdur. Beləliklə, şəhər sənayesi üçün hazır olan bir işçi qüvvəsi var idi.
-Həyat səviyyəsi artmışdır. Əvvəllər şəkər, qəhvə və çay kimi lüks əşyalar orta və alt siniflər üçün təbii zərurət halına gəldi. Buda nəticəsində istehlak mallarına tələbatını artırdı.
-Böyük miqyaslı işğallar sənaye inqilabı üçün əsas maliyyə mənbəyi olmuşdur. İspaniyalılar tərəfindən talan edilən Mərkəzi Amerika qızılları və İspan gəmilərini yıxan, talan edənləri qarət edən ingilis gəmiləri, Avropaya tonlarca qızıl daşındı. XVI və XVI əsrlərdə bütün bunlar sənaye inqilabına gətirib çıxaran prosesləri dəstəklədi.
−1753-cü il 23 iyunda Fransız qoşunlarını müharibədə məğlub edən İngilislər (Plessey Savaşı) Babür imperatorunun nəhəng xəzinəsini ələ keçirmişlər. Bu xəzinənin İngiltərəyə aparılması, bu ölkə iqtisadiyyatdakı pul və maliyyə imkanları 1758–1791-ci illər arasında toxuculuq və buxar maşınlarının bütün texniki ixtiralarını izah etmək üçün əsas arqument kimi qəbul edilə bilər. 18-ci və 19-cu əsrlərdə olmuşdur.
-Müstəmləkəçilik. Avropa ölkəkləri yeni koloniyalar yaradaraq buradan gətirilən malları sənayedə isdifadə etməyə başladılar, onları yeniden emal edib müstəmləkəçilərə satdılar.
-Bankçılıq və sığortaçılıq işlərinin önəmi artmışdır.
-Kiçik burjuaziyanın inkişafı və orta sinfin varlanması üçün hərəkətverici bir güc idi oldu.
-Kapitalizm. Orta sinfin zənginləşməsinə paralel olaraq, sermaye yığımı başlamışdır. Beləcə yeni yatırım sahələri axtarılmağa başlandı.
-Nəqliyyatda və texnologiyada inkişaflar meydana gəlməyə başladı.
-Protestant islahat; "Bu günün işi və sabahın düşüncəsi" adlı tədris əhəmiyyətli bir dəyər olaraq yer alması.
−17-ci yüz illikdə Maariflənmədə intellektual mövqe və elmi biliklərin əsaslandırılması yolu ilə yaranma prosesi.
-Elmi metod və riyazi düşüncə prinsipləri və texnoloji inkişafların təsirləri ilə elmin yaranması.
-Fransız İnqilabı sənaye cəmiyyətinə uyğun bir siyasi quruluşun təməlini atmaq.
İngiltərədə Sənaye İnqilabı
Sənaye inqilabının ilk öncə İngiltərədə başlama səbəbləri
-İngiltərə uzun müddətdir konstitusiya monarxiyası olmuşdur. Bu plana əsasən, mülkiyyət hüquqlarının və fərdi hüquq və azadlıqların qorunması təşviq edilir.
−18-ci əsr İngiltərə artıq dünyanın maliyyə mərkəzi idi. Birja və bank sektorları digər ölkələrə nisbətən çox inkişaf etmişdi.
-Parlament, Kapitalizmin prinsiplərinə uyğun olaraq daxili bazarda azad rəqabətin qarşısını almaq üçün bütün maneələri aradan qaldırdı.
-İngiltərə, sənaye üçün önəmli ilkin təməl maddələr olan kömür və dəmir cəhətdən yeraltı qaynaqlara sahibdir.
-İngiltərə, dünynın ən böyük müstəmləkə imperatorluğu idi. Bu ona xammal və istehsal malları üçün geniş bir bazar imkanı verdi.
-İngilis donanmaları və güclü ticarət donanmaları, nəqiliyyatı daha asan bir hala saldı.
-İngiltərə, İntibah dövründən bu yana Avropada olmuş və tekstil sənayesində olmuşdur.
-İngiltərə bir ada ölkəsidir. Buna görə də, Avropada feodal mübarizələrindən, müharibələrdən, məzhəb mübarizələri kimi hadisələrdən uzaqdır.
Zavod sistemi ilə istehsal, artan tələbat istiqamətində ehtiyac ortaya çıxartdı. böyük maşınlar ev tikmək üçün əlverişsiz idi. Buna görə evlər əvəzinə işçilər maşınların yerləşdiyi böyük binaya getdi və iş sistemi, başqa sözlə, zavod sistemi meydana gəldi.
Zavod sistemi sürətli istehsal kimi müsbət təsirlə yanaşı, ictimai cəhətdən bir sıra mənfi cəhətləridə var. Kişi işçilərin yanında, hətta onların əvəzinə (daha ucuz işlədikləri üçün) uşaq və qadınları işlətməyə başladılar. 20 saata qədər olan iş saatı uşaq və qadınlara əziyyət verirdi. Buna baxmayaraq ödənişlər qeyri-kafi idi. İşçilərin ixtisaslı olması artıq o qədərdə önəmli deyildi. Müvafiq işçilərin müntəzəm əmək haqqı ilə iş tapmaq imkanı olmurdu. Bu maşının qabaqcıl forması maşın dövrünün faktiki başlanğıc nöqtəsini təşkil edir.
Digər texnoloji inkişaflar
-Buxar maşını. Sənaye inqilabının ən önəmli kəşflərindən biri buxar maşını olmuşdur. 1763-cü ildə James Watt, Şotlandiyada buxarla işləyən maşını kəşf etdi.
−1807-ci ildə Amerikalı Robert Fulton buxar maşınını gəmilərə tətbiq etdi. 1840-cı ildə ilk dəfə müntəzəm okean gəmisi buxar xidmətinə başlamışdır.
−1812-ci ildə buxar maşını ilk dəfə lokomotivlərdə istifadə edilib.
−1844-cü ildə Samuel Morse Amerika Birləşmiş Ştatlarında ilk kommersiya teleqraf xidmətinə başladı.
−1876-cı ildə Alexander Graham Bell telefonu kəşf etdi.
-Kənd təsərrüfatında inkşaflar oldu . Almaniya bu sahədə inkişaflara başçılıq etmişdir. Almanlar çuğundurdan şəkər almaq üçün bir üsul tapdılar. Digər bir alman kimyageri süni gübrə əldə etdi. 1834-cü ildə bir amerikalı mühəndis bir biçerdeni ixtira etdi. 1870-ci ildən sonra konservləşdirilmiş yemək istehsalı sürətlə artmışdır.
−1830 və 1860-cı illər arasında İngiltərədə daha təsirli mədən üsullarının inkişafı ilə paralel olaraq, kömür istehsalı sürətlə artmışdır. Çünki bu sayədə polad və dəmir təlabatı asan bir şəkildə qarşılanırdı.
-Bu istehsal sayəsində 1800–1830-cu illər arasında körpü, kanal, dəmiryolu kimi inşaatlar sürətlə artdı. 1850-ci illərə qədər, ümumilikdə İngiltərə tərəfindən inhisarlanan sənaye inqilabı Avropa və ABŞ-də yayılmışdır. Günümüzdə isə, inkşafda olanölkələrə qarşı meyillilik var.
Nəticələri
Qərbin sosial sinif quruluşunda dəyişikliklər
21-ci yüz illikdə ilk öncə İngiltərdə başlayan Sənayə İnqilabı dəmir və kömürün əsas enerji mənbəyi və xammalı olduğu bir mexanizim dövrüdür. Kömür, buxar və maşın birgəliyinin ortaya qoyduğu önəmli iqtisadi, siyasi və sosial dəyişikliklərə gətirib çıxardı.
Sənaye inqilabı Avropada burjua sinfinin çevrilməsinə və yeni işçi sinfinin yaranmasına gətirib çıxardı. Köhnə burjua sinfinə indi zavod sahibləridə daxil olmuşdur. Burjua sinfi artıq hər ölkədə ən varlı təbəqəni yaratmışdı. Ancaq ölkələrin əksəriyyətində orta sinif bir çox siyasi və sosial hüquqlara malik deyildi. Bu hüquqları əldə etmək üçün 19-cu yüz illiyin sonlarını gözləmək gərəkli idi.
Avropada sənaye inqilabından əvvəldə bir işçi sinfi mövcud idi. Bu sinif həmişə çox şüursuz olmuşdur. Sənaye inqilabı sonunda bu ışçı sinfi artıq şüurlanmağa başladı. Bu demək olar ki, bütün cəmiyyətlərdə ən sıxlıqlı sinif idi. İşçi sinfi, əsasən siyasi və iqtisadi haklardan məhrum idi. Ödənişləri aşağı, həyat və iş rejmləri çox pisidi. İş vaxtları uzun, zavodlar havasız və hər cür sağlamlıq şərtylərindən uzaq idi.
Siyasi baxımdan səs vermək hüquqları yox idi. Özəlləşdirmə və etiraz qadağan idi. Ancağ işçilər bu vəziyyətin fərqində idilər.
Sosializmin inkişafı
Sosializmin görünüşü sənaye inqilabının yaratdığı işçi sinfinin hüquqları ilə əlaqədar ortaya çıxdı. Bu baxış ütopik sosializm kimi inkişaf etmişdir. Karl Marx və Fridrix Engels sonra sosializmi inkişaf etdirdi və elmi sosializmi ortaya qoydu. Beləliklə, cəmiyyət uzlaşmayan siniflər (burjuaziya və proletariat) arasında münaqişə daha da kəskinləşdi. Sosializm kommunist kollektiv keçid üçün bir vasitə kimi qəbul edildi.
Şəhərsalma və əhalinin böyüməsi
Sənaye inqilabının bir başqa təsiridə əhali artımı baxımından oldu. Sənayeləşmə sayəsində kənd təsərrüfatı mexanizimləşməyə çevrildi, beləcə eyni torpaq sahəsindən daha çox insan yararlana bildi. Bundan əlavə, şəhər sənaye kənd təsərrüfatı sektorundan kənarda insanlar üçün işlə təmin etməklə şəhər daha çox insan yetişdirmək bacardı. Sənaye dövrü kəndlərdə əhali yığımınada səbəb olmuşdur. 1920-ci illərdə ABŞda əhalinin yarıdan çoxu kəndlərdə qalırdı. Kəndləşmə bərabərində problemlərdə gətirirdi. Küçə bölgələri böyüdü. Bu sahələr havasız, çirkli və dolu idi.
Mənbə
- ^ Watt steam engine image: located in the lobby of into the Superior Technical School of Industrial Engineers of a the UPM.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Senaye Inqilabi Avropada XVIII ve XIX esrlerde elmi texniki tereqqi neticesinde buxar gucu ile isleyen masinlarin istehsal prosesine inteqrasiyasi ile avtomatlasdirilmis senayenin yaranmasini ifade eden tarixi hadise Senaye Inqilabi ilk olaraq Birlesmis Kralliqda meydana gelmis sonralar ise Qerbi Avropa Simali Amerika ve Yaponiya basda olmaqla butun dunyaya yayilmisdir Buxar nasosunda isleyen mexanik 1920 SebebleriIntellektual sebelerle birlikde senaye inqilabini yaradan diger sebebler bunlardir Suretli ehalli artimi 16 ci yuzillikden baslayaraq Avropada suretli ehali artimi bas verdi Kend teserrufatinda yasanan inkisaflar ehalinin bu sektorda ehaliye olan ehtiyacin azaldilmasi ile seherlere koc etmesine sebeb olmusdur Belelikle seher senayesi ucun hazir olan bir isci quvvesi var idi Heyat seviyyesi artmisdir Evveller seker qehve ve cay kimi luks esyalar orta ve alt sinifler ucun tebii zeruret halina geldi Buda neticesinde istehlak mallarina telebatini artirdi Boyuk miqyasli isgallar senaye inqilabi ucun esas maliyye menbeyi olmusdur Ispaniyalilar terefinden talan edilen Merkezi Amerika qizillari ve Ispan gemilerini yixan talan edenleri qaret eden ingilis gemileri Avropaya tonlarca qizil dasindi XVI ve XVI esrlerde butun bunlar senaye inqilabina getirib cixaran prosesleri destekledi 1753 cu il 23 iyunda Fransiz qosunlarini muharibede meglub eden Ingilisler Plessey Savasi Babur imperatorunun neheng xezinesini ele kecirmisler Bu xezinenin Ingiltereye aparilmasi bu olke iqtisadiyyatdaki pul ve maliyye imkanlari 1758 1791 ci iller arasinda toxuculuq ve buxar masinlarinin butun texniki ixtiralarini izah etmek ucun esas arqument kimi qebul edile biler 18 ci ve 19 cu esrlerde olmusdur Mustemlekecilik Avropa olkekleri yeni koloniyalar yaradaraq buradan getirilen mallari senayede isdifade etmeye basladilar onlari yeniden emal edib mustemlekecilere satdilar Bankciliq ve sigortaciliq islerinin onemi artmisdir Kicik burjuaziyanin inkisafi ve orta sinfin varlanmasi ucun hereketverici bir guc idi oldu Kapitalizm Orta sinfin zenginlesmesine paralel olaraq sermaye yigimi baslamisdir Belece yeni yatirim saheleri axtarilmaga baslandi Neqliyyatda ve texnologiyada inkisaflar meydana gelmeye basladi Protestant islahat Bu gunun isi ve sabahin dusuncesi adli tedris ehemiyyetli bir deyer olaraq yer almasi 17 ci yuz illikde Maariflenmede intellektual movqe ve elmi biliklerin esaslandirilmasi yolu ile yaranma prosesi Elmi metod ve riyazi dusunce prinsipleri ve texnoloji inkisaflarin tesirleri ile elmin yaranmasi Fransiz Inqilabi senaye cemiyyetine uygun bir siyasi qurulusun temelini atmaq Ingilterede Senaye InqilabiSenaye inqilabinin ilk once Ingilterede baslama sebebleri Ingiltere uzun muddetdir konstitusiya monarxiyasi olmusdur Bu plana esasen mulkiyyet huquqlarinin ve ferdi huquq ve azadliqlarin qorunmasi tesviq edilir 18 ci esr Ingiltere artiq dunyanin maliyye merkezi idi Birja ve bank sektorlari diger olkelere nisbeten cox inkisaf etmisdi Parlament Kapitalizmin prinsiplerine uygun olaraq daxili bazarda azad reqabetin qarsisini almaq ucun butun maneeleri aradan qaldirdi Ingiltere senaye ucun onemli ilkin temel maddeler olan komur ve demir cehetden yeralti qaynaqlara sahibdir Ingiltere dunynin en boyuk mustemleke imperatorlugu idi Bu ona xammal ve istehsal mallari ucun genis bir bazar imkani verdi Ingilis donanmalari ve guclu ticaret donanmalari neqiliyyati daha asan bir hala saldi Ingiltere Intibah dovrunden bu yana Avropada olmus ve tekstil senayesinde olmusdur Ingiltere bir ada olkesidir Buna gore de Avropada feodal mubarizelerinden muharibelerden mezheb mubarizeleri kimi hadiselerden uzaqdir Zavod sistemi ile istehsal artan telebat istiqametinde ehtiyac ortaya cixartdi boyuk masinlar ev tikmek ucun elverissiz idi Buna gore evler evezine isciler masinlarin yerlesdiyi boyuk binaya getdi ve is sistemi basqa sozle zavod sistemi meydana geldi Zavod sistemi suretli istehsal kimi musbet tesirle yanasi ictimai cehetden bir sira menfi cehetleride var Kisi iscilerin yaninda hetta onlarin evezine daha ucuz isledikleri ucun usaq ve qadinlari isletmeye basladilar 20 saata qeder olan is saati usaq ve qadinlara eziyyet verirdi Buna baxmayaraq odenisler qeyri kafi idi Iscilerin ixtisasli olmasi artiq o qederde onemli deyildi Muvafiq iscilerin muntezem emek haqqi ile is tapmaq imkani olmurdu Bu masinin qabaqcil formasi masin dovrunun faktiki baslangic noqtesini teskil edir Diger texnoloji inkisaflar Buxar masini Senaye inqilabinin en onemli kesflerinden biri buxar masini olmusdur 1763 cu ilde James Watt Sotlandiyada buxarla isleyen masini kesf etdi 1807 ci ilde Amerikali Robert Fulton buxar masinini gemilere tetbiq etdi 1840 ci ilde ilk defe muntezem okean gemisi buxar xidmetine baslamisdir 1812 ci ilde buxar masini ilk defe lokomotivlerde istifade edilib 1844 cu ilde Samuel Morse Amerika Birlesmis Statlarinda ilk kommersiya teleqraf xidmetine basladi 1876 ci ilde Alexander Graham Bell telefonu kesf etdi Kend teserrufatinda inksaflar oldu Almaniya bu sahede inkisaflara basciliq etmisdir Almanlar cugundurdan seker almaq ucun bir usul tapdilar Diger bir alman kimyageri suni gubre elde etdi 1834 cu ilde bir amerikali muhendis bir bicerdeni ixtira etdi 1870 ci ilden sonra konservlesdirilmis yemek istehsali suretle artmisdir 1830 ve 1860 ci iller arasinda Ingilterede daha tesirli meden usullarinin inkisafi ile paralel olaraq komur istehsali suretle artmisdir Cunki bu sayede polad ve demir telabati asan bir sekilde qarsilanirdi Bu istehsal sayesinde 1800 1830 cu iller arasinda korpu kanal demiryolu kimi insaatlar suretle artdi 1850 ci illere qeder umumilikde Ingiltere terefinden inhisarlanan senaye inqilabi Avropa ve ABS de yayilmisdir Gunumuzde ise inksafda olanolkelere qarsi meyillilik var NeticeleriQerbin sosial sinif qurulusunda deyisiklikler 21 ci yuz illikde ilk once Ingilterde baslayan Senaye Inqilabi demir ve komurun esas enerji menbeyi ve xammali oldugu bir mexanizim dovrudur Komur buxar ve masin birgeliyinin ortaya qoydugu onemli iqtisadi siyasi ve sosial deyisikliklere getirib cixardi Senaye inqilabi Avropada burjua sinfinin cevrilmesine ve yeni isci sinfinin yaranmasina getirib cixardi Kohne burjua sinfine indi zavod sahibleride daxil olmusdur Burjua sinfi artiq her olkede en varli tebeqeni yaratmisdi Ancaq olkelerin ekseriyyetinde orta sinif bir cox siyasi ve sosial huquqlara malik deyildi Bu huquqlari elde etmek ucun 19 cu yuz illiyin sonlarini gozlemek gerekli idi Avropada senaye inqilabindan evvelde bir isci sinfi movcud idi Bu sinif hemise cox suursuz olmusdur Senaye inqilabi sonunda bu isci sinfi artiq suurlanmaga basladi Bu demek olar ki butun cemiyyetlerde en sixliqli sinif idi Isci sinfi esasen siyasi ve iqtisadi haklardan mehrum idi Odenisleri asagi heyat ve is rejmleri cox pisidi Is vaxtlari uzun zavodlar havasiz ve her cur saglamliq sertylerinden uzaq idi Siyasi baximdan ses vermek huquqlari yox idi Ozellesdirme ve etiraz qadagan idi Ancag isciler bu veziyyetin ferqinde idiler Sosializmin inkisafiSosializmin gorunusu senaye inqilabinin yaratdigi isci sinfinin huquqlari ile elaqedar ortaya cixdi Bu baxis utopik sosializm kimi inkisaf etmisdir Karl Marx ve Fridrix Engels sonra sosializmi inkisaf etdirdi ve elmi sosializmi ortaya qoydu Belelikle cemiyyet uzlasmayan sinifler burjuaziya ve proletariat arasinda munaqise daha da keskinlesdi Sosializm kommunist kollektiv kecid ucun bir vasite kimi qebul edildi Sehersalma ve ehalinin boyumesiSenaye inqilabinin bir basqa tesiride ehali artimi baximindan oldu Senayelesme sayesinde kend teserrufati mexanizimlesmeye cevrildi belece eyni torpaq sahesinden daha cox insan yararlana bildi Bundan elave seher senaye kend teserrufati sektorundan kenarda insanlar ucun isle temin etmekle seher daha cox insan yetisdirmek bacardi Senaye dovru kendlerde ehali yigiminada sebeb olmusdur 1920 ci illerde ABSda ehalinin yaridan coxu kendlerde qalirdi Kendlesme beraberinde problemlerde getirirdi Kuce bolgeleri boyudu Bu saheler havasiz cirkli ve dolu idi Menbe Watt steam engine image located in the lobby of into the Superior Technical School of Industrial Engineers of a the UPM