Sürəyya Ağaoğlu

Sürəyya Əhməd bəy qızı Ağaoğlu (1903, Şuşa – 29 dekabr 1989, İstanbul) — Türk dünyasının ilk qadın vəkili, qadın hüquqları müdafiəçilərindəndir.

Sürəyya Ağaoğlu
Sürəyya xanım Əhməd bəy qızı Ağaoğlu
Doğum tarixi	1903
Doğum yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	29 dekabr 1989(1989-12-29)
Vəfat yeri	İstanbul, İstanbul ili, Türkiyə
Vəfat səbəbi	beyin qansızması^[d]
Dəfn yeri	Feriköy məzarlığı
Atası	Əhməd bəy Ağaoğlu
Milliyyəti	Azərbaycan türkü
Təhsili	İstanbul Universitetinin Hüquq bölməsi
Fəaliyyəti	hüquqşünas, yazıçı, vəkil
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

O, 1903-cü ildə Azərbaycanın Şuşa şəhərində anadan olub. Atası tanınmış mütəfəkkir, yazıçı və siyasətçi Əhməd Ağaoğlu, anası isə Sitarə xanımdır. Beş uşaqlı ailənin böyük uşağı olan Sürəyya xanımın pedaqoq və deputat Tezər Taşkıran, mühəndis və iş adamı ; O, siyasətçi, yazıçı və hüquqşünas Səməd Ağaoğlu ilə həkim Gültəkin Ağaoğlunun böyük bacısıdır.

Atası böyük fikir adamı, ideoloq, hüquq professoru Əhməd bəy Ağaoğlu ilə birlikdə 1910-cu ildə Türkiyəyə mühacirət etmişdir. Uşaqlıq və gənclik illəri Türkiyə milliyyətçi ocaqları və Mustafa Kamal Paşa Atatürkün yaxın dostları arasında keçmişdir. Bir neçə dəfə atası Əhməd bəy Ağaoğlu ilə birlikdə Mustafa Kamal Atatürklə şəxsən görüşmüşdür. Türkiyənin ilk qadın vəkili, Beynəlxalq Qadın Hüquqşünaslar Cəmiyyətinin ilk prezidenti olan Sürəyya Ağaoğlu İstanbul Universiteti Hüquq Fakültəsini bitirdiktən sonra ömrünün sonuna qədər vəkilliklə məşğul olmuşdur. 1950-ci ildə Alman hüquqşünas Werner Taschenbreker ilə ailə qurmuşdur. Lakin bu izdivacdan onların övladı olmamışdır.

Beynəlxalq Qadın Hüquqşünaslar Cəmiyyətinin ilk prezidenti olan Sürəyya Ağaoğlu, Azad Fikirləri Yayma Dərnəyi və Türk-Amerikan Universitetlər Dərnəyinin həmtəsisçilərindəndir.

Fəaliyyəti

İstanbul Qız Liseyində təhsil aldığı illərdən vəkil olmaq arzusu ilə yaşayan Sürayyə Ağaoğlu 1920-ci ildə həmin Liseyi bitirir. 1921-ci ildə İstanbul Universitetinin hüquq fakültəsinə sənədlərini təqdim etmək üçün müraciət etdikdə problemlə qarşılaşır. Həmin dönəmdə hüquq fakültəsində qadın tələbə olmadığı üçün İstanbul Universiteti rektoru Haldun Taner ona kömək edə bilməyincə, o, rektorun atası Səlahəttin bəyə müraciət etmək qərarına gəlir.

Türk qadınlarının çarşabda gəzdiyi bir vaxtda Sürayyə Ağaoğlunun stereotipləri dağıdaraq vəkil olmaq üçün hüquq fakültəsinə qəbul olmaq niyyəti ictimaiyyət tərəfindən qeyri-adi qarşılanır. Sürayyə xanım Səlahəttin bəyə hüquq fakültəsinə qəbul olmaq istədiyini dedikdə otaqda olan şəxslər bu təklifi qəhqəhələrlə qarşılayırlar. Lakin Sürəyyə xanımın təkidi və özü kimi 2 nəfər vəkil olmaq üçün müraciət edən xanımları (Melahat və Bedia) təqdim etdikdə onlar ayrıca fakültə açmaq məcburiyyətində qalırlar. Amma günortaya qədər kişi tələbələrə günortadan sonra isə qadın tələblərə dərs keçirdilər.

1921-ci il iyulun 18-də erməni qatil Torlakyan İstanbulun "Pera-Palas" hotelinin önündə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili işlər naziri Behbud xan Cavanşiri üç güllə ilə qətlə yetirir və həbs olunur. Həmin vaxt İstanbul ingilis işğalı altında olduğundan cani cinayət hadisəsindən 20 gün sonra ingilis hərbi tribunalında mühakimə edilir.

Sürəyya Ağaoğlu hüquqşünas tələbə kimi iştirak etdiyi bu tarixi məhkəmənin yekunu barədə "Bir ömür də belə keçdi" adlı memuarında yazır: "Nəhayət, məhkəmə bitdi. Prokuror qatil üçün ölüm cəzası istədi. Bu tələb hətta bizi çaşdırdı. Lakin prokuror 24 saat içərisində Türkiyədən uzaqlaşdırıldı. Yerinə gələn prokuror isə müttəhimə bəraət istədi və qatil Torlokyan gecə ikən qaçırıldı". Məhkəmədən illər sonra Sürəyya Ağaoğlu Londonda olarkən prokuror Rickatson Hatt ilə görüşür. Görüş zamanı həmin prokuror məlum məhkəmənin sədri ilə Çində görüşdüyünü və sədrin ona türklərin bu davada haqlı olduğunu söyləyir.

Sürəyya Ağaoğlu bir sıra qeyri-hökumət təşkilatlarının təsis olunmasında yaxından iştirak edib. Bunların arasında həmtəsisçilərindən olduğu 1996-2000-ci illərdə sədri olduğu Türkiyə Qadın Hüquqşünaslar Dərnəyi, Universitet Qadınlar Dərnəyi, Azad Fikirlərin Yayılması Dərnəyi, Türk Amerika Universitetləri Tələbələri Dərnəyi və eyni zamanda təsisçisi olduğu etdiyi Uşaq Dostları Dərnəyi vardır. O, eyni zamanda bir sıra məqalələrin, "Londonda gördüklərim" və "Bir ömür də belə keçdi" kitablarının müəllifidir.

O, 29 dekabr 1989-cu ildə İstanbulda beyninə qan sızması nəticəsində vəfat etmişdir.

2003-cü ildə Sürəyya Ağaoğlunun 100 illik yubileyinə həsr olunmuş gümüş xatirə sikkələri buraxılmışdır.

2023-cü ildə Sürəyya Ağaoğlunun 120 illik yubileyinə həsr edilən Azərbaycan Respublikası Vəkillər Kollegiyasının və Özbəkistan Respublikasının Vəkillər Palatasının birgə təşəbbüsü ilə Bakıda 10-dan çox ölkənin vəkillərinin iştirak etdiyi “Gender bərabərliyi beynəlxalq insan hüquqlarının hissəsi kimi” mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. Eyni zamanda Avropa Hüquqşünas Tələbələr Asossasiyasının Azərbaycan Nümayəndəliyi () tərəfindən təşkil olunan Milli Məhkəmə Müsabiqəsinin XII buraxılışı Sürəyya Ağaoğlunun 120 illik yubileyinə həsr olunmuşdur.

Həmçinin Azərbaycan Respubliksı Vəkillər Kollegiyasının Rəyasət Heyətinin qərarı ilə hər il Bakıda “Sürəyya Ağaoğlu adına Vəkillərin Beynəlxalq Formu” keçiriləcəkdir.

İstinadlar

1. "Diaspora hərəkatında qadınların rolu" (az.). olaylar.az. 11.03.2014 16:53. 2021-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-04-01.
2. [http://www.kadineserleri.org/kadin_rehberi_biyografiler.asp?harf=S&biyografi=1 "Kad�n Eserleri K�t�phanesi ve Bilgi Merkezi Vakf�"]. web.archive.org. 2016-06-17. 2016-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
3. "İlk kadın avukat kimdir? İlk Türk kadın avukat Süreyya Ağaoğlu'nun hayatı". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-06-14. 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
4. Haber7. "Süreyya Ağaoğlu kimdir ve aslen nerelidir? Babası kimdir? Süreyya Ağaoğlu hayatı ve biyografisi..." Haber7 (türk). 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
5. Süreyya, Ağaoğlu. . https://sacdd.org.tr/index.php/suereyya-agaoglu. (#cite_web_url)
6. "TURKEY – SILVER PROOF 15000000 15 MILLION LIRA COIN 2003 YEAR SUREYYA AGAOGLU" (eng.). www.ebay.com. 6 March 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 27 may 2015.
7. "Bakıda "Gender bərabərliyi beynəlxalq insan hüquqlarının hissəsi kimi" mövzusunda konfrans keçirilib". azertag.az (az.). İstifadə tarixi: 2023-07-31.
8. "Bakıda Sürəyya Ağaoğlunun xatirəsinə həsr edilən beynəlxalq konfrans keçirilib - FOTO". Oxu.Az (az.). 2023-06-03. 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
9. Ağaoğlu, Sürəyya. "Youtube.com". 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
10. "Barassociation.az - Xəbərlər - Sürəyya Ağaoğlunun 120 illik yubileyinə həsr olunan Milli Məhkəmə Müsabiqəsinin XII buraxılışının Final mərhələsi keçirilmişdir". Barassociation (az.). 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
11. "Milli Məhkəmə Müsabiqəsinin Sürəyya Ağaoğluna həsr olunan XII buraxılışına start verildi". E-hüquq.az (az.). 2023-04-22. 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
12. "Sürəyya Ağaoğlunun 120 illik yubileyinə həsr olunan Milli Məhkəmə Müsabiqəsinin XII buraxılışının Final mərhələsi keçirildi - FOTO". E-hüquq.az (az.). 2023-06-08. 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
13. "Barassociation.az - Xəbərlər - Vəkillər Kollegiyası Rəyasət Heyətinin iclası keçirilmişdir". Barassociation (az.). 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.
14. "Azərbaycanda hər il "Sürəyya Ağaoğlu adına Vəkillərin Beynəlxalq Formu" keçiriləcək". E-hüquq.az (az.). 2023-06-13. 2023-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-31.

Mənbə

• Ənvər Çingizoğlu. Ağaoğlular. "Soy" dərgisi, 10 (18) 2008.
• Atatürkü heyran edən Şuşalı qızı