Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ruh-bədən və ya nəfs-bədən problemi (ing. mind-body problem) — fəlsəfi fikir tarixinin əsas problemlərindən biridir. Hazırda zehin fəlsəfəsi daxilində müzakirə olunan ruh-bədən probleminin əsasında maddi olmayan ruh və ya nəfslə maddi olan bədən arasındakı əlaqənin keyfiyyətinin öyrənilməsi dayanır. Bu problemi insanın nəliyi ilə bağlı fəlsəfi arayışlar doğurmuşdur. İnsan nədir? Adi maddi bir tərkibdən ibarətdir, yoxsa mental bir tərəfə, ruha da sahibdir? Əgər mental tərəfimiz də varsa o şey nədir? İnsan əslində nədir, bir ruha sahib bədən, yoxsa bir bədəni olan ruhdur? Ruh bədən problemində bu iki substansiya arasında əlaqəni müəyyənləşdirməzdən əvvəl həll edilməli olan iki problem ruh və bədənin nəliyi məsələsidir. Ruh və bədən haqqında suallara verilən cavablar bu problemə berilən cavabı böyük ölçüdə təmin etmiş olur. Qısaca desək, ruh-bədən problemi əslində üç problemdən təşkil olunmuş kompleks fəlsəfi bir problemdir.
Fəlsəfi fikir tarixində ruh bədən əlaqəsi mövzusunda iki əsas yanaşma mövcuddur: monizm və dualizm. Qədim yunan filosofu Parmenidesdən bəri aralarında XVII əsrin məşhur filosoflarından olan Benedikt Spinozanın da olduğu bir çox filosofun müdafiə etdiyi monist dünyagörüşünə görə ruh və bədən fərqli mahiyyətlərə sahib iki substansiya olmayıb eyni mahiyyətə sahibdirlər. İki grupa ayrılan monizm tərəfdarlarından fizikalistlər adlandırılan birincilər ruh və bədənin hər ikisini maddiləşdirir. Ruha aid edilən bütün xüsusiyyətlərin beyindən doğan və onun funksiyaları hesab edən bu fikrin tərəfdarları arasında başda Otto Neyrat və Rudolf Karnap olmaqla Vyana Məktəbi filosoflarını qeyd etmək olar. Neytral monistlər olaraq tanınan ikinci grup isə bu iki şeyin fiziki və mental olmayan neytral bir substansiyadan törədiyi fikrini irəli sürür. İlk dəfə qədim yunan filosofu Platon tərəfindən sistemləşdirilərək müdafiə edilən, orta əsr xristian sxolastiklərinin və müsəlman peripatetiklərinin də davam etdirdiyi dualizmə görə isə nəfs və bədən və ya ruh və maddə bir-birindən ayrı iki substansiyadır.
Nəfs və nəfs-bədən münasibətinə dair nəzəriyyələr
Bu gün zehn fəlsəfəsi (philosophy of mind) içində müzakirə edilən ruh/nəfs-bədən probleminə dair psixoloji, fəlsəfi, neyroloji aspektdən yanaşmalarla irəli sürülən çox sayda nəzəriyyələr vardır, lakin bu problemə metafizik baxımdan yanaşaraq, insanın maddi, mənəvi yoxsa bu ikisinin qarışığından meydana gələn bir şey olduğunu aydınlaşdırmağa çalışan filosofların ortaya atdığı əsas nəzəriyyələr aşağıdakılardan ibarətdir.
Dualizm
Dualizm iki cür substansiyanın mövcudluğunu qəbul edən nəzəriyyədir. Bunlar ruhani, zehni və ya qeyri-maddi varlıqlar və maddi, fiziki varlıqlardır. Dualistlərə görə bunlar biri-birindən təmamilə ayrı iki substansiyadır, yəni heç bir ruh maddə deyildir və heç bir maddə də ruh deyildir. Dualist nəzəriyyəyə görə bir şəxs həm ruha (və ya zehnə), həm də bədənə eyni anda sahibdir, lakin əksər dualistlərin fikrincə insanı insan edən onun ruhudur, başqa cür desək inan ruhuyla eyni şey olub, bədəninə sahibdir. İnsanın varlğı ruhuyla eyni olduğu üçün, onlara görə bədən olmadan da insan varlığını davam etdirəcəkdir.
Məntiqi davranışçılıq
Məntiqi davranışçılıq nöqtəyi-nəzərindən zehni və ya mental hadisələr əslində davranışla bağlı hadisələrlə eyni şeydir. Məsələn, düşünmək, inanmaq, müşahidə etmək və xatırlamaq kimi şeylər bir davranış forması və ya bu davranışı ifadə etmə meyli və ya təbiəti olaraq qəbul edilməlidir. Yəni, bu düşüncədə olanlara görə, zehin də davranışdan fərqli onun fövqündə olan bir şey deyildir. Nəzərə almaq lazımdır ki, burada davranış deyildiyi zaman hamı tərəfindən müşahidə edilə bilən fiziki maddi davranışlar nəzərdə tutulur.
İdealizm
İdealizmə görə əslində var olan zehnlər və ya ruhani şeylərdir. Həm ruh, həm də maddənin varlığını qəbul edən dualizmdən fərqli olaraq idealistlərə görə maddi, fiziki varlıqlar xarici aləmdə zehindən xaric maddi bir cövhərdən meydana gələn şeylər deyillər. İdealislər stol, stul, ağac, daş və s. Gündəlik həyatda gördüyümüz fiziki şeylərin var olduğunu rədd etməsə də onların düşünülmədən var olduqlarını və "maddə" deyə fiziki bir substansiyadan təşkil olunduqlarını qəbul etmirlər. Onlar görə, fiziki varlıqlar zehnimizdən müstəqil olaraq mövcud deyillər. Əgər zehinlər var olmasaydı maddi varlıqlar da var olmazdı. Yəni əslində onlara görə bizim fiziki, maddi varlıqlar olaraq tanıdığımız şeylər əslində ruhani, zehni varlıqlardır.
Materyalizm
Funksiyanalizm
İkili aspekt
Fenomenoloji nəzəriyyə
İstinadlar
- Şirinov, Aqil. Fəlsəfə tarixində ruh bədən əlaqəsi problemi (qədimdən günümüzə). Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər, 1 (33). 2012. səh. 36-37.
- Campbell, Keith. Body and Mind. The Macmillan Press LTD. 1970. səh. 1-2.
- Priest, Stephen. Zihin Üzerine Teoriler. İstanbul: Litera Yayıncılık. 2019. səh. 13.
- Priest, Stephen. Zihin Üzerine Teoriler. İstanbul: Litera Yayıncılık. 2019. səh. 63.
- Priest, Stephen. Zihin Üzerine Teoriler. İstanbul: Litera Yayıncılık. 2019. səh. 106.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ruh beden ve ya nefs beden problemi ing mind body problem felsefi fikir tarixinin esas problemlerinden biridir Hazirda zehin felsefesi daxilinde muzakire olunan ruh beden probleminin esasinda maddi olmayan ruh ve ya nefsle maddi olan beden arasindaki elaqenin keyfiyyetinin oyrenilmesi dayanir Bu problemi insanin neliyi ile bagli felsefi arayislar dogurmusdur Insan nedir Adi maddi bir terkibden ibaretdir yoxsa mental bir terefe ruha da sahibdir Eger mental terefimiz de varsa o sey nedir Insan eslinde nedir bir ruha sahib beden yoxsa bir bedeni olan ruhdur Ruh beden probleminde bu iki substansiya arasinda elaqeni mueyyenlesdirmezden evvel hell edilmeli olan iki problem ruh ve bedenin neliyi meselesidir Ruh ve beden haqqinda suallara verilen cavablar bu probleme berilen cavabi boyuk olcude temin etmis olur Qisaca desek ruh beden problemi eslinde uc problemden teskil olunmus kompleks felsefi bir problemdir Felsefi fikir tarixinde ruh beden elaqesi movzusunda iki esas yanasma movcuddur monizm ve dualizm Qedim yunan filosofu Parmenidesden beri aralarinda XVII esrin meshur filosoflarindan olan Benedikt Spinozanin da oldugu bir cox filosofun mudafie etdiyi monist dunyagorusune gore ruh ve beden ferqli mahiyyetlere sahib iki substansiya olmayib eyni mahiyyete sahibdirler Iki grupa ayrilan monizm terefdarlarindan fizikalistler adlandirilan birinciler ruh ve bedenin her ikisini maddilesdirir Ruha aid edilen butun xususiyyetlerin beyinden dogan ve onun funksiyalari hesab eden bu fikrin terefdarlari arasinda basda Otto Neyrat ve Rudolf Karnap olmaqla Vyana Mektebi filosoflarini qeyd etmek olar Neytral monistler olaraq taninan ikinci grup ise bu iki seyin fiziki ve mental olmayan neytral bir substansiyadan torediyi fikrini ireli surur Ilk defe qedim yunan filosofu Platon terefinden sistemlesdirilerek mudafie edilen orta esr xristian sxolastiklerinin ve muselman peripatetiklerinin de davam etdirdiyi dualizme gore ise nefs ve beden ve ya ruh ve madde bir birinden ayri iki substansiyadir Nefs ve nefs beden munasibetine dair nezeriyyelerBu gun zehn felsefesi philosophy of mind icinde muzakire edilen ruh nefs beden problemine dair psixoloji felsefi neyroloji aspektden yanasmalarla ireli surulen cox sayda nezeriyyeler vardir lakin bu probleme metafizik baximdan yanasaraq insanin maddi menevi yoxsa bu ikisinin qarisigindan meydana gelen bir sey oldugunu aydinlasdirmaga calisan filosoflarin ortaya atdigi esas nezeriyyeler asagidakilardan ibaretdir Dualizm Rene Dekartin ruh beden dualizminin tesviri Dekart inanirdi ki melumatlar hiss orqanlari terefinden beyindeki epifize ve oradan qeyri maddi ruha oturulur Dualizm iki cur substansiyanin movcudlugunu qebul eden nezeriyyedir Bunlar ruhani zehni ve ya qeyri maddi varliqlar ve maddi fiziki varliqlardir Dualistlere gore bunlar biri birinden temamile ayri iki substansiyadir yeni hec bir ruh madde deyildir ve hec bir madde de ruh deyildir Dualist nezeriyyeye gore bir sexs hem ruha ve ya zehne hem de bedene eyni anda sahibdir lakin ekser dualistlerin fikrince insani insan eden onun ruhudur basqa cur desek inan ruhuyla eyni sey olub bedenine sahibdir Insanin varlgi ruhuyla eyni oldugu ucun onlara gore beden olmadan da insan varligini davam etdirecekdir Mentiqi davranisciliq Mentiqi davranisciliq noqteyi nezerinden zehni ve ya mental hadiseler eslinde davranisla bagli hadiselerle eyni seydir Meselen dusunmek inanmaq musahide etmek ve xatirlamaq kimi seyler bir davranis formasi ve ya bu davranisi ifade etme meyli ve ya tebieti olaraq qebul edilmelidir Yeni bu dusuncede olanlara gore zehin de davranisdan ferqli onun fovqunde olan bir sey deyildir Nezere almaq lazimdir ki burada davranis deyildiyi zaman hami terefinden musahide edile bilen fiziki maddi davranislar nezerde tutulur Idealizm Idealizme gore eslinde var olan zehnler ve ya ruhani seylerdir Hem ruh hem de maddenin varligini qebul eden dualizmden ferqli olaraq idealistlere gore maddi fiziki varliqlar xarici alemde zehinden xaric maddi bir covherden meydana gelen seyler deyiller Idealisler stol stul agac das ve s Gundelik heyatda gorduyumuz fiziki seylerin var oldugunu redd etmese de onlarin dusunulmeden var olduqlarini ve madde deye fiziki bir substansiyadan teskil olunduqlarini qebul etmirler Onlar gore fiziki varliqlar zehnimizden musteqil olaraq movcud deyiller Eger zehinler var olmasaydi maddi varliqlar da var olmazdi Yeni eslinde onlara gore bizim fiziki maddi varliqlar olaraq tanidigimiz seyler eslinde ruhani zehni varliqlardir Materyalizm Funksiyanalizm Ikili aspekt Fenomenoloji nezeriyyeIstinadlarSirinov Aqil Felsefe tarixinde ruh beden elaqesi problemi qedimden gunumuze Felsefe ve sosial siyasi elmler 1 33 2012 seh 36 37 Campbell Keith Body and Mind The Macmillan Press LTD 1970 seh 1 2 Priest Stephen Zihin Uzerine Teoriler Istanbul Litera Yayincilik 2019 seh 13 Priest Stephen Zihin Uzerine Teoriler Istanbul Litera Yayincilik 2019 seh 63 Priest Stephen Zihin Uzerine Teoriler Istanbul Litera Yayincilik 2019 seh 106