Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sumaq (lat. Rhus) – sumaqkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Sumaq | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Sumaq | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Dünyada 250-ə qədər kol və ağac növləri məlumdur.
Meyvəsinin tərkibində 18 – 20 % aşı maddə, şəkər, üzvi turşular [alma, çaxır və s.], C, K vitaminləri vardır. Meyvəsindən xalq təbabətində çay kimi dəmləyib ishala və dezinteriyaya qarşı işlədilir. Elmi təbabətdə duru ekstrakt hazırlayıb hipertoniyada, eləcə də şəkər xəstəliyində içirlər.
Yabanı sumaq bitkisinə Şimali Qafaqazda, Dağlıq Krımda, Zaqafqaziyanın dağlıq-meşəlik rayonlarında, Azərbaycanda isə Lənkəran, Göyçay, Quba, Şəki- Zaqatala rayonlarının dağ meşələrində çox təsadüf edilir. Sumaq iyun-iyulda çiçəkləyir. Xırda yaşıltəhər göy rəngli tutqun çiçəkləri uzunsov-konusvari süpürgəciyin üzərində toplanır. Sumağın meyvəsi sentyabr-oktyabrda yetişir. Hər meyvə süpürgəciyinin üzərində 200-300 və daha çox meyvə olur. Meyvələri nəzəri cəlb edən tünd qırmızı və girdədir. Dadı turş və büzüşdürücüdür. Meyvələri qurudulub poroşok halına salındıqdan sonra ət və balıq xörəklərində tamlı qatqı kimi işlədilir. Sumaq ya isti emal zamanı xörəyə qatılır, ya da nəlbəkidə hazır xörəyin yanına qoyulur. Tikəkabab, lüləkabab, qızardılmış ət, ət qutabı yanında süfrəyə verilir. Sumağın turş dadı onun tərkibindəki şərab turşusundan irəli gəlir.
Sumaqda, həmçinin C vitamini, karotin, aşılayıcı və rəngləyici maddələr vardır. Sumağın yarpaqlarında 30-39% aşılayıcı maddə (əsasən tanin) vardır. Ondan texniki və tibbi məqsədlər üçün tanin alırlar. Sumaq bitkisinin bütün hissələrindən rəngləyici maddə kimi istifadə edilir. Ipək və yun parçanı onun yarpaqları qara, qabığı sarı, kökü qəhvəyi, meyvəsi isə qırmızı rəngə boyayır.
Xalq təbabətində rolu
Həzmi asanlaşdırır. İştahanı artırır. Maddələr mübadiəsini nizamnlayır. Boğaz xəstəliklərinə qarşı faydalıdır. Qandakı şəkər miqdarını aşağı salır. İshalı aradan qaldırır. Ən yaxşı mikroböldürücüdür. Temperaturu aşağı salır. Qanaxmaların qarşısını alır. Susuzluğu aradan qaldırır. Ağrıkəsici təsirə malikdir. Hipertoniyaya qarşı təsirlidir. Ödün fəaliyyətini nizamlayır. Diş və diş xəstəliklərinə qarşı faydalıdır. İltihabları aradan qaldırır. Zəhərlənmələrə qarşı təsirlidir. Ürəkbulantılarına və qusmalara qarşı çox faydalıdır.
Növləri
Azərbaycanın dərman bitkiləri
Digər növləri
- Rhus angustifolia
- Rhus aromatica
- Rhus aucheri
- Rhus brenanii
- Rhus chinensis
- Rhus copallina
- Rhus coriaria
- Rhus crenata
- Rhus delavayi
- Rhus dentata
- Rhus gerrardii
- Rhus glabra
- Rhus glauca
- Rhus integrifolia
- Rhus laevigata
- Rhus lancea
- Rhus leptodictya
- Rhus lucida
- Rhus microphylla
- Rhus ovata
- Rhus pendulina
- Rhus pentaphylla
- Rhus pentheri
- Rhus pyroides
- Rhus sandwicensis
- Rhus sekhukhuniensis
- Rhus taitensis
- Rhus thyrsiflora
- Rhus tomentosa
- Rhus trilobata
- Rhus typhina
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 129. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 265.
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sumaq lat Rhus sumaqkimiler fesilesine aid bitki cinsi SumaqElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste SabunagaciciceklilerFesile SumaqkimilerYarimfesile Cins SumaqBeynelxalq elmi adiRhus L 1753Sekil axtarisiITIS 28772NCBI 4012EOL 37840FW 54685 Dunyada 250 e qeder kol ve agac novleri melumdur Meyvesinin terkibinde 18 20 asi madde seker uzvi tursular alma caxir ve s C K vitaminleri vardir Meyvesinden xalq tebabetinde cay kimi demleyib ishala ve dezinteriyaya qarsi isledilir Elmi tebabetde duru ekstrakt hazirlayib hipertoniyada elece de seker xesteliyinde icirler Yabani sumaq bitkisine Simali Qafaqazda Dagliq Krimda Zaqafqaziyanin dagliq meselik rayonlarinda Azerbaycanda ise Lenkeran Goycay Quba Seki Zaqatala rayonlarinin dag meselerinde cox tesaduf edilir Sumaq iyun iyulda cicekleyir Xirda yasilteher goy rengli tutqun cicekleri uzunsov konusvari supurgeciyin uzerinde toplanir Sumagin meyvesi sentyabr oktyabrda yetisir Her meyve supurgeciyinin uzerinde 200 300 ve daha cox meyve olur Meyveleri nezeri celb eden tund qirmizi ve girdedir Dadi turs ve buzusdurucudur Meyveleri qurudulub porosok halina salindiqdan sonra et ve baliq xoreklerinde tamli qatqi kimi isledilir Sumaq ya isti emal zamani xoreye qatilir ya da nelbekide hazir xoreyin yanina qoyulur Tikekabab lulekabab qizardilmis et et qutabi yaninda sufreye verilir Sumagin turs dadi onun terkibindeki serab tursusundan ireli gelir Sumaqda hemcinin C vitamini karotin asilayici ve rengleyici maddeler vardir Sumagin yarpaqlarinda 30 39 asilayici madde esasen tanin vardir Ondan texniki ve tibbi meqsedler ucun tanin alirlar Sumaq bitkisinin butun hisselerinden rengleyici madde kimi istifade edilir Ipek ve yun parcani onun yarpaqlari qara qabigi sari koku qehveyi meyvesi ise qirmizi renge boyayir Xalq tebabetinde roluHezmi asanlasdirir Istahani artirir Maddeler mubadiesini nizamnlayir Bogaz xesteliklerine qarsi faydalidir Qandaki seker miqdarini asagi salir Ishali aradan qaldirir En yaxsi mikroboldurucudur Temperaturu asagi salir Qanaxmalarin qarsisini alir Susuzlugu aradan qaldirir Agrikesici tesire malikdir Hipertoniyaya qarsi tesirlidir Odun fealiyyetini nizamlayir Dis ve dis xesteliklerine qarsi faydalidir Iltihablari aradan qaldirir Zeherlenmelere qarsi tesirlidir Urekbulantilarina ve qusmalara qarsi cox faydalidir NovleriAzerbaycanin derman bitkileri Diger novleri Rhus angustifolia Rhus aromatica Rhus aucheri Rhus brenanii Rhus chinensis Rhus copallina Rhus coriaria Rhus crenata Rhus delavayi Rhus dentata Rhus gerrardii Rhus glabra Rhus glauca Rhus integrifolia Rhus laevigata Rhus lancea Rhus leptodictya Rhus lucida Rhus microphylla Rhus ovata Rhus pendulina Rhus pentaphylla Rhus pentheri Rhus pyroides Rhus sandwicensis Rhus sekhukhuniensis Rhus taitensis Rhus thyrsiflora Rhus tomentosa Rhus trilobata Rhus typhinaIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 129 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 265 Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009 Hemcinin bax