Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | renium, Re, 75 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 7, 6, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 186.207 q/mol | |||||
| Elektron formulu | 4f14 5d5 6s2 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 3186 °C (3459 K, 5767 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 5596 °C (5869 K, 10105 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Renium (Re) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 75-ci element.Renium- stabil izotopu məlum olan kəşf olunmuş sonuncu elementdir. Reniumdan sonra kəşf olunmuş bütün elementlər(süni yollarla alınanlar daxil olmaqla) stabil izotoplara malik deyillər.
Tarixi
Renium –elementinin mövcudluğu D.Mendeleyev tərəfindən 1869-cu ildə fərz edilmişdir. 1925-ci ildə Valter Noddak, İda Take və Otto Berq 660 kq molibden filizinin emalı nəticəsində 1qram reniumun alınmasına nail olmuşlar. Son zamanlaradək reniumun, xüsusi olaraq heç bir qeyri-metallik elementlə birləşməsini saxlayan, mineral tapılmamışdır. 1992-ci ildə rus alimləri uzaq şərq adaları vulkanının boğazında renium disulfid birləşməsini aşkar etmişlər.Renium elementinin adı latın sözü Rhenusdan əmələ gəlib – Almaniyada Reyn çayının adıdır. Hələ 1871 ildə reniumun mövcuduğunu dövri sistemdə qrupdaki elementlərin analoji xassələrinə görə Mendeleyev proqnoz etmişdi. Bir çox digər metallardan fərqli olaraq, renium ərimə temperaturunda döyülmə zamanı sınmır. Renium yüksək temperaturlarda belə yüksək möhkəmliyini saxlayır və bu səbəbdən o, yüksək temperatur rejimlərində gedən proseslərdə geniş istifadə olunur. Bu yaxınlarda alimlərin diqqətini reniumun sadə birləşməsi – renium dibromid– elmdə məlum olan ən bərk maddə cəlb etmişdir. Digər ifrat bərk materiallardan fərqli olaraq, renium dibromidi yüksək təzyiqdən istifadə etmədən, alırlar. Renium hər-hansı bir elementdən daha çox oksidləşmə vəziyyətinə malikdir: –1, 0, +1, +2...+7; sonuncu reniumun adi vəziyyətidir. Bu metall 1964-cü ildə ilk olaraq metal-metal arasında, renium ionları nümunəsində [Re2Cl8]2–, dördlü rabitənin olmasının aşkar edilməsinə köməklik göstərmişdir. Renium elektrik kontaktlarında istifadə olunur, metallik naqil və ya folqa formasını ala bilir.
Alınması
Reniumun alınmasının bir neçə üsulu var. Elementin filizdən alınması zamanı metalın 80% -i qatı molibden məhluluna keçir və ondan istənilən qədər əldə etmək olmur. Ona görə də optimal olaraq alınması üçün bu variantlar seçilib:
- Re birləşməsinin məhlula keçirilməsi, ardınca metalın çıxarılması yolu ilə;
- Xüsusi sobada hidrogenlə reduksiya yolu ilə.
Birinci halda yarımfabrikatları qələvi, duzlu və turşu məhlulu ilə ayırırlar. Bəzi vaxtlarda qaynar sudan istifadə edirlər. Sonra reniumu ayırmaq üçün absorbsiya,ekstraksiya, ion mübadiləsi, elektroliz və yaxud azhəllolan birləşmələrin çökdürmə üsulunu istifadə edirlər. Ikinci halda, ammonium perrenatın hidrogenlə reduksiyasını aparırlar. Bu isə yalnız temperaturu 800 0C–yə çatan boru sobasında mümkündür. Bundan sonra alınmış tozu metalurji üsul ilə metala çevirirlər.
Fiziki xassələri
Renium – parıltılı gümüşü – ağ metaldır. Dispersiyasından asılı olaraq metal tozu qara və ya tünd boz rəngdə olur. Ağır elementlərdən olan renium paramaqnitdir. Renium bəzi fiziki xassələrinə görə VI qrupun elementlərinə yaxındır(molibden, volfram).
Kimyəvi xassələri
Adi temperaturda stabil renium havaya qarşı davamlıdır. 3000C–dən yüksək temperaturda metalın oksidləşməsi baş verir, 600 0C-dən yuxarı isə bu proses daha da intensivləşir. Renium volframla müqayisədə oksidləşməyə qarşı daha davamlıdır. Qızdırıldıqda Re flüor, xlor və brom ilə reaksiyaya daxil olur. Metal, əksər turşuların (azot turşusu istisna olmaqla) təsirinə, yüksək temperatura,oksidləşməyə, korroziyyaya qarşı davamlıdır.Civə ilə renium amalqama əmələ gətirir. Renium hidrogen peroksidinin məhlulları ilə reaksiyaya girərək renium turşusu əmələ .gətirir
Tətbiqi
Re bahalı metal olduğuna görə onun istifadəsi məhduddur, yalnız başqa metallardan üstün olan yerdə istifadə olunur. Tərkibində Re olan ərintilər atom texnikası üçün əvəzolunmaz materialdır. Neftayırma sənayesində yüksək oktan ədədli benzin almaq üçün platinium-renium katalizatoru istifadə olunur. Ümumi dünya istehsalı 40 ilə 50 ton arasındadır; əsas istehsalçılar Çili, ABŞ, Peru və Polşadır. Istifadə olunan Pt-Re katalizatorunun və xüsusi ərintilərin təkrar istifadəsi ildə təxminən 10 ton bərpa etməyə imkan verir. Metalın qiyməti 2008-ci ilin əvvəlində, 2003-2006-cı illərdə 1000- 2000 dollardan 2008-ci ilin fevralında 10 min dollardan çox sürətlə artmışdır.
Renium ərintiləri
Reniumun təbiətdə yayılması
Renium yer səthində az yayılmış nadir səpələnmiş elementdir. Yer qabığında onun orta qiyməti 7·10-8 % təşkil edir. Renium səpələnmiş kimyəvi elementlərdən biri olduğundan sərbəst mineralı yoxdur. Yalnız molibdenit MoS2 mineralında reniumun miqdarı nisbətən çoxdur. Geokimyəvi və kimyəvi xassələrinin yaxınlığına görə renium molibden və volfram ilə genetik olaraq əlaqədardır. Belə ki, molibden və reniumun disulfidlərinin kristal qəfəsləri tamamilə eynidir, atom radiusları həm də renium və molibdenin 4 valentli ionlarının radiusları yaxındır. Molibdenitlərinin tərkibində reniumun çox olması ilk dəfə olaraq V.Noddaq tərəfindən göstərilmişdir. Reniumun əsas yayılmış mineralı Qazaxıstanda Cjeskaskan şəhərinin yaxınlığındakı filiz yataqlarında tapılmışdır (CuReS4). Renium eyni zamanda kolumbitdə, kolçedanda, nadir səpələnmiş metalların minerallarında çox az miqdarda qarışıq halda olur. Nadir səpələnmiş element olan reniumun dünyada ən çox yayılmış və ehtiyatı olan ölkə Rusiya hesab edilir. Rusiyada onun ehtiyatı 10-15 ton təşkil edir. Bu renium ehtiyatı 1992-ci ildə Kuril adalarında, İturun adalarında püskürən vulkanda tapılmışdır. Bundan başqa tərkibində renium olan daha yeni bir filiz Finlandiyada tapılmışdır. Azərbaycanda da tərkibində renium olan molibdenit yataqları vardır. Molibdenitlərin tərkibində reniumun yayılması miqdarını təyin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının bəzi sahələrində təcrübələr aparılmışdır. Aparılan tədqiqatlar göstərmşdir ki, Qafqazın mis molibden yataqlarında küllü miqdarda renium var. Ümumi qanunauyğunluğa görə yüksək temperaturlu molibdenitdən orta temperaturlu molibdenitə keçdikcə reniumun miqdarının artaraq təxminən 0,1% olması bu reqionun xüsusiyyəti ilə əlaqədardır və Zaqafqaziya bölgəsini reniumlu sahə hesab etmək olar.
Reniumun fiziki-kimyəvi xassələri
Renium D.İ. Mendeleyevin dövrü sisteminin 7-ci qrupunda yerləşir. Reniuma yaxın yerləşən texnesium təbiətdə tapılmayıb. Reniuma dövrlər üzrə ən yaxın elementlər volfram və osmium, diaqonal üzrə isə molibden, uran və ruteniumdur. Renium və onun birləşmələrinin analoqları ilə müqayisəsindən onların xassələri haqqında ətraflı məlumat almaq mümkün olur. Bütün keçid elementlərində olduğu kimi reniumda sonuncudan əvvəlki elektron səviyyəsi 5d-dir. Bu onu göstərir ki, kimyəvi əlaqələrdə yalnız s elektronlar deyil d elektronlar da iştirak edir. Ona görə də renium bir neçə oksidləşmə dərəcəsinə malikdir, kompleksəmələgətirmə qabiliyyəti yüksəkdir və keçid elementlərində olan bir çox xüsusiyyətləri var. Atom və ion radiusuna görə renium, molibden, volfram, osmium, iridium və digər platin metallarına yaxındır. Atom radiusları belədir: Re–1.37, Mo–1.36, W–1.37, Os–1.34, İr–1.35, Mn–1.29, Tc–1.30 Bu elementlərin reniumun geokimyasında xüsusi əhəmiyyəti var. Renium birləşmələrdə bütün 7 elektronundan istifadə edir. +7-dən–1-ə qədər. Reniumun ən davamlı birləşmələri oksidləşmə dərəcəsi +7 və +4-dür. Ən xarakterik birləşmələri (+7) perrenat turşusu, bu turşunun duzları və renium 7-oksiddir. Renium və onun birləşmələrinin kimyəvi xassələri bir çox kitablarda geniş yazılmışdır. Otaq temperaturunda kompakt metal renium davamlıdır. Reniumun oksidləşməsi 600◦C-də başlayır, oksigen atmosferində isə 400◦C metal yanmağa başlayır. Ağ tüstünün əmələ gəlməsi Re2O7 əmələ gəlməsini göstərir bu tüstü çox tez uçma qabiliyyətinə malikdir. Nəm havada renium tədricən oksidləşir, nəticədə HReO4 perrenat turşusu əmələ gəlir. Perrenat turşusunu eyni zamanda Re2O7 suda həll etməklə alırlar. Renium nəm mühitdə yüksək korroziyaya davamlıq xassəsinə malikdir, otaq temperaturunda xlorid, sulfat və hidrogen florid turşularında həll olmur. İsti sulfat turşusu Re ilə reaksiyaya girərək HReO4 əmələ gətirir. Zəif qızdırdıqda bromlu suda renium asan həll olur. Metal renium azot turşusunda, hidrogen peroksidində həll olaraq perrenat turşusu əmələ gətirir. Perrenat ionu həm turş və həm də qələvi məhlullarda davamlıdır. Altıvalentli renium, renium 6-oksiddə ReO3 davamlıdır. Reniumun halogenidləri və oksihalo¬genidləri məlumdur: ReF6, ReOCl4. Bu yaxınlarda onun qatılaşdırılmış sulfat turşusundan alınması üsulu hazırlanmışdır. Turş məhlullarda zəif reduksiyaedicilərin təsiri ilə beşvalentli renium birləşmələri alınmışdır. Bu birləşmələr müəyyən kompleksəmələgətiricilərin olduğu mühitdə davamlıdır. Dörd valentli renium birləşmələri sulu məhlullarda müxtəlif kompleksəmələgətiricilərin və artıq miqdarda reduksiyaedicilərin iştirakı ilə əmələ gəlir. Dörd valentli renium birləşmələri turş və zəif turş mühitdə davamlıdır. Dörd valentli reniumun dioksidi, disulfidi, halogenidləri, oksihalogenidləri və müxtəlif kompleks birləşmələri məlumdur. Renium fiziki xassələrinə görə D.İ.Mendeleyev cədvəlinin 6-cı qrupunun çətin əriyən metallarına yaxındır.Metal renium çətin əriməsinə görə volframdan sonra ikinci metaldır. 5–7-ci qrup çətin əriyən metallar içərisində yalnız renium sıx halda düzəldilmiş heksaqonal qəfəsəyə malikdir. Qalanları isə kubik həcmə mərkəzləşmiş qəfəsə malikdirlər. Ona görə də renium yüksək elastiklik qabiliyyətinə malikdir. Bununla əlaqədar olaraq renium molibden və volframa nisbətən möhkəm və plastikdir. Renium elastiklik moduluna görə ancaq osmium və iridiumdan geri qalır. Bərkliyinə görə isə osmium, iridium və platindən geridədir. Renium yüksək temperaturda uzun müddət möhkəmliyini saxlayır. 5380C temperaturda möhkəmliyini saxlamaq həddi 77,7 kq∕mm2-a =dir. 10930C-də 56,7 kq/mm2 22050C-də 88kq/mm2-a bərabərdir. Beləliklə Re çətin əriyən metallardan Mo, Ta, Nb, Cr-dan möhkəmdir, yüksək temperatura daha davamlıdır. 200C temperaturda renium molibden və volframa nisbətən daha plastikdir, W və Mo bu temperaturda nisbətən kövrəkdir. Yüksək plastikliyi reniumu kristallaşma halında da saxlayır.
Renium ərintilərinin tədbiqi
Renium və onun ərintiləri xüsusi fiziki-kimyəvi xassəyə malik olduğundan onlardan texnikanın müxtəlif sahələrində istifadə olunur. Reniumun yüksək ərimə temperaturuna (31800 C) malik olması və yüksək temperatur şəraitində mexaniki davamlılığı ondan istiyə davamlı materialların emalı sənayesində geniş istifadə etməyə imkan verir. Yüksək temperaturda buxar təzyiqinin az olması və xüsusi müqavimətinin çox olması (2,1•10-5) reniumdan elektron texnikasında geniş istifadə edilməsinə imkan verir. Reniumun platin elementləri və volfram ilə olan ərintiləri yüksək temperaturda yüksək elektrik hərəkət qüvvəssinə malik olduğundan onlardan 20000C-dən artıq temperaturda istifadə edilə bilən termocütlər hazırlanır. Aqressiv mühütdə korroziyaya qarşı davamlı olduğundan bir çox materilların səthini renium ərintiləri ilə örtmək lazım gəlir. Reniumun volfram və molibden ilə ərintiləri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, ABŞ-də 1966-cı ildə istiliyə davamlı reniumun volfram və molibden ilə ərintilərinin hazırlanmasına bütün reniumun 75–80%-i sərf edilmişdir. Bu ərintilərin əsas tətbiq sahələri: elektronika-elektron lampalarının hissələri, enerjinin termoion çevricilərinin hissələri və s. Elektrotexnikada-yüksək temperaturu ölçmək üçün termocüt, elektrokontaktlar, aviokosmik texnikada-termoion mühərriklərində, raket hissələrində, atom texnikasında- radiasiyadan mühafizədə, reaktorlarının konstruksiya hissələrində və.s .Kimya sənayesində katalizator kimi ABŞ-də yaxın vaxtlarda reniumun 50%-i katalizator istehsal etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.Göstərilən tətbiq sahələrindən əlavə renium analitik kimyada da istifadə edilir. Renium silisidləri yarımkeçirici kimi istifadə edilir. 4.Renium ərintilərinin alınması Reniumun müxtəlif metallarla ərintiləri mövcuddur ki, həmin ərintilər elm və texnikanın müxtəlif sahələrində genis istifadə olunur. Reniumun müxtəlif metallarla birgə elektrolitik çökdürülməsi barədə ədəbiyyatda çoxlu məlumat var. Meyer platin elektrodu üzərində reniumun Ni, Co, Fe, Zn, Ge, Pd, Rh, Ag, Au metalları ilə elektrolitik çökməsi haqqında işlər aparmışdır. Bu zaman hidrogen ayrılması azalır, iki metalın çökməsinin cərəyana görə çıxımı 80%-ə çatır. Alınan çöküntülər keyfiyyətlidir. Ərintinin cərəyana görə çıxımının artması hidrogenin ifrat gərginliyinin ərinti üzərində təmiz reniuma nisbətən artması ilə izah edilir. Ədəbiyyatda iş məlumatlar var. Nederton və Xoltun işləri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Onlar göstərir ki, məhlulda reniumun qatılığını dəyişməklə, yüksək cərəyan çıxımı ilə tərkibində komponentlərin qatılıqları müxtəlif olan Re-Ni və Re-Co ərintiləri almaq olar. Ədəbiyyatda ikikomponentli Re–Fe, Re–Ni, Re–Co ərintilərinin alınması üçün müxtəlif tərkibli ammonium-sulfat elektrolitindən istifadə edilmiş və prosesə cərəyan sıxlıqlarının, temperaturun, komponentlərin qatılıqlarının təsiri öyrənilmişdir. Re-Cr ərintisi aşağıdakı tərkibli elektrolitdən alınmışdır: KReO4–50q/l, (NH4)2SO4–40q/l, H2SO4–75q/l, CrO3–15q/l. Təcrübələr 750C-də 100 A/dm2 cərəyan sıxlığında aparılmışdır. Bu zaman tərkibində 1% Cr olan 20% cərəyan çıxımlı parlaq Re–Cr ərintisi alınmışdır. Re–Cr ərintisi ümumiyyətlə xromlaşdırma məhsulunun tərkibinə perrenat əlavə etməklə də alınır. Üçlü renium-nikel-xrom ərintisi Z.M.Sominskaya, A.A.Nikitina, M.A.Qılkina, S.K.Sklyarenko, E.M.Savitskiy tərəfindən alınmışdır. Renium-tellur sisteminin elektrokimyəvi yolla alınmasını Şarinova və Songina civə elektrodu üzərində öyrənmişlər. Daha doğrusu, renium məhluluna tellurun əlavə edilməsi ilə civə elektrodu üzərində elektrokimyəvi proseslər tədqiq edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, reniumun verilmiş məhlulunda, –0,35–0,8 V potensialda, bir dalğa müşahidə edilir. Lakin məhlula tellur əlavə edildikdə, –0,7 V potensialda maksimum dalğa müşahidə edilir ki, həmin maksimum nə tellur, nə də renium üçün ayrılıqda müşahidə edilmir. Tədqiqatlar nəticəsində reniumun tellurun çökməsinə katalitik təsiri aşkar edilmişdir. Salahova E.Ə. tərəfindən yarımkeçirici xassəyə malik Re–Te ərintisinin nazik təbəqələrinin alınması üçün xlorid-sulfat və qələvi elektrolitlərdən istifadə edilmişdir Re-W ərintisinin alınması üçün perrenat və volfram olan məhlula H2SO4 və (NH4)2SO4 əlavə edilmişdir. Yaxşı, keyfiyyətli Re–Cu ərintisini (tərkibində 50% Cu) reniumun qatı məhlulundan almaq olar: 50q/l KReO4 + 75q/l H2SO4 + 40q/l (NH4)2SO4 və 1q/l CuSO4 750C-də 100 A/dm2-də tərkibində 36% Cu olan ərinti alınmışdır. Tərkibində 2,4–3,0% Re olan ərinti CuSO4 –125q/l, H2SO4 –45q/l, NaReO4–200q/l tərkibli elektrolitdən 1–2 A/dm2 cərəyan sıxlığında alınmışdır. Renium-mis ərintisi almaq üçün CuSO4 və NH4ReO4 qarışığından ibarət məhlul təklif edilmişdir
Mənbə
- Г. Реми. Курс неорганической химии. Изд. Мир, 1974, Т 2, с.233-234.
- Химический энциклопедический словарь. М., « Советская энциклопедия», 1983 год, с. 505.
- Рений в новой технике. М.: Наука, 1970, 197 с.
- Ротинян А.Л. «Прикладная электрохимия», Л: «Химия», 1974, стр. 137-140.
- Савицский Е.М., Гылкина М.А. Сплавы рения. М.: Наука, 1965, 175 с.
- Савицский Е.М., Гылкина М.А., Левин А.М. Сплавы рения в электротехнике. М.: Энергия, 1980, 204 с.
- Сперанская Е.Ф. Электрохимия рения. Алма-ата: «Гылым», 1990, 190 с.
- Naor A., Eliaz N. Ammtiac quarterly. Properties and applications of rhenium and its alloys, (2010) 5(1) 11-15.
- Naor A., Eliaz N., et al. electrodeposition of Alloys of Rhenium with Iron-Group Metals from Aqueous Solutions // J. Electrochem. Soc. 2010, v.157, No7, D422–D427.
- Salakhova E.A. The electrochemical production of thin films of rhenium chalcogenides. Monograph, LAP LAMBERT Academic Publishing, 2014, 108 p.
- Salakhova E.A., Aliyev A.M. Obtaining the thin semiconductive covering Re-Se from sulphate electrolyte //Journal of Advanced in Materials and Physics Chemistry, 2012, v. 2, No 4, p. 253–255.
- Salakhova E.A., Aliyev A.M., Ibragimova K.F. The obtaining of thin films Re-S from tiocarbamid electrolytes and influence of various factor s on the alloys composition // American Chemical Science Journal, 2014, v.4, No3, p. 338–348.
- Erik Sserri. 30 saniyə kimya haqqında. Moskva: “Ripol klassik”, 2014, 155 s.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
75 volfram renium osmiumTc Re Bh dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre renium Re 75Qrup Dovr Blok 7 6 dXarici gorunusuAtom kutlesi 186 207 q molElektron formulu 4f14 5d5 6s2Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 3186 C 3459 K 5767 F Qaynama temperaturu 5596 C 5869 K 10105 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Renium Re D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 75 ci element Renium stabil izotopu melum olan kesf olunmus sonuncu elementdir Reniumdan sonra kesf olunmus butun elementler suni yollarla alinanlar daxil olmaqla stabil izotoplara malik deyiller TarixiRenium elementinin movcudlugu D Mendeleyev terefinden 1869 cu ilde ferz edilmisdir 1925 ci ilde Valter Noddak Ida Take ve Otto Berq 660 kq molibden filizinin emali neticesinde 1qram reniumun alinmasina nail olmuslar Son zamanlaradek reniumun xususi olaraq hec bir qeyri metallik elementle birlesmesini saxlayan mineral tapilmamisdir 1992 ci ilde rus alimleri uzaq serq adalari vulkaninin bogazinda renium disulfid birlesmesini askar etmisler Renium elementinin adi latin sozu Rhenusdan emele gelib Almaniyada Reyn cayinin adidir Hele 1871 ilde reniumun movcudugunu dovri sistemde qrupdaki elementlerin analoji xasselerine gore Mendeleyev proqnoz etmisdi Bir cox diger metallardan ferqli olaraq renium erime temperaturunda doyulme zamani sinmir Renium yuksek temperaturlarda bele yuksek mohkemliyini saxlayir ve bu sebebden o yuksek temperatur rejimlerinde geden proseslerde genis istifade olunur Bu yaxinlarda alimlerin diqqetini reniumun sade birlesmesi renium dibromid elmde melum olan en berk madde celb etmisdir Diger ifrat berk materiallardan ferqli olaraq renium dibromidi yuksek tezyiqden istifade etmeden alirlar Renium her hansi bir elementden daha cox oksidlesme veziyyetine malikdir 1 0 1 2 7 sonuncu reniumun adi veziyyetidir Bu metall 1964 cu ilde ilk olaraq metal metal arasinda renium ionlari numunesinde Re2Cl8 2 dordlu rabitenin olmasinin askar edilmesine komeklik gostermisdir Renium elektrik kontaktlarinda istifade olunur metallik naqil ve ya folqa formasini ala bilir AlinmasiReniumun alinmasinin bir nece usulu var Elementin filizden alinmasi zamani metalin 80 i qati molibden mehluluna kecir ve ondan istenilen qeder elde etmek olmur Ona gore de optimal olaraq alinmasi ucun bu variantlar secilib Re birlesmesinin mehlula kecirilmesi ardinca metalin cixarilmasi yolu ile Xususi sobada hidrogenle reduksiya yolu ile Birinci halda yarimfabrikatlari qelevi duzlu ve tursu mehlulu ile ayirirlar Bezi vaxtlarda qaynar sudan istifade edirler Sonra reniumu ayirmaq ucun absorbsiya ekstraksiya ion mubadilesi elektroliz ve yaxud azhellolan birlesmelerin cokdurme usulunu istifade edirler Ikinci halda ammonium perrenatin hidrogenle reduksiyasini aparirlar Bu ise yalniz temperaturu 800 0C ye catan boru sobasinda mumkundur Bundan sonra alinmis tozu metalurji usul ile metala cevirirler 2NH4ReO4 7H2 2NH3 2Re 8H2O displaystyle mathsf 2NH 4 ReO 4 7H 2 rightarrow 2NH 3 2Re 8H 2 O dd Fiziki xasseleriRenium pariltili gumusu ag metaldir Dispersiyasindan asili olaraq metal tozu qara ve ya tund boz rengde olur Agir elementlerden olan renium paramaqnitdir Renium bezi fiziki xasselerine gore VI qrupun elementlerine yaxindir molibden volfram Kimyevi xasseleriAdi temperaturda stabil renium havaya qarsi davamlidir 3000C den yuksek temperaturda metalin oksidlesmesi bas verir 600 0C den yuxari ise bu proses daha da intensivlesir Renium volframla muqayisede oksidlesmeye qarsi daha davamlidir Qizdirildiqda Re fluor xlor ve brom ile reaksiyaya daxil olur Metal ekser tursularin azot tursusu istisna olmaqla tesirine yuksek temperatura oksidlesmeye korroziyyaya qarsi davamlidir Cive ile renium amalqama emele getirir Renium hidrogen peroksidinin mehlullari ile reaksiyaya girerek renium tursusu emele getirirTetbiqiRe bahali metal olduguna gore onun istifadesi mehduddur yalniz basqa metallardan ustun olan yerde istifade olunur Terkibinde Re olan erintiler atom texnikasi ucun evezolunmaz materialdir Neftayirma senayesinde yuksek oktan ededli benzin almaq ucun platinium renium katalizatoru istifade olunur Umumi dunya istehsali 40 ile 50 ton arasindadir esas istehsalcilar Cili ABS Peru ve Polsadir Istifade olunan Pt Re katalizatorunun ve xususi erintilerin tekrar istifadesi ilde texminen 10 ton berpa etmeye imkan verir Metalin qiymeti 2008 ci ilin evvelinde 2003 2006 ci illerde 1000 2000 dollardan 2008 ci ilin fevralinda 10 min dollardan cox suretle artmisdir Renium erintileriReniumun tebietde yayilmasi Renium yer sethinde az yayilmis nadir sepelenmis elementdir Yer qabiginda onun orta qiymeti 7 10 8 teskil edir Renium sepelenmis kimyevi elementlerden biri oldugundan serbest minerali yoxdur Yalniz molibdenit MoS2 mineralinda reniumun miqdari nisbeten coxdur Geokimyevi ve kimyevi xasselerinin yaxinligina gore renium molibden ve volfram ile genetik olaraq elaqedardir Bele ki molibden ve reniumun disulfidlerinin kristal qefesleri tamamile eynidir atom radiuslari hem de renium ve molibdenin 4 valentli ionlarinin radiuslari yaxindir Molibdenitlerinin terkibinde reniumun cox olmasi ilk defe olaraq V Noddaq terefinden gosterilmisdir Reniumun esas yayilmis minerali Qazaxistanda Cjeskaskan seherinin yaxinligindaki filiz yataqlarinda tapilmisdir CuReS4 Renium eyni zamanda kolumbitde kolcedanda nadir sepelenmis metallarin minerallarinda cox az miqdarda qarisiq halda olur Nadir sepelenmis element olan reniumun dunyada en cox yayilmis ve ehtiyati olan olke Rusiya hesab edilir Rusiyada onun ehtiyati 10 15 ton teskil edir Bu renium ehtiyati 1992 ci ilde Kuril adalarinda Iturun adalarinda puskuren vulkanda tapilmisdir Bundan basqa terkibinde renium olan daha yeni bir filiz Finlandiyada tapilmisdir Azerbaycanda da terkibinde renium olan molibdenit yataqlari vardir Molibdenitlerin terkibinde reniumun yayilmasi miqdarini teyin etmek meqsedi ile Azerbaycan Respublikasinin bezi sahelerinde tecrubeler aparilmisdir Aparilan tedqiqatlar gostermsdir ki Qafqazin mis molibden yataqlarinda kullu miqdarda renium var Umumi qanunauygunluga gore yuksek temperaturlu molibdenitden orta temperaturlu molibdenite kecdikce reniumun miqdarinin artaraq texminen 0 1 olmasi bu reqionun xususiyyeti ile elaqedardir ve Zaqafqaziya bolgesini reniumlu sahe hesab etmek olar Reniumun fiziki kimyevi xasseleri Renium D I Mendeleyevin dovru sisteminin 7 ci qrupunda yerlesir Reniuma yaxin yerlesen texnesium tebietde tapilmayib Reniuma dovrler uzre en yaxin elementler volfram ve osmium diaqonal uzre ise molibden uran ve ruteniumdur Renium ve onun birlesmelerinin analoqlari ile muqayisesinden onlarin xasseleri haqqinda etrafli melumat almaq mumkun olur Butun kecid elementlerinde oldugu kimi reniumda sonuncudan evvelki elektron seviyyesi 5d dir Bu onu gosterir ki kimyevi elaqelerde yalniz s elektronlar deyil d elektronlar da istirak edir Ona gore de renium bir nece oksidlesme derecesine malikdir kompleksemelegetirme qabiliyyeti yuksekdir ve kecid elementlerinde olan bir cox xususiyyetleri var Atom ve ion radiusuna gore renium molibden volfram osmium iridium ve diger platin metallarina yaxindir Atom radiuslari beledir Re 1 37 Mo 1 36 W 1 37 Os 1 34 Ir 1 35 Mn 1 29 Tc 1 30 Bu elementlerin reniumun geokimyasinda xususi ehemiyyeti var Renium birlesmelerde butun 7 elektronundan istifade edir 7 den 1 e qeder Reniumun en davamli birlesmeleri oksidlesme derecesi 7 ve 4 dur En xarakterik birlesmeleri 7 perrenat tursusu bu tursunun duzlari ve renium 7 oksiddir Renium ve onun birlesmelerinin kimyevi xasseleri bir cox kitablarda genis yazilmisdir Otaq temperaturunda kompakt metal renium davamlidir Reniumun oksidlesmesi 600 C de baslayir oksigen atmosferinde ise 400 C metal yanmaga baslayir Ag tustunun emele gelmesi Re2O7 emele gelmesini gosterir bu tustu cox tez ucma qabiliyyetine malikdir Nem havada renium tedricen oksidlesir neticede HReO4 perrenat tursusu emele gelir Perrenat tursusunu eyni zamanda Re2O7 suda hell etmekle alirlar Renium nem muhitde yuksek korroziyaya davamliq xassesine malikdir otaq temperaturunda xlorid sulfat ve hidrogen florid tursularinda hell olmur Isti sulfat tursusu Re ile reaksiyaya girerek HReO4 emele getirir Zeif qizdirdiqda bromlu suda renium asan hell olur Metal renium azot tursusunda hidrogen peroksidinde hell olaraq perrenat tursusu emele getirir Perrenat ionu hem turs ve hem de qelevi mehlullarda davamlidir Altivalentli renium renium 6 oksidde ReO3 davamlidir Reniumun halogenidleri ve oksihalo genidleri melumdur ReF6 ReOCl4 Bu yaxinlarda onun qatilasdirilmis sulfat tursusundan alinmasi usulu hazirlanmisdir Turs mehlullarda zeif reduksiyaedicilerin tesiri ile besvalentli renium birlesmeleri alinmisdir Bu birlesmeler mueyyen kompleksemelegetiricilerin oldugu muhitde davamlidir Dord valentli renium birlesmeleri sulu mehlullarda muxtelif kompleksemelegetiricilerin ve artiq miqdarda reduksiyaedicilerin istiraki ile emele gelir Dord valentli renium birlesmeleri turs ve zeif turs muhitde davamlidir Dord valentli reniumun dioksidi disulfidi halogenidleri oksihalogenidleri ve muxtelif kompleks birlesmeleri melumdur Renium fiziki xasselerine gore D I Mendeleyev cedvelinin 6 ci qrupunun cetin eriyen metallarina yaxindir Metal renium cetin erimesine gore volframdan sonra ikinci metaldir 5 7 ci qrup cetin eriyen metallar icerisinde yalniz renium six halda duzeldilmis heksaqonal qefeseye malikdir Qalanlari ise kubik hecme merkezlesmis qefese malikdirler Ona gore de renium yuksek elastiklik qabiliyyetine malikdir Bununla elaqedar olaraq renium molibden ve volframa nisbeten mohkem ve plastikdir Renium elastiklik moduluna gore ancaq osmium ve iridiumdan geri qalir Berkliyine gore ise osmium iridium ve platinden geridedir Renium yuksek temperaturda uzun muddet mohkemliyini saxlayir 5380C temperaturda mohkemliyini saxlamaq heddi 77 7 kq mm2 a dir 10930C de 56 7 kq mm2 22050C de 88kq mm2 a beraberdir Belelikle Re cetin eriyen metallardan Mo Ta Nb Cr dan mohkemdir yuksek temperatura daha davamlidir 200C temperaturda renium molibden ve volframa nisbeten daha plastikdir W ve Mo bu temperaturda nisbeten kovrekdir Yuksek plastikliyi reniumu kristallasma halinda da saxlayir Renium erintilerinin tedbiqi Renium ve onun erintileri xususi fiziki kimyevi xasseye malik oldugundan onlardan texnikanin muxtelif sahelerinde istifade olunur Reniumun yuksek erime temperaturuna 31800 C malik olmasi ve yuksek temperatur seraitinde mexaniki davamliligi ondan istiye davamli materiallarin emali senayesinde genis istifade etmeye imkan verir Yuksek temperaturda buxar tezyiqinin az olmasi ve xususi muqavimetinin cox olmasi 2 1 10 5 reniumdan elektron texnikasinda genis istifade edilmesine imkan verir Reniumun platin elementleri ve volfram ile olan erintileri yuksek temperaturda yuksek elektrik hereket quvvessine malik oldugundan onlardan 20000C den artiq temperaturda istifade edile bilen termocutler hazirlanir Aqressiv muhutde korroziyaya qarsi davamli oldugundan bir cox materillarin sethini renium erintileri ile ortmek lazim gelir Reniumun volfram ve molibden ile erintileri xususi ehemiyyete malikdir Meselen ABS de 1966 ci ilde istiliye davamli reniumun volfram ve molibden ile erintilerinin hazirlanmasina butun reniumun 75 80 i serf edilmisdir Bu erintilerin esas tetbiq saheleri elektronika elektron lampalarinin hisseleri enerjinin termoion cevricilerinin hisseleri ve s Elektrotexnikada yuksek temperaturu olcmek ucun termocut elektrokontaktlar aviokosmik texnikada termoion muherriklerinde raket hisselerinde atom texnikasinda radiasiyadan muhafizede reaktorlarinin konstruksiya hisselerinde ve s Kimya senayesinde katalizator kimi ABS de yaxin vaxtlarda reniumun 50 i katalizator istehsal etmek ucun nezerde tutulmusdur Gosterilen tetbiq sahelerinden elave renium analitik kimyada da istifade edilir Renium silisidleri yarimkecirici kimi istifade edilir 4 Renium erintilerinin alinmasi Reniumun muxtelif metallarla erintileri movcuddur ki hemin erintiler elm ve texnikanin muxtelif sahelerinde genis istifade olunur Reniumun muxtelif metallarla birge elektrolitik cokdurulmesi barede edebiyyatda coxlu melumat var Meyer platin elektrodu uzerinde reniumun Ni Co Fe Zn Ge Pd Rh Ag Au metallari ile elektrolitik cokmesi haqqinda isler aparmisdir Bu zaman hidrogen ayrilmasi azalir iki metalin cokmesinin cereyana gore ciximi 80 e catir Alinan cokuntuler keyfiyyetlidir Erintinin cereyana gore ciximinin artmasi hidrogenin ifrat gerginliyinin erinti uzerinde temiz reniuma nisbeten artmasi ile izah edilir Edebiyyatda is melumatlar var Nederton ve Xoltun isleri xususi ehemiyyete malikdir Onlar gosterir ki mehlulda reniumun qatiligini deyismekle yuksek cereyan ciximi ile terkibinde komponentlerin qatiliqlari muxtelif olan Re Ni ve Re Co erintileri almaq olar Edebiyyatda ikikomponentli Re Fe Re Ni Re Co erintilerinin alinmasi ucun muxtelif terkibli ammonium sulfat elektrolitinden istifade edilmis ve prosese cereyan sixliqlarinin temperaturun komponentlerin qatiliqlarinin tesiri oyrenilmisdir Re Cr erintisi asagidaki terkibli elektrolitden alinmisdir KReO4 50q l NH4 2SO4 40q l H2SO4 75q l CrO3 15q l Tecrubeler 750C de 100 A dm2 cereyan sixliginda aparilmisdir Bu zaman terkibinde 1 Cr olan 20 cereyan ciximli parlaq Re Cr erintisi alinmisdir Re Cr erintisi umumiyyetle xromlasdirma mehsulunun terkibine perrenat elave etmekle de alinir Uclu renium nikel xrom erintisi Z M Sominskaya A A Nikitina M A Qilkina S K Sklyarenko E M Savitskiy terefinden alinmisdir Renium tellur sisteminin elektrokimyevi yolla alinmasini Sarinova ve Songina cive elektrodu uzerinde oyrenmisler Daha dogrusu renium mehluluna tellurun elave edilmesi ile cive elektrodu uzerinde elektrokimyevi prosesler tedqiq edilmisdir Mueyyen edilmisdir ki reniumun verilmis mehlulunda 0 35 0 8 V potensialda bir dalga musahide edilir Lakin mehlula tellur elave edildikde 0 7 V potensialda maksimum dalga musahide edilir ki hemin maksimum ne tellur ne de renium ucun ayriliqda musahide edilmir Tedqiqatlar neticesinde reniumun tellurun cokmesine katalitik tesiri askar edilmisdir Salahova E E terefinden yarimkecirici xasseye malik Re Te erintisinin nazik tebeqelerinin alinmasi ucun xlorid sulfat ve qelevi elektrolitlerden istifade edilmisdir Re W erintisinin alinmasi ucun perrenat ve volfram olan mehlula H2SO4 ve NH4 2SO4 elave edilmisdir Yaxsi keyfiyyetli Re Cu erintisini terkibinde 50 Cu reniumun qati mehlulundan almaq olar 50q l KReO4 75q l H2SO4 40q l NH4 2SO4 ve 1q l CuSO4 750C de 100 A dm2 de terkibinde 36 Cu olan erinti alinmisdir Terkibinde 2 4 3 0 Re olan erinti CuSO4 125q l H2SO4 45q l NaReO4 200q l terkibli elektrolitden 1 2 A dm2 cereyan sixliginda alinmisdir Renium mis erintisi almaq ucun CuSO4 ve NH4ReO4 qarisigindan ibaret mehlul teklif edilmisdirMenbeG Remi Kurs neorganicheskoj himii Izd Mir 1974 T 2 s 233 234 Himicheskij enciklopedicheskij slovar M Sovetskaya enciklopediya 1983 god s 505 Renij v novoj tehnike M Nauka 1970 197 s Rotinyan A L Prikladnaya elektrohimiya L Himiya 1974 str 137 140 Savicskij E M Gylkina M A Splavy reniya M Nauka 1965 175 s Savicskij E M Gylkina M A Levin A M Splavy reniya v elektrotehnike M Energiya 1980 204 s Speranskaya E F Elektrohimiya reniya Alma ata Gylym 1990 190 s Naor A Eliaz N Ammtiac quarterly Properties and applications of rhenium and its alloys 2010 5 1 11 15 Naor A Eliaz N et al electrodeposition of Alloys of Rhenium with Iron Group Metals from Aqueous Solutions J Electrochem Soc 2010 v 157 No7 D422 D427 Salakhova E A The electrochemical production of thin films of rhenium chalcogenides Monograph LAP LAMBERT Academic Publishing 2014 108 p Salakhova E A Aliyev A M Obtaining the thin semiconductive covering Re Se from sulphate electrolyte Journal of Advanced in Materials and Physics Chemistry 2012 v 2 No 4 p 253 255 Salakhova E A Aliyev A M Ibragimova K F The obtaining of thin films Re S from tiocarbamid electrolytes and influence of various factor s on the alloys composition American Chemical Science Journal 2014 v 4 No3 p 338 348 Erik Sserri 30 saniye kimya haqqinda Moskva Ripol klassik 2014 155 s IstinadlarVikianbarda Renium ile elaqeli mediafayllar var