Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə küçəsi və ya Rasta bazar küçəsi — Şuşa şəhərinin tarixi mərkəzində yerləşməkə Divanxana və Meydanı birləşdirən, XIX əsrin II yarısından etibarən isə həm də əsas ticarət mərkəzi rolunu oynayan tarixi küçə.
| Məhəmməd Əmin Rəsulzadə küçəsi | |
|---|---|
| Ümumi məlumatlar | |
| Ölkə | |
| Şəhər | Şuşa rayonu |
| Uzunluğu | 300 m |
| Eni | 15 m |
Tarixi
Aşağı bazar küçəsindən fərqli olaraq, Rasta bazar küçəsi Şuşa şəhərinin tarixi qeyd edilməmiş baş planında dəqiq və yaxşı planlaşdırılmaya malik deyil. Buna görə də, XIX əsrin yarısına kimi gələcəkdə şəhərin əsas ticarət magistralı olacaq Rasta bazar küçəsi yalnız köməkçi küçə rolunu oynamışdır. Həmin dövrdə şəhərin əsas ticarət magistralı isə Aşağı bazar küçəsi idi.Qarabağ xanlığının Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi və 1828-ci ildə Qacarlarla Rusiya imperiyası arasında Türkmənçay müqaviləsinin imzalanmasından sonra hərbi təhlükənin aradan qalxması ilə digər qala şəhərlər kimi Şuşa da müdafiə əhəmiyyətini itirir və şəhərdə ticarətin inkişafına başlanılır. Bu isə şəhərin köhnə ticarət küçəsi olan Aşağı bazar küçəsinin yenidən qurulması və Rasta bazar kimi yeni və daha böyük ticarət küçəsi yaradılmasına ehtiyac formalaşdırır.
Şuşada ticarət mərkəzinin genişləndirilməsi zamanı ictimai ticarət binaları ilə tikilmiş bir neçə böyük ticarət-bazar kompeksi olan meydanlar və küçələr meydana çıxır. Yeni memarlıq-planlaşdırma mərkəzinin formalaşması Şuşanın 1855-ci ilə aid baş planında da əksini tapmışdır. Həmin plana görə şəhərin mərkəzi Aşağı meydandan Cümə məscidinin qarşısında yerləşən Meydana keçirilir. Bu şəhərsalma prosesini qeyd edən Baharlı bildirir ki, şəhərin bir zamanlar ictimai-ticarət tikililəri (karvansaralar, ticarət sıraları və hamamlar) ilə zəngin olan aşağı hissəsi tədricən əhəmiyyətini itirir, yuxarı hissəsi isə abadlaşdırılaraq, mərkəzə çevrilir.
Aparılan yenidənqurma işləri zamanı Şuşanın tarixi qeyd edilməmiş baş planında göstərilmiş ən uzun keçid küçəsi abadlaşdırılaraq 1837-ci ildə düzləşdirilərək yeni böyük ticarət mərkəzinə çevrilir.
Xüsusiyyətləri
Şuşanın 1855-ci ilə aid baş planından başlayaraq, bütün digər planlarda çoxşaxəli məhəllə küçələri arasında demək olar ki düz olan üç paralel küçə diqqəti cəlb edir. Onlar şərqdən qərbə uzanaraq şəhərin əsas küçəsi olan Rasta bazar küçəsinə çıxırlar. Planda bu dörd küçə E-formalı yerləşmişdir. Bu magistralların və onların kəsişməsində yerləşən meydanların ansamblları Şuşanın kompozisiya-planlaşdırma özülünü təşkil edir. E-formalı kəsişən küçələr arasında üçü xüsusi əhəmiyyət daşıyır ki, bunlar Rasta bazar və onun davamı olan Şeytan bazar və Aşağı bazar küçələridir. Bu iki şəhər magisralı Yuxarı Gövhər ağa məscidi qarşısında demək olar ki, düz bucaq altında kəsişməklə Şuşanın əsas ictimai-ticarət kompleksi olan Meydanı əmələ gətirir.
Rasta bazar Şuşa yaylasının ən uzun (təxminən 300 metr) təbii enli düzündə salınmışdır. Küçənin adı – fars dilində rasta – düz – da burdan meydana gəlmişdir. Rasta bazar küçəsi qala divarları ilə əhatə olunmuş Xan sarayı və onun qarşısındakı Divanxana meydanını Meydanla birləşdirir.
Küçənin hər iki tərəfində sərt qırmızı xətt üzrə ticarət sıraları inşa edilmişdir. Yeni ticarət magistralı olan Rasta bazar ən böyük şəhər meydanı olan və Şuşa qalasının Gəncə qapısı yaxınlığında yerləşən Divanxana meydanının şərq küncündən başlayaraq Meydana kimi uzanırdı.
Şuşanın 1837, 1844 və 1847-ci illərə aid baş planlarında 300 metrə qədər uzanan və təxminən 15 metr enə malik olan, Rasta bazar küçəsinin hər iki tərəfində bir mərtəbəli eyni tipli ticarət sıraları uzanırdı.1855-ci ilin baş planına görə isə yeni ticarət mərkəzi olan Rasta və Şeytan bazar küçələrinin qərb tərəfində yeni karvansaraların tikildiyi görünür. Küçənin qərb qurtaracağında hər iki tərəfdə iki karvansara yerləşirdi. Kvadrat formalı plana və daxili həyətə malik idi. Həmin karvansaraların heç biri dövrümüzə çatmamışdır. Küçənin cənub qurtaracağında yerləşən Hacı Abbas karvansaraı isə Şuşanın 1855-ci ilə aid baş planına görə şəhərdəki ən böyük karvansara olmuşdur.
Günəş və yağışdan qorunmaq üçün küçənin hər iki tərəfindəki ticarət sıralarının qabağında trotuar enində daş kollonada formalı eyvanlar inşa edilmişdi. Şuşanın mülayim iqlimində hər cür hava şəraitindən müdafiə üçün bu eyvanlar kifayət edirdi.Şamaxı və Naxçıvanda isə sahibkarlar günəşdən qorunmaq üçün ticarət küçələrini böyük çadırlar və ya damla örtürdülər. Şuşada isə küçənin keçid hissəsində yerləşdirilmiş ağaclar və daş eyvanlar əsas ticarət magistralını kölgəli xiyabana çevirməyə kifayət edir.
İstinadlar
- Авалов, 1977. səh. 47
- Авалов, 1977. səh. 48
- Авалов, 1977. səh. 49
- Baharlı. Əhvalati-Qarabağ. 1888. Авалов, 1977. səh. , 48-d6 istinad edilir.
- Авалов, 1977. səh. 43
- Авалов, 1977. səh. 44
- Авалов, 1977. səh. 50
- Авалов, 1977. səh. 51
- Авалов, 1977. səh. 52
Ədəbiyyat
- Авалов, Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм. 1977.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed Emin Resulzade kucesi ve ya Rasta bazar kucesi Susa seherinin tarixi merkezinde yerlesmeke Divanxana ve Meydani birlesdiren XIX esrin II yarisindan etibaren ise hem de esas ticaret merkezi rolunu oynayan tarixi kuce Mehemmed Emin Resulzade kucesiUmumi melumatlarOlke AzerbaycanSeher Susa rayonuUzunlugu 300 mEni 15 mTarixiAsagi bazar kucesinden ferqli olaraq Rasta bazar kucesi Susa seherinin tarixi qeyd edilmemis bas planinda deqiq ve yaxsi planlasdirilmaya malik deyil Buna gore de XIX esrin yarisina kimi gelecekde seherin esas ticaret magistrali olacaq Rasta bazar kucesi yalniz komekci kuce rolunu oynamisdir Hemin dovrde seherin esas ticaret magistrali ise Asagi bazar kucesi idi Qarabag xanliginin Rusiya imperiyasina birlesdirilmesi ve 1828 ci ilde Qacarlarla Rusiya imperiyasi arasinda Turkmencay muqavilesinin imzalanmasindan sonra herbi tehlukenin aradan qalxmasi ile diger qala seherler kimi Susa da mudafie ehemiyyetini itirir ve seherde ticaretin inkisafina baslanilir Bu ise seherin kohne ticaret kucesi olan Asagi bazar kucesinin yeniden qurulmasi ve Rasta bazar kimi yeni ve daha boyuk ticaret kucesi yaradilmasina ehtiyac formalasdirir Susada ticaret merkezinin genislendirilmesi zamani ictimai ticaret binalari ile tikilmis bir nece boyuk ticaret bazar kompeksi olan meydanlar ve kuceler meydana cixir Yeni memarliq planlasdirma merkezinin formalasmasi Susanin 1855 ci ile aid bas planinda da eksini tapmisdir Hemin plana gore seherin merkezi Asagi meydandan Cume mescidinin qarsisinda yerlesen Meydana kecirilir Bu sehersalma prosesini qeyd eden Baharli bildirir ki seherin bir zamanlar ictimai ticaret tikilileri karvansaralar ticaret siralari ve hamamlar ile zengin olan asagi hissesi tedricen ehemiyyetini itirir yuxari hissesi ise abadlasdirilaraq merkeze cevrilir Aparilan yenidenqurma isleri zamani Susanin tarixi qeyd edilmemis bas planinda gosterilmis en uzun kecid kucesi abadlasdirilaraq 1837 ci ilde duzlesdirilerek yeni boyuk ticaret merkezine cevrilir XususiyyetleriSusanin 1855 ci ile aid bas planindan baslayaraq butun diger planlarda coxsaxeli mehelle kuceleri arasinda demek olar ki duz olan uc paralel kuce diqqeti celb edir Onlar serqden qerbe uzanaraq seherin esas kucesi olan Rasta bazar kucesine cixirlar Planda bu dord kuce E formali yerlesmisdir Bu magistrallarin ve onlarin kesismesinde yerlesen meydanlarin ansambllari Susanin kompozisiya planlasdirma ozulunu teskil edir E formali kesisen kuceler arasinda ucu xususi ehemiyyet dasiyir ki bunlar Rasta bazar ve onun davami olan Seytan bazar ve Asagi bazar kuceleridir Bu iki seher magisrali Yuxari Govher aga mescidi qarsisinda demek olar ki duz bucaq altinda kesismekle Susanin esas ictimai ticaret kompleksi olan Meydani emele getirir Rasta bazar Susa yaylasinin en uzun texminen 300 metr tebii enli duzunde salinmisdir Kucenin adi fars dilinde rasta duz da burdan meydana gelmisdir Rasta bazar kucesi qala divarlari ile ehate olunmus Xan sarayi ve onun qarsisindaki Divanxana meydanini Meydanla birlesdirir Kucenin her iki terefinde sert qirmizi xett uzre ticaret siralari insa edilmisdir Yeni ticaret magistrali olan Rasta bazar en boyuk seher meydani olan ve Susa qalasinin Gence qapisi yaxinliginda yerlesen Divanxana meydaninin serq kuncunden baslayaraq Meydana kimi uzanirdi Susanin 1837 1844 ve 1847 ci illere aid bas planlarinda 300 metre qeder uzanan ve texminen 15 metr ene malik olan Rasta bazar kucesinin her iki terefinde bir mertebeli eyni tipli ticaret siralari uzanirdi 1855 ci ilin bas planina gore ise yeni ticaret merkezi olan Rasta ve Seytan bazar kucelerinin qerb terefinde yeni karvansaralarin tikildiyi gorunur Kucenin qerb qurtaracaginda her iki terefde iki karvansara yerlesirdi Kvadrat formali plana ve daxili heyete malik idi Hemin karvansaralarin hec biri dovrumuze catmamisdir Kucenin cenub qurtaracaginda yerlesen Haci Abbas karvansarai ise Susanin 1855 ci ile aid bas planina gore seherdeki en boyuk karvansara olmusdur Gunes ve yagisdan qorunmaq ucun kucenin her iki terefindeki ticaret siralarinin qabaginda trotuar eninde das kollonada formali eyvanlar insa edilmisdi Susanin mulayim iqliminde her cur hava seraitinden mudafie ucun bu eyvanlar kifayet edirdi Samaxi ve Naxcivanda ise sahibkarlar gunesden qorunmaq ucun ticaret kucelerini boyuk cadirlar ve ya damla orturduler Susada ise kucenin kecid hissesinde yerlesdirilmis agaclar ve das eyvanlar esas ticaret magistralini kolgeli xiyabana cevirmeye kifayet edir IstinadlarAvalov 1977 seh 47 Avalov 1977 seh 48 Avalov 1977 seh 49 Baharli Ehvalati Qarabag 1888 Avalov 1977 seh amp nbsp 48 d6 istinad edilir Avalov 1977 seh 43 Avalov 1977 seh 44 Avalov 1977 seh 50 Avalov 1977 seh 51 Avalov 1977 seh 52EdebiyyatAvalov E V Arhitektura goroda Shushi i problemy sohraneniya ego istoricheskogo oblika Baku Elm 1977 Hemcinin baxSusa Dovlet Tarix Memarliq Qorugu