Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | radon, Rn, 86 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 18, 6, p | |||||
| Xarici görünüşü | ||||||
| Atom kütləsi | (222) q/mol | |||||
| Elektron formulu | 4f14 5d10 6s2 6p6 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | −71.15 °C (202.0 K, −96.07 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | −61.85 °C (211.3 K, −79.1 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Radon (Rn)
Radon (Ra)- D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 86-cı element. Radonun başlıca mənbəyi torpaq, tikinti materialları və yeraltı mənbədən olan sular hesab olunur. Quruda onun fon konsentrasiyası 10 Bk/m³ təşkil edir. Bk – bekkerel – radioaktivlik ölçüsü olub, 1 dəqiqə ərzində radioaktiv parçalanmanın sayıdır, 1 Bk 1 saniyə ərzində bir radioaktiv parçalanmaya uyğun gəlir. Radonun mənzilə əsas daxil olma yolu – binanın özülünün (bünövrəsinin) altından onun infiltrasiya olunmasıdır, o, özüldə olan çat və yarıqlarla, həmçinin zirzəmi və divarlardan sızılaraq keçir. Mənzilin daxilində radonun konsentrasiyası adətən açıq sahədəkindən yüksək olur, odur ki, insan orqanizminə onun əsas hissəsi, havası yaxşı təmizlənməyən mənzillərdə daxil olur. Radon mənzillərdə tikinti materiallarından, dağ süxuru və qruntdan hazırlanmış döşəmə, divar və tavandan, həmçinin mənzildəki materiallarından, sudan və yandırılan yanacaqdan toplanır. Radonun miqdarı tikinti materiallarının xassəsindən və ərazinin geoloji xüsusiyyətindən asılıdır. Radonun konsentrasiyası, xüsusən havası yaxşı dəyişilməyən evlərin birinci mərtəbəsində kürsülü və zirzəmi mənzillərdə yüksək olur. Rütubətlik radonun ayrılmasını artırır. Belə şəraitdə yaşayan insanların başlıca olaraq ağciyərlərinin şüalanma dozası yüksək olur. BMT-nin atom radiasiyasının təsiri üzrə Elmi Komitəsinin məlumatına əsasən çoxmənzilli beton binalarda, ayrıca tikilmiş beton evlərdə, kərpic və taxtadan tikilmiş çoxmənzilli və tək binalarda radonun konsentrasiyası orta hesabla 50, 130, 20, 30 və 10–30 Bk/m³-a çatır, bu isə fon göstəricidən (10 Bk/m³) xeyli artıqdır. Əhalinin radonla və onun törəmə məhsulları ilə inhalyasiya hesabına şüalanma dozası əksər hallarda digər təbii və süni mənbələrdən ümumi şüalanma dozasının 50%-ni təşkil edir. Təbiətdə radona başlıca olaraq iki əsas izotop – radon – 222 (uran – 238-in parçalanma məhsulunun əmələ gətirdiyi radioaktiv sırasının üzvü) və radon – 220 (torium – 232-nin parçalanma məhsulu) şəklində rast gəlinir. Radon – 222, radon 220 ilə müqayisədə 20 dəfə artıq şüalanma dozasında iştirak edir. Açıq havada radonun miqdarının sutkalıq tərəddüdü 1-dən 100 Bk/m³ arasında olur, həm də yüksək təzyiqdə və açıq (buludsuz) havada, xüsusilə gecə və səhər saatlarında onun konsentrasiyası maksimuma çatır. Atmosfer havası hesabına radon 13%-ə qədər daxil ola bilər. Mənzil daxilində radonun miqdar səviyyəsi binanın altındakı qruntun növündən, evin və tikinti materialının tipindən, mərtəbədən, ventilyasiyanın mövcudluğundan, mənzildə döşəmənin hündürlüyündən və s. asılıdır.
Radonun əhalinin sağlamlığına təsiri
MAİR-in verdiyi qiymətə əsasən radon I qrup kanserogenə aiddir. Əsas kanserogen təsir α — aktiv törəmə palonium 214Po və polonium 218Po-dən baş verir. Bu parçalanma məhsulları çox xırda bərk hissəciklərdə möhkəmlənə və beləliklə, ağciyərlərdə çöküntü verə bilər. İstehsalat şəraitində radonun təsiri nəticəsində ağciyərlərdə xərçəngin inkişafı riski Çexoslovakiya, ABŞ, Kanada, İsveç, Fransa, Böyük Britaniya, Norveç, Çin və Avstraliyada müxtəlif əhali qrupları arasında aparılan tədqiqatlarla təsdiq edilmişdir. Habelə 68000 nəfər dağ-mədən işçiləri arasında ağciyər xərçəngindən 2700 ölüm hadisəsi qeydə alınmışdır. Ağciyər xərçəngi xəstəliyinin çox olması ilk dəfə Almaniya və Çexiyada havada radonun yüksək miqdarı şəraitində işləyən mədən şaxtaçıları arasında qeydə alınmışdır. Ölüm hadisələrinin 50%-dən çoxunun (60–80%) səbəbi ağciyər xərçəngi olmuşdur. Bu xəstəlik faktiki olaraq, gözləniləndən 30–50 dəfə artıq olmuşdur. Ağciyər xərçəngindən ölənlərin yaşı əsasən 50–55-i keçmir, çoxları isə daha cavan yaşlarında – 40 yaşında dünyasını dəyişmişdir. Radonla şüalanmanın insan sağlamlığına təsiri üzrə tədqiqatlar Rusiyada S. P. Vereyko (1998) tərəfindən əvvəllər uran müəssisələri yerləşən Lermontov şəhərində (Stavropol ölkəsi) və O. A. Makarov (2000) tərəfindən uranmolibden yataqlarının mədəni üzərində tikilmiş Çita vilayətinin Oktyabrsk qəsəbəsində aparılmışdır. Lermontovda yüksək səviyyəli təbii şüalanmadan başqa, insanın sağlamlığına, həm də əvvəllər uran emalı müəssisələrin də peşə fəaliyyəti təsir göstərir. 1970-ci ildə burada şəhər salarkən, yüksək radioaktivli tikinti materiallarından, o cümlədən uran istehsalı müəssisələrinin tullantılarından istifadə olunmasının, şüalanmanın cəm dozasının yüksəlməsində iştirakı da istisna edilmir. Lermontovda yerin səthində radon axınının sıxlığı orta dünya qiymətindən təxminən 15 dəfə yüksəkdir. Radonun ən yüksək konsentrasiyası əsasən yerli tikinti materialından tikilən xüsusi evlərdə aşkar edilmişdir (qazşəkilli radonun orta konsentrasiyası 1082 Bk/m³ təşkil etmişdir). Beləliklə, şəhər əhalisinin şüalanma dozası müəyyən olunmuş normativi xeyli keçir. 1958-ci ildən 1998-ci il daxil olmaqla Lermontov şəhərində ölüm əmsalı 3 dəfə yüksəlmşdir. Kişilər arasında ölüm göstəricisi qadınlara nisbətən xeyli yüksəkdir, həm də ağciyər və mədə xərçəngindən ölüm hadisəsinin çox olması müəyyən edilmişdir. Lermontovda ağciyər xərçəngindən ölüm hadisəsinin Stavropol ölkəsinin ümumi əhalisindən 2 dəfə artıq olması statistik təsdiq edilmişdir. Burada qadınlar arasında süd vəzi xərçəngindən, kişilərdə isə prostat vəzi xərçəngindən ölüm əmsalı yüksəkdir. Digər radontəhlükəli yaşayış məntəqəsi – Çita vilayətinin Oktyabr qəsəbəsində radonun konsentrasiyası 400 Bk/m³-dan yüksək olan mənzillərin sakinlərində tənəffüs orqanları (xroniki bronxit), ürək-damar sistemi (hipertoniya xəstəliyi, ateroskleroz), sinir sistemi, sümük-əzələ sistemi (artrit, artroz, osteoxondroz) xəstəlikləri, reproduktiv sağlamlığın pozulması, uşaqların inkişafının morfogenetik variantlarına 2 dəfə çox rast gəlinir. Əhalinin radonun təsirindən mühafizə olunması zəruriliyi onun vurduğu iqtisadi ziyanı qabaqcadan müəyyənləşdirmək və həyata keçirməyi qiymətləndirməklə təyin olunur. ABŞ-də yaşayış mənzillərini radondan mühafizə etmək tədbirləri 20 milrd. dollar təşkil edir. V. F. Demininin (1998) hesablamalarına görə Ruisya şəraiti üçün radonun 1 Zv səviyyəsində adambaşına təsiri 20 min dollar qiymətləndirilir (Zv – zivert- şüalanma dozasını səciyyələndirir). Bu ədədə əsaslanaraq şüalanmadan əhaliyə dəyən ziyan Rusiyada ildə 15 mld. dollara çatır. Ən çox ziyan yaşayış mənzillərində radonun mövcudluğu və insanların tibbi müayinə zamanı aldığı doza ilə əlaqədardır. Əhalinin radiasiya mühafizəsini optimallaşdırmaq üçün məhz bu mənbələr mühüm obyektlər hesab edilməlidir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
86 astat radon fransiumXe Rn Uuo dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre radon Rn 86Qrup Dovr Blok 18 6 pXarici gorunusuAtom kutlesi 222 q molElektron formulu 4f14 5d10 6s2 6p6Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 71 15 C 202 0 K 96 07 F Qaynama temperaturu 61 85 C 211 3 K 79 1 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1Radon Rn Radon Ra D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 86 ci element Radonun baslica menbeyi torpaq tikinti materiallari ve yeralti menbeden olan sular hesab olunur Quruda onun fon konsentrasiyasi 10 Bk m teskil edir Bk bekkerel radioaktivlik olcusu olub 1 deqiqe erzinde radioaktiv parcalanmanin sayidir 1 Bk 1 saniye erzinde bir radioaktiv parcalanmaya uygun gelir Radonun menzile esas daxil olma yolu binanin ozulunun bunovresinin altindan onun infiltrasiya olunmasidir o ozulde olan cat ve yariqlarla hemcinin zirzemi ve divarlardan sizilaraq kecir Menzilin daxilinde radonun konsentrasiyasi adeten aciq sahedekinden yuksek olur odur ki insan orqanizmine onun esas hissesi havasi yaxsi temizlenmeyen menzillerde daxil olur Radon menzillerde tikinti materiallarindan dag suxuru ve qruntdan hazirlanmis doseme divar ve tavandan hemcinin menzildeki materiallarindan sudan ve yandirilan yanacaqdan toplanir Radonun miqdari tikinti materiallarinin xassesinden ve erazinin geoloji xususiyyetinden asilidir Radonun konsentrasiyasi xususen havasi yaxsi deyisilmeyen evlerin birinci mertebesinde kursulu ve zirzemi menzillerde yuksek olur Rutubetlik radonun ayrilmasini artirir Bele seraitde yasayan insanlarin baslica olaraq agciyerlerinin sualanma dozasi yuksek olur BMT nin atom radiasiyasinin tesiri uzre Elmi Komitesinin melumatina esasen coxmenzilli beton binalarda ayrica tikilmis beton evlerde kerpic ve taxtadan tikilmis coxmenzilli ve tek binalarda radonun konsentrasiyasi orta hesabla 50 130 20 30 ve 10 30 Bk m a catir bu ise fon gostericiden 10 Bk m xeyli artiqdir Ehalinin radonla ve onun toreme mehsullari ile inhalyasiya hesabina sualanma dozasi ekser hallarda diger tebii ve suni menbelerden umumi sualanma dozasinin 50 ni teskil edir Tebietde radona baslica olaraq iki esas izotop radon 222 uran 238 in parcalanma mehsulunun emele getirdiyi radioaktiv sirasinin uzvu ve radon 220 torium 232 nin parcalanma mehsulu seklinde rast gelinir Radon 222 radon 220 ile muqayisede 20 defe artiq sualanma dozasinda istirak edir Aciq havada radonun miqdarinin sutkaliq tereddudu 1 den 100 Bk m arasinda olur hem de yuksek tezyiqde ve aciq buludsuz havada xususile gece ve seher saatlarinda onun konsentrasiyasi maksimuma catir Atmosfer havasi hesabina radon 13 e qeder daxil ola biler Menzil daxilinde radonun miqdar seviyyesi binanin altindaki qruntun novunden evin ve tikinti materialinin tipinden mertebeden ventilyasiyanin movcudlugundan menzilde dosemenin hundurluyunden ve s asilidir Radonun ehalinin saglamligina tesiriMAIR in verdiyi qiymete esasen radon I qrup kanserogene aiddir Esas kanserogen tesir a aktiv toreme palonium 214Po ve polonium 218Po den bas verir Bu parcalanma mehsullari cox xirda berk hisseciklerde mohkemlene ve belelikle agciyerlerde cokuntu vere biler Istehsalat seraitinde radonun tesiri neticesinde agciyerlerde xercengin inkisafi riski Cexoslovakiya ABS Kanada Isvec Fransa Boyuk Britaniya Norvec Cin ve Avstraliyada muxtelif ehali qruplari arasinda aparilan tedqiqatlarla tesdiq edilmisdir Habele 68000 nefer dag meden iscileri arasinda agciyer xercenginden 2700 olum hadisesi qeyde alinmisdir Agciyer xercengi xesteliyinin cox olmasi ilk defe Almaniya ve Cexiyada havada radonun yuksek miqdari seraitinde isleyen meden saxtacilari arasinda qeyde alinmisdir Olum hadiselerinin 50 den coxunun 60 80 sebebi agciyer xercengi olmusdur Bu xestelik faktiki olaraq gozlenilenden 30 50 defe artiq olmusdur Agciyer xercenginden olenlerin yasi esasen 50 55 i kecmir coxlari ise daha cavan yaslarinda 40 yasinda dunyasini deyismisdir Radonla sualanmanin insan saglamligina tesiri uzre tedqiqatlar Rusiyada S P Vereyko 1998 terefinden evveller uran muessiseleri yerlesen Lermontov seherinde Stavropol olkesi ve O A Makarov 2000 terefinden uranmolibden yataqlarinin medeni uzerinde tikilmis Cita vilayetinin Oktyabrsk qesebesinde aparilmisdir Lermontovda yuksek seviyyeli tebii sualanmadan basqa insanin saglamligina hem de evveller uran emali muessiselerin de pese fealiyyeti tesir gosterir 1970 ci ilde burada seher salarken yuksek radioaktivli tikinti materiallarindan o cumleden uran istehsali muessiselerinin tullantilarindan istifade olunmasinin sualanmanin cem dozasinin yukselmesinde istiraki da istisna edilmir Lermontovda yerin sethinde radon axininin sixligi orta dunya qiymetinden texminen 15 defe yuksekdir Radonun en yuksek konsentrasiyasi esasen yerli tikinti materialindan tikilen xususi evlerde askar edilmisdir qazsekilli radonun orta konsentrasiyasi 1082 Bk m teskil etmisdir Belelikle seher ehalisinin sualanma dozasi mueyyen olunmus normativi xeyli kecir 1958 ci ilden 1998 ci il daxil olmaqla Lermontov seherinde olum emsali 3 defe yukselmsdir Kisiler arasinda olum gostericisi qadinlara nisbeten xeyli yuksekdir hem de agciyer ve mede xercenginden olum hadisesinin cox olmasi mueyyen edilmisdir Lermontovda agciyer xercenginden olum hadisesinin Stavropol olkesinin umumi ehalisinden 2 defe artiq olmasi statistik tesdiq edilmisdir Burada qadinlar arasinda sud vezi xercenginden kisilerde ise prostat vezi xercenginden olum emsali yuksekdir Diger radontehlukeli yasayis menteqesi Cita vilayetinin Oktyabr qesebesinde radonun konsentrasiyasi 400 Bk m dan yuksek olan menzillerin sakinlerinde teneffus orqanlari xroniki bronxit urek damar sistemi hipertoniya xesteliyi ateroskleroz sinir sistemi sumuk ezele sistemi artrit artroz osteoxondroz xestelikleri reproduktiv saglamligin pozulmasi usaqlarin inkisafinin morfogenetik variantlarina 2 defe cox rast gelinir Ehalinin radonun tesirinden muhafize olunmasi zeruriliyi onun vurdugu iqtisadi ziyani qabaqcadan mueyyenlesdirmek ve heyata kecirmeyi qiymetlendirmekle teyin olunur ABS de yasayis menzillerini radondan muhafize etmek tedbirleri 20 milrd dollar teskil edir V F Demininin 1998 hesablamalarina gore Ruisya seraiti ucun radonun 1 Zv seviyyesinde adambasina tesiri 20 min dollar qiymetlendirilir Zv zivert sualanma dozasini seciyyelendirir Bu edede esaslanaraq sualanmadan ehaliye deyen ziyan Rusiyada ilde 15 mld dollara catir En cox ziyan yasayis menzillerinde radonun movcudlugu ve insanlarin tibbi muayine zamani aldigi doza ile elaqedardir Ehalinin radiasiya muhafizesini optimallasdirmaq ucun mehz bu menbeler muhum obyektler hesab edilmelidir Vikianbarda Radon ile elaqeli mediafayllar var