Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Quşların bol qida və yararlı reproduksiya şəraiti tapmaq üçün yerini dəyişməsinə miqrasiya deyilir. Miqrasiya əsasən yazda və payızda olur. Yaz miqrasiyasının səbəbi reproduksiya instinktinin oyanması, payız miqrasiyasının səbəbi isə qidanın azalması.
Miqrasiyanın istiqaməti və səbəbləri
Avropa və Asiya quşlarının miqrasiyasının iki əsas istiqaməti var: yazda cənubi-qərbdən şimalı-şərqə, payızda isə bunun əksinə olan miqrasiya. Ümumi istiqamət cənubdan-şimala və onun əksinədir. Qərbi Avropada nəsil verib, qışlamaq üçün Afrikaya köçən quşlar payızda düz cənuba istiqamət alıb uçurlar. Yaz-yayda Azərbaycan ərazisində havada cücülər çox olur, payızda soyuqlar düşəndə isə azalır. Bu vaxt qaranquş kimi quşlar qida tapmır. Ona görə də ilin qiş mövsümündə havada bol cücə olan Afrikaya köçməli olurlar. Ətraf mühitdə temperaturun dəyişməsi quşların qida bazasına və birbaşa özünə təsir edir. Havalara soyuduqda cücülər yox olur, quşun oksigenə tələbi üç dəfə çoxalır; onun bədənindən ətrafa yayılan istilik də üç dəfə çoxalır. Qışda günün gödəlməsi də quşun özünü qida ilə təmin etməsini çətinləşdirir. Ona görə bir sıra quşlar isti ölkələrə köçür. Soyuq yerdə qalan quşlar qidasını dəyişir, lələkləri sıxlaşır və uzanır, örtülü yerlərə sığınır, bir-birinə sıxlaşıb gecələyir, maddələr mübadiləsi zəifləyir, piy ehtiyatından istifadə edir, qida tapmağı və vaxtdan istifadəni səmərəli etmək üçün sürülər əmələ gətirir. Reproduksiya yerini dəyişən quşların hamısına köçəri quş demək olmaz. Onların çoxu məhəlli köçmələr edir, yəni qida bazası azalmış quş yaşama regionunu dəyişir. Məhəlli yerdəyişmələr yayın ortasından yaza qədər davam edir, özü də əsasən qida tapmaq üçündür. Əsl köçəri quşların reproduksiya vilayəti onun qışlama yerindən çox uzaq olur, hətta ayrı-ayrı qitələrdə yerləşir ( bir sıra qaz, ördək, cüllüt, durna, leylək, qaranquş, sarıköynək, bülbül və s.). Bunlar özləri də iki qrupa ayrılır: zəif miqrantlar, güclü miqrantlar. Birincilər başqa qitəyə köçmür, fərdlərinin müəyyən qədəri reproduksiya regionunda qalır. Güclü miqrantlar reproduksiya yerindəki şəraiti tapana qədər köçüb uzaqlaşırlar. Quşların miqrasiyasına metereoloji şərait təsir edir. Bəzi quşlar köçmə vaxtında hipotermiya qabiliyyətindən (aclıq yuxusu) istifadə edir. Məsələn, qaranquş, uzunqanad və s. quşlar köçərkən pis hava ilə rastlaşanda miqrasiyanı bir neçə günlük dayandırır, mağaraya, evlərin çardağı altına və bu kimi örtülü yerlərə toplaşıb elə bil qış yuxusuna gedirlər. Lakin onların bu vəziyyəti geriyə dönən prosesdir: hava yaxşılaşan kimi yenə də fəal olurlar.
Quşların miqrasiyasının forması və qaydası
Bəzi quşlar gecə, bəziləri gündüz, bəziləri isə gecə və gündüz miqrasiya edir. Gündüz miqrasiya edənlər əsasən iri quşlardır (durna, leylək, flaminqo). Lakin bəzi xırda quşlar da gündüz köçürlər: vələmirquşu, turağay, qaratoyuq, qaranquş, uzunqanad və s. Bunlar tez-tez dayabıb qidalanır, gecələyir və dincəlir. Gecə və gündüz tədricən miqrasiya edənlər çox deyil: sığırçın, bəzi ördək, cüllüt və s. Bir sıra quşlar gecə miqrasiya edir: cücüyeyən xırda quşlar, bir sıra dənyeyənlər, bataqlıq quşları və s. Bunlar gündüz qidalanır və dincəlir. Gecə miqrasiya edən quşlar özlərini yırtıcılardan yaxşı qoruya bilir. Quşların miqrasiyasının dəniz səviyyəsindən hündürlüyü müxtəlifdir. Çox hündürdə (5000–6000 m) miqrasiya edən quş azdır: bəzi qazlar, cüllütlər, odquyruq və s. Radiolakatorlardan müşahidə aparmaqla müəyyən edilib ki, okean üzərindən miqrasiya edən quşlar adətən 450–750 m hündürlükdə uçurlar. Quru sahədə xırda quşlar 100 m-dən alçaqda uçurlar. Pis hava şəraitində daha da alçaqdan miqrasiya edirlər. Belə halda quşlar yerin topoqrafiyasından istifadə edirlər. Quşların uçma sürəti müxtəlifdir. Ördəklər saatda 90, cüllütlər-70, xırda quşlar-50 km sürətlə uçur. Lakin miqrasiya edən quşlar uçma sürətindən tam istifadə edə bilmirlər. Məsələn, 2000 km məsafəni 30 saata uça bilən quş əslində 50 günə uçur. Əsl miqrantların uçma sürəti sutkada 200 km, zəif miqrantlarınkı isə 100 km-dir. Birincilər dəniz, dağ və səhra üzərindən 2000–3000 m məsafəni birbaşa uça bilir. Gecə miqrasiya edən quşların sürəti gündüz köçənlərə nisbətən çoxdur. Quşların miqrasiyasının ümumi məsafəsi məhəlli yerdəyişmə üçün 7–8 km-dən 60–70 km-ə qədər, regional köçərilər üçün 600–700 km-ə qədər, əsl miqrantlar üçün isə 10000–15000 km-ə qədərdir. Quşların köçmə istiqaməti onların qışladığı zonadan asılıdır. Əsl köçəri quşlar qar örtüyü olmayan zonada, məhəlli yerdəyişmə edənlər soyuq zonada, zəif miqrantlar isə mülayim zonada qışlayırlar.
Miqrant quşlar azırmı?
Bu sual hamını qədim vaxtlardan düşündürmüş, son 200 ildə güclü tədqiqatlar aparılmışdır. Miqrasiya edən quşların getmək istədiyi yeri necə tapması haqqında çoxlu nəzəriyyələr olmuşdur. Onların heç biri bütün quşlar üçün universal deyildir. XX yüzilliyin ikinci yarısında məlum olmuşdur ki, eyni quş (fərd) bir neçə mexanizmdən istifadə edib, getdiyi yeri tapır: bioloji saatından, gündüz günəşdən, gecə aydan, ulduzlardan, yerin maqnit xəttindən, dumanlı vaxtda havanın kimyəvi tərkibindən, yerin topoqrafiyasından və s. Bu mexanizmlər anadangəlmə instinktlərə əsaslanır. Lakin fərdi həyatda qazanılan təcrübənin əhəmiyyəti də inkar edilmir. Ən vacib instinktdən biri yuva konservatizmidir, yəni quş harada dünyaya gəlibsə, getdiyi yerin uzaqlığından asılı olmayaraq yenə də oraya qayıdır. Quşun bu xasiyyətinə imkan verən onun uçmasıdır. Bəzi quşları yuvasından 1200 km-ə qədər uzağa aparıb buraxdıqda qayıdıb yuvasını tapır. Bir sıra quşun yayda pərvaz olmuş balası başqa qitədə yerləşən qışlağa anasından tez köçür. Lakin miqrasiya edən quşlardan istiqamətini itirib azanlar da olur. Ona görə onların uçma sürəti ilə qət etdiyi məsafə uyğun gəlmir. Lakin miqrasiya edən quş vaxtının çox hissəsini qidalanmağa və dincəlməyə sərf etdiyi üçün az enerji itirir. Doğrudur, dəniz və okean üzərindən birbaşa uçub keçən quşlar az tələf olur. Qışlama yerində bəzən aclıqdan və başqa səbəbdən daha çox quş tələf olur. Müxtəlif səbəbdən oturaq quşlar da tələf olur. Deməli, quşların köçməsi onlar üçün təhlükəli hadisə deyildir.
Quşların miqrasiyasının əmələgəlmə səbəbləri
Miqrasiyanın əmələgəlmə səbəbləri çoxdur, lakin əsas səbəbi təbii şeçmənin adi mexanizmidir. Konkret ərazidə quşun sayı çoxalır, onların arasında rəqabət güclənir. Rəqabətdə uduzanlar yeni sahə tutub orada uğurlu nəsil verirlər. Yüz və min illər keçir... Yeni sahədə da rəqabət güclənir. Müəyyən qədər quş bir az da şimala tərəf köçüb yeni sahədə nəsil verir. Bu qayda ilə milyon illər ərzində növün reproduksiya sahəsi şimala tərəf genişlənir. Eyni vaxtda şimala tərəf yayılmağın əks tərəfinə yayılma prosesi də gedir. Qışda soyuq yerlərdə yaşamaq çətinləşir. Soyuq yerlərin quşları cənuba (isti yerə)tərəf çəkilməyə başlayır. Cənuba yaxın olanlar yaxındakı isti yeri tutur. Maksimal şimal bölgəsində olanlar cənuba tərəf uçduqca isti yerləri tutulu görüb daha da cənuba uçmalı olurlar. Beləliklə, eyni növün bəzi fərdləri oturaq, başqaları isə köçəri olur. Milyon illər ərzində elə növlərdə formalaşıb ki, onlar üçün qışda isti cənub bölgəsində, yayda isə bol qida, geniş sahə və uzun gün olan şimal bölgəsində yaşamaq daha çox uğur gətirmişdir. Belələri əsl köçəri quşlardır. Deməli quşların köçəri olması prosesi indi də davam edir və hər yerdə ola bilər. Bunu da inkar etmək olmaz ki, quşların köçəri olmasında və onların irsiyyətində köçəriliyin möhkəmlənməsində Yer planetində, o cümlədən Şimal yarımkürəsində geoloji dəyişmələr böyük rol oynamışdır. Keçmiş vaxrlarda formalaşmış köçərilik müasir şəraitin təsiri altında yeniləşir.
Ədəbiyyat
- Mustafayev Q.T.,Məhərrəmova N.A. Ornitologiya. Bakı: "Çaşıoğlu", 2005; səh 19-24
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-26.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-26.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-26.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Quslarin bol qida ve yararli reproduksiya seraiti tapmaq ucun yerini deyismesine miqrasiya deyilir Miqrasiya esasen yazda ve payizda olur Yaz miqrasiyasinin sebebi reproduksiya instinktinin oyanmasi payiz miqrasiyasinin sebebi ise qidanin azalmasi Miqrasiyanin istiqameti ve sebebleriAvropa ve Asiya quslarinin miqrasiyasinin iki esas istiqameti var yazda cenubi qerbden simali serqe payizda ise bunun eksine olan miqrasiya Umumi istiqamet cenubdan simala ve onun eksinedir Qerbi Avropada nesil verib qislamaq ucun Afrikaya kocen quslar payizda duz cenuba istiqamet alib ucurlar Yaz yayda Azerbaycan erazisinde havada cuculer cox olur payizda soyuqlar dusende ise azalir Bu vaxt qaranqus kimi quslar qida tapmir Ona gore de ilin qis movsumunde havada bol cuce olan Afrikaya kocmeli olurlar Etraf muhitde temperaturun deyismesi quslarin qida bazasina ve birbasa ozune tesir edir Havalara soyuduqda cuculer yox olur qusun oksigene telebi uc defe coxalir onun bedeninden etrafa yayilan istilik de uc defe coxalir Qisda gunun godelmesi de qusun ozunu qida ile temin etmesini cetinlesdirir Ona gore bir sira quslar isti olkelere kocur Soyuq yerde qalan quslar qidasini deyisir lelekleri sixlasir ve uzanir ortulu yerlere siginir bir birine sixlasib geceleyir maddeler mubadilesi zeifleyir piy ehtiyatindan istifade edir qida tapmagi ve vaxtdan istifadeni semereli etmek ucun suruler emele getirir Reproduksiya yerini deyisen quslarin hamisina koceri qus demek olmaz Onlarin coxu mehelli kocmeler edir yeni qida bazasi azalmis qus yasama regionunu deyisir Mehelli yerdeyismeler yayin ortasindan yaza qeder davam edir ozu de esasen qida tapmaq ucundur Esl koceri quslarin reproduksiya vilayeti onun qislama yerinden cox uzaq olur hetta ayri ayri qitelerde yerlesir bir sira qaz ordek cullut durna leylek qaranqus sarikoynek bulbul ve s Bunlar ozleri de iki qrupa ayrilir zeif miqrantlar guclu miqrantlar Birinciler basqa qiteye kocmur ferdlerinin mueyyen qederi reproduksiya regionunda qalir Guclu miqrantlar reproduksiya yerindeki seraiti tapana qeder kocub uzaqlasirlar Quslarin miqrasiyasina metereoloji serait tesir edir Bezi quslar kocme vaxtinda hipotermiya qabiliyyetinden acliq yuxusu istifade edir Meselen qaranqus uzunqanad ve s quslar kocerken pis hava ile rastlasanda miqrasiyani bir nece gunluk dayandirir magaraya evlerin cardagi altina ve bu kimi ortulu yerlere toplasib ele bil qis yuxusuna gedirler Lakin onlarin bu veziyyeti geriye donen prosesdir hava yaxsilasan kimi yene de feal olurlar Quslarin miqrasiyasinin formasi ve qaydasiBezi quslar gece bezileri gunduz bezileri ise gece ve gunduz miqrasiya edir Gunduz miqrasiya edenler esasen iri quslardir durna leylek flaminqo Lakin bezi xirda quslar da gunduz kocurler velemirqusu turagay qaratoyuq qaranqus uzunqanad ve s Bunlar tez tez dayabib qidalanir geceleyir ve dincelir Gece ve gunduz tedricen miqrasiya edenler cox deyil sigircin bezi ordek cullut ve s Bir sira quslar gece miqrasiya edir cucuyeyen xirda quslar bir sira denyeyenler bataqliq quslari ve s Bunlar gunduz qidalanir ve dincelir Gece miqrasiya eden quslar ozlerini yirticilardan yaxsi qoruya bilir Quslarin miqrasiyasinin deniz seviyyesinden hundurluyu muxtelifdir Cox hundurde 5000 6000 m miqrasiya eden qus azdir bezi qazlar cullutler odquyruq ve s Radiolakatorlardan musahide aparmaqla mueyyen edilib ki okean uzerinden miqrasiya eden quslar adeten 450 750 m hundurlukde ucurlar Quru sahede xirda quslar 100 m den alcaqda ucurlar Pis hava seraitinde daha da alcaqdan miqrasiya edirler Bele halda quslar yerin topoqrafiyasindan istifade edirler Quslarin ucma sureti muxtelifdir Ordekler saatda 90 cullutler 70 xirda quslar 50 km suretle ucur Lakin miqrasiya eden quslar ucma suretinden tam istifade ede bilmirler Meselen 2000 km mesafeni 30 saata uca bilen qus eslinde 50 gune ucur Esl miqrantlarin ucma sureti sutkada 200 km zeif miqrantlarinki ise 100 km dir Birinciler deniz dag ve sehra uzerinden 2000 3000 m mesafeni birbasa uca bilir Gece miqrasiya eden quslarin sureti gunduz kocenlere nisbeten coxdur Quslarin miqrasiyasinin umumi mesafesi mehelli yerdeyisme ucun 7 8 km den 60 70 km e qeder regional koceriler ucun 600 700 km e qeder esl miqrantlar ucun ise 10000 15000 km e qederdir Quslarin kocme istiqameti onlarin qisladigi zonadan asilidir Esl koceri quslar qar ortuyu olmayan zonada mehelli yerdeyisme edenler soyuq zonada zeif miqrantlar ise mulayim zonada qislayirlar Miqrant quslar azirmi Bu sual hamini qedim vaxtlardan dusundurmus son 200 ilde guclu tedqiqatlar aparilmisdir Miqrasiya eden quslarin getmek istediyi yeri nece tapmasi haqqinda coxlu nezeriyyeler olmusdur Onlarin hec biri butun quslar ucun universal deyildir XX yuzilliyin ikinci yarisinda melum olmusdur ki eyni qus ferd bir nece mexanizmden istifade edib getdiyi yeri tapir bioloji saatindan gunduz gunesden gece aydan ulduzlardan yerin maqnit xettinden dumanli vaxtda havanin kimyevi terkibinden yerin topoqrafiyasindan ve s Bu mexanizmler anadangelme instinktlere esaslanir Lakin ferdi heyatda qazanilan tecrubenin ehemiyyeti de inkar edilmir En vacib instinktden biri yuva konservatizmidir yeni qus harada dunyaya gelibse getdiyi yerin uzaqligindan asili olmayaraq yene de oraya qayidir Qusun bu xasiyyetine imkan veren onun ucmasidir Bezi quslari yuvasindan 1200 km e qeder uzaga aparib buraxdiqda qayidib yuvasini tapir Bir sira qusun yayda pervaz olmus balasi basqa qitede yerlesen qislaga anasindan tez kocur Lakin miqrasiya eden quslardan istiqametini itirib azanlar da olur Ona gore onlarin ucma sureti ile qet etdiyi mesafe uygun gelmir Lakin miqrasiya eden qus vaxtinin cox hissesini qidalanmaga ve dincelmeye serf etdiyi ucun az enerji itirir Dogrudur deniz ve okean uzerinden birbasa ucub kecen quslar az telef olur Qislama yerinde bezen acliqdan ve basqa sebebden daha cox qus telef olur Muxtelif sebebden oturaq quslar da telef olur Demeli quslarin kocmesi onlar ucun tehlukeli hadise deyildir Quslarin miqrasiyasinin emelegelme sebebleriMiqrasiyanin emelegelme sebebleri coxdur lakin esas sebebi tebii secmenin adi mexanizmidir Konkret erazide qusun sayi coxalir onlarin arasinda reqabet guclenir Reqabetde uduzanlar yeni sahe tutub orada ugurlu nesil verirler Yuz ve min iller kecir Yeni sahede da reqabet guclenir Mueyyen qeder qus bir az da simala teref kocub yeni sahede nesil verir Bu qayda ile milyon iller erzinde novun reproduksiya sahesi simala teref genislenir Eyni vaxtda simala teref yayilmagin eks terefine yayilma prosesi de gedir Qisda soyuq yerlerde yasamaq cetinlesir Soyuq yerlerin quslari cenuba isti yere teref cekilmeye baslayir Cenuba yaxin olanlar yaxindaki isti yeri tutur Maksimal simal bolgesinde olanlar cenuba teref ucduqca isti yerleri tutulu gorub daha da cenuba ucmali olurlar Belelikle eyni novun bezi ferdleri oturaq basqalari ise koceri olur Milyon iller erzinde ele novlerde formalasib ki onlar ucun qisda isti cenub bolgesinde yayda ise bol qida genis sahe ve uzun gun olan simal bolgesinde yasamaq daha cox ugur getirmisdir Beleleri esl koceri quslardir Demeli quslarin koceri olmasi prosesi indi de davam edir ve her yerde ola biler Bunu da inkar etmek olmaz ki quslarin koceri olmasinda ve onlarin irsiyyetinde koceriliyin mohkemlenmesinde Yer planetinde o cumleden Simal yarimkuresinde geoloji deyismeler boyuk rol oynamisdir Kecmis vaxrlarda formalasmis kocerilik muasir seraitin tesiri altinda yenilesir EdebiyyatMustafayev Q T Meherremova N A Ornitologiya Baki Casioglu 2005 seh 19 24Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 09 22 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 26 Arxivlenmis suret 2022 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 26 Arxivlenmis suret 2021 09 22 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 26