Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qarşılıqlı qravitasiya qüvvəsi ilə bir-birinə bağlı olan və ümumi kütlə mərkəzi ətrafında hərlənən iki ulduzun əmələ gətirdiyi sistem- qoşa ulduz adlanır. Sistem ikidən çox ulduzdan da ibarət ola bilər. 3-10 ulduzdan ibarət fiziki rabitədə olan sistemə misilli ulduzlar deyilir. Qarşılıqlı cazibə qüvvələri ilə bir-birinə bağlı olan və fəzada vahid obyekt kimi hərəkət edən 10-dan artıq ulduzdan ibarət qrup ulduz topaları və ulduz assosiasiyaları adlanır.
Əlbəttə, göy sferasında bir-birinin yaxınlığında görünən ulduzların hamısı qoşa, misilli və ya topa hesab etmək olmaz. Ulduzlar əslində bir-birlərindən çox uzaq məsafələrdə ola bilərlər və onların yalnız göy sferasına proyeksiyaları yaxın görünə bilər. Bu cür qoşa, optik qoşa adlanır. Qoşa ulduzlar vizual, spektral və tutulan-qoşa olurlar.
Vizual qoşa ulduzlar
Ulduz fiziki qoşadırsa, yəni qravitasiya qüvvəsi ilə əlaqədar olan qoşa sistemdən ibarətdirsə, belə sistemin ulduzları ümumi kütlə mərkəzi ətrafında Kepler qanunları ilə hərəkət edirlər. Odur ki, Keplerin dəqiqləşdirilmiş üçüncü qanunu vasitəsilə qoşa sistemin ulduzlarının kütləsini tapmaq olur. Burada da məhdudiyyət vardır. Elə qoşa ulduzların kütləsini təyin etmək olur ki, sistemin ulduzlarını teleskopda ayrılıqda müşahidə etmək mümkündür. Belə ulduzlar vizual qoşa ulduzlar adlanır. Vizula-qoşa sistemi təşkil edən ulduzlar arasındakı bucaq məsafəsi ρ, on və ya bir neçə on saniyə olur. Belə ki, komponentlər arasında bucaq məsafəsi ən böyük olan Qunun β ulduzu ilə digər komponentlər arasındakı bucaq məsafəsi ρ=35′′-dir. İndiyədək 60000 vizual-qoşa ulduz qeydə alınmışdır. Bunlardan təqribən 2000-i üçün orbital hərəkət aşkar edilmişdir. Qoşa ulduzun komponentləri qoşa sistemin ümumi kütlə mərkəzi ətrafında elliptik orbitlər üzrə dolanırlar; yaxud qoşa sistemin kiçik kütləyə malik komponenti böyük kütləyə malik komponenti ətrafında elliptik orbit üzrə dolanır. Hər bir qoşa sistemin komponentləri Günəşdən və ya Yerdən eyni məsafədədirlər.
Spektral-qoşa ulduzlar
Qoşalığı yalnız spektral təhlil nəticəsində müəyyən edilən sistemə spektral-qoşa ulduzlar deyilir. Spektral-qoşa ulduzun komponentləri arasındakı bucaq məsafəsi 0′′,05-dən kiçik olduğundan ən böyük teleskopda belə onların qoşalığl görünmür. Qoşa ulduzun orbit müstəvisi baxış şüasına perpendikulyar olarsa, yəni orbit müstəvisi şəkil müstəvisində olarsa, sistemin qoşalığını spektral təhlildə aşkar etmək olmaz. Əgər orbit müstəvisi şəkil müstəvisi ilə müəyyən bucaq əmələ gətirirsə onda komponentlərin spektral xətləri laboratoriya xətlərinə nisbətən Dopler effektinə əsasən sürüşməlidir.
Tutulan-qoşa və ya tutulan-dəyişən ulduzlar
Baxış şüası qoşa sistemin orbit müstəvisində olarsa müşahidəçi belə sistemin komponentlərinin bir-birini periodik olaraq örtməsini- bu komponentlərin növbə ilə tutulmasını görər. Belə sistemə tutulan-qoşa, yaxud tutulan-dəyişən ulduz deyilir.
Tutulan-qoşa ulduz sistemində böyük işıqlığa malik olan komponent baş ulduz, kiçik işıqlığa malik olan ulduz isə onun peyki adlanır. Peyk baş ulduzu bütünluklə örtəndə sistemin parlaqlığı ən kiçik olar (sistem ən böyük ulduz ölçüsünə malik olar); baş ulduz peyki tutanda parlaqlıq az-çox zəifləyər, bu zəifləmə peyklə baş ulduzun işıqlıqları nisbətindən asılıdır: peyk zəif olsa baş ulduz peyki örtəndə parlaqlıq çox az zəifləyər. Peykin parlaqlığı baş ulduzunkuna yaxın olduqca belə tutulmada sistemin parlaqlığı ən kiçik parlaqlığa yaxın olar.
İstinadlar
- R.Ə.Hüseynov Ümumi Astrofizika "Bakı Universiteti" nəşriyyatı Bakı, 2010
 | Astronomiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qarsiliqli qravitasiya quvvesi ile bir birine bagli olan ve umumi kutle merkezi etrafinda herlenen iki ulduzun emele getirdiyi sistem qosa ulduz adlanir Sistem ikiden cox ulduzdan da ibaret ola biler 3 10 ulduzdan ibaret fiziki rabitede olan sisteme misilli ulduzlar deyilir Qarsiliqli cazibe quvveleri ile bir birine bagli olan ve fezada vahid obyekt kimi hereket eden 10 dan artiq ulduzdan ibaret qrup ulduz topalari ve ulduz assosiasiyalari adlanir Elbette goy sferasinda bir birinin yaxinliginda gorunen ulduzlarin hamisi qosa misilli ve ya topa hesab etmek olmaz Ulduzlar eslinde bir birlerinden cox uzaq mesafelerde ola bilerler ve onlarin yalniz goy sferasina proyeksiyalari yaxin gorune biler Bu cur qosa optik qosa adlanir Qosa ulduzlar vizual spektral ve tutulan qosa olurlar Vizual qosa ulduzlarUlduz fiziki qosadirsa yeni qravitasiya quvvesi ile elaqedar olan qosa sistemden ibaretdirse bele sistemin ulduzlari umumi kutle merkezi etrafinda Kepler qanunlari ile hereket edirler Odur ki Keplerin deqiqlesdirilmis ucuncu qanunu vasitesile qosa sistemin ulduzlarinin kutlesini tapmaq olur Burada da mehdudiyyet vardir Ele qosa ulduzlarin kutlesini teyin etmek olur ki sistemin ulduzlarini teleskopda ayriliqda musahide etmek mumkundur Bele ulduzlar vizual qosa ulduzlar adlanir Vizula qosa sistemi teskil eden ulduzlar arasindaki bucaq mesafesi r on ve ya bir nece on saniye olur Bele ki komponentler arasinda bucaq mesafesi en boyuk olan Qunun b ulduzu ile diger komponentler arasindaki bucaq mesafesi r 35 dir Indiyedek 60000 vizual qosa ulduz qeyde alinmisdir Bunlardan teqriben 2000 i ucun orbital hereket askar edilmisdir Qosa ulduzun komponentleri qosa sistemin umumi kutle merkezi etrafinda elliptik orbitler uzre dolanirlar yaxud qosa sistemin kicik kutleye malik komponenti boyuk kutleye malik komponenti etrafinda elliptik orbit uzre dolanir Her bir qosa sistemin komponentleri Gunesden ve ya Yerden eyni mesafededirler Spektral qosa ulduzlarQosaligi yalniz spektral tehlil neticesinde mueyyen edilen sisteme spektral qosa ulduzlar deyilir Spektral qosa ulduzun komponentleri arasindaki bucaq mesafesi 0 05 den kicik oldugundan en boyuk teleskopda bele onlarin qosaligl gorunmur Qosa ulduzun orbit mustevisi baxis suasina perpendikulyar olarsa yeni orbit mustevisi sekil mustevisinde olarsa sistemin qosaligini spektral tehlilde askar etmek olmaz Eger orbit mustevisi sekil mustevisi ile mueyyen bucaq emele getirirse onda komponentlerin spektral xetleri laboratoriya xetlerine nisbeten Dopler effektine esasen surusmelidir Tutulan qosa ve ya tutulan deyisen ulduzlarBaxis suasi qosa sistemin orbit mustevisinde olarsa musahideci bele sistemin komponentlerinin bir birini periodik olaraq ortmesini bu komponentlerin novbe ile tutulmasini gorer Bele sisteme tutulan qosa yaxud tutulan deyisen ulduz deyilir Tutulan qosa ulduz sisteminde boyuk isiqliga malik olan komponent bas ulduz kicik isiqliga malik olan ulduz ise onun peyki adlanir Peyk bas ulduzu butunlukle ortende sistemin parlaqligi en kicik olar sistem en boyuk ulduz olcusune malik olar bas ulduz peyki tutanda parlaqliq az cox zeifleyer bu zeifleme peykle bas ulduzun isiqliqlari nisbetinden asilidir peyk zeif olsa bas ulduz peyki ortende parlaqliq cox az zeifleyer Peykin parlaqligi bas ulduzunkuna yaxin olduqca bele tutulmada sistemin parlaqligi en kicik parlaqliga yaxin olar IstinadlarR E Huseynov Umumi Astrofizika Baki Universiteti nesriyyati Baki 2010 Astronomiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin