Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qombe şimpanze müharibəsi (ing. Gombe Chimpanzee War) – Tanzaniyada yerləşən iki şimpanze icması arasında 1974-78-ci illərdə baş vermiş konflikt. İki şimpanze icması əvvəllər icması şəklində birlikdə yaşayırdılar. 1974-cü ildə 8 ay ərzində böyük şimpanze qrupu Kasakeladan ayrılaraq Kahama icmasını əmələ gətirmişdirlər. Separatçılar 6 erkək, 3 dişi və onların bala şimpanzelərindən ibarət idi. Kasakela icması isə 8 erkək, 12 dişi və onların bala şimpanzeləri ilə qalmışdır.
| Qombe şimpanze müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 7 yanvar 1974 – 5 iyun 1978 | ||
| Yeri | ,  Tanzaniya | ||
| Nəticəsi | Kasakelanın qalibiyyəti | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Kasakelan Kahamanın ərazisini tutdu | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Dörd il davam edən qarşıdurma nəticəsində Kasakela şimpanzeləri Kahamanın bütün erkək şimpanzelərini öldürmüş və həmin icmanı məhv etmişdirlər. Kasakela icması yaşayış arealını genişləndirsə də, digər bir şimpanze icması tərəfindən geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. Hadisələr primatoloq Ceyn Qudoll tərəfindən müşahidə edilmişdir.
Arxaplan
Müharibədən öncə Qombe Milli Parkı Qombe Çayı Tədqiqat Mərkəzi kimi tanınırdı. Park Kokombe dərəsinin aşağı regionunda yerləşir və primat tədqiqatları üçün əlverişli olması ilə tanınır. Ceyn Qudoll Qombe Çayı Tədqiqat Mərkəzinin direktoru idi. Ərazi meşələrlə örtülmüş dik yamaclardan ibarət idi.
Şimpanzelər ərazidəki təpələrdə müxtəlif icmalar şəklində yaşayırdılar. Şimpanze qrupları 1-40 üzvdən ibarət idi. Ərazi 3 tədqiqat zonasına bölünmüşdü: Kasakela, Kakombe və Mkenke. Qudoll şimpanzelərin qidalanmasını müşahidə edərkən onlar arasında aqresiv ərazi davranışları olduğunu müşahidə etsə də, gələcək konflikti qabaqcadan proqnoz edə bilməmişdir.
Kasakela şimpanzelərinin bölünməsi nəticəsində Kahama icması yaranmışdır və bu icmanın başçısı Hyu və Çarli adlı qardaş şimpanzelər idi. İcmaya Qodi, De, Qoliaf və balaca Sniff adlı erkək şimpanzelər də daxil idi. Kasakela erkəkləri isə Fiqan, Satan, Şerri, Evered, Rodolf, Comeo və Hamfridən ibarət idi.
Müharibə
7 yanvar 1974-cü ildə 6 erkək Kasakela şimpanzesi (Hamfri, Fiqan, Comeo, Şerri, Evered və Rodolf) ağacda qidalanan Kahama erkəyi olan Qodini qəsdən öldürmüşdürlər. İlk dəfə idi ki, hansısa şimpanzenin digərini qəsdən öldürdüyü müşahidə olunmuşdur. Onlar Qodini öldürəndən sonra budaqlar ataraq və qışqıraq bunu qeyd etmişdirlər.
Qodinin ölümündən sonra De, daha sonra isə Hyu öldürülmüşdür. Qoliaf Kasakela şimpanzeləri ilə yaxşı yola getsə də, sonda o da onlar tərəfindən öldürülmüşdür. Cəmi 3 Kahama erkəyi qalmışdır: Çarli, Sniff və uşaq iflici olan Villi Valli. Çarlinin də öldürülməsindən sonra Villi Valli yoxa çıxmış və bir daha görünməmişdir. Sonuncu Kahama erkəyi Sniff bir ildən çox sağ qala bilmişdir. Sniff yeni bir icmaya keçmək və ya Kasakelaya qayıtmaq istəsə də, sonda o da öldürülmüşdür. Müharibənin sonunda Kahamanın 1 dişisi öldürülmüş, 2-si itkin düşmüş, 3-ü isə Kasakela erkəkləri tərəfindən qaçırılmışdır. Kasakela Kahamanın ərazisini ələ keçirmişdir.
Bu baxmayaraq, Kasakela yeni ərazisini qoruya bilməmişdir. Daha güclü və sayca daha çox olan Kalande şimpanzeləri yeni ərazini ələ keçirmişdirlər. Hətta bundan öncə Kasakela və Kalanda şimpanzeləri arasında sərhəd bölgəsində bir neçə qarşıdurma yaşanmışdır. Bundan əlavə, sayca üstün olan Mitumba şimpanze icması da Kasakelanı narahat etmişdir. Nəhayət sonda bütün düşməçiliklər aradan qalxmış və şimpanzelər əvvəlki kimi yaşamağa başlamışdır.
İstinadlar
- Goodall 2010, p. 120
- Martin, R. D. "The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees, by Geza Teleki. Bucknell University Press, $15". Oryx. 12 (3). 1974: 387–388. doi:10.1017/s0030605300012084. ISSN 0030-6053.
- "On the occurrence of Colobus Kirkii". Annals and Magazine of Natural History. 13 (76): 307. 1884. doi:10.1080/00222938409459242. ISSN 0374-5481.
- Wilson, Michael L.; Wrangham, Richard W. "Intergroup Relations in Chimpanzees". Annual Review of Anthropology. 32 (1). 2003: 363–392. doi:10.1146/annurev.anthro.32.061002.120046. ISSN 0084-6570.
- Morris, p. 288
- Goodall 2010, p. 121
- Goodall 2010, p. 105
- Goodall 2010, pp. 105–106
- Goodall 2010, p. 106
- Goodall 2010, p.108
- Morris, p.289
- Goodall 2010, pp. 129–130
Ədəbiyyat
- Goodall, Jane. The chimpanzees of Gombe: patterns of behavior. Belknap Press of Harvard University Press. 1986. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qombe simpanze muharibesi ing Gombe Chimpanzee War Tanzaniyada yerlesen iki simpanze icmasi arasinda 1974 78 ci illerde bas vermis konflikt Iki simpanze icmasi evveller icmasi seklinde birlikde yasayirdilar 1974 cu ilde 8 ay erzinde boyuk simpanze qrupu Kasakeladan ayrilaraq Kahama icmasini emele getirmisdirler Separatcilar 6 erkek 3 disi ve onlarin bala simpanzelerinden ibaret idi Kasakela icmasi ise 8 erkek 12 disi ve onlarin bala simpanzeleri ile qalmisdir Qombe simpanze muharibesiTarix 7 yanvar 1974 5 iyun 1978Yeri TanzaniyaNeticesi Kasakelanin qalibiyyetiErazi deyisikliyi Kasakelan Kahamanin erazisini tutduMunaqise terefleriKahama simpanzeleri Kasakela simpanzerleriKomandan lar Hyu Carli HamfriTereflerin quvvesi6 erkek 3 disi Cemi 9 simpanze 8 erkek 12 disi Cemi 20 simpanzeItkiler10 olu 3 itkin 3 kolelesdirilmis 1 olu Dord il davam eden qarsidurma neticesinde Kasakela simpanzeleri Kahamanin butun erkek simpanzelerini oldurmus ve hemin icmani mehv etmisdirler Kasakela icmasi yasayis arealini genislendirse de diger bir simpanze icmasi terefinden geri cekilmeye mecbur olmusdur Hadiseler primatoloq Ceyn Qudoll terefinden musahide edilmisdir ArxaplanQombedeki simpanze icmalari 2007 Muharibeden once Qombe Milli Parki Qombe Cayi Tedqiqat Merkezi kimi taninirdi Park Kokombe deresinin asagi regionunda yerlesir ve primat tedqiqatlari ucun elverisli olmasi ile taninir Ceyn Qudoll Qombe Cayi Tedqiqat Merkezinin direktoru idi Erazi meselerle ortulmus dik yamaclardan ibaret idi Simpanzeler erazideki tepelerde muxtelif icmalar seklinde yasayirdilar Simpanze qruplari 1 40 uzvden ibaret idi Erazi 3 tedqiqat zonasina bolunmusdu Kasakela Kakombe ve Mkenke Qudoll simpanzelerin qidalanmasini musahide ederken onlar arasinda aqresiv erazi davranislari oldugunu musahide etse de gelecek konflikti qabaqcadan proqnoz ede bilmemisdir Kasakela simpanzelerinin bolunmesi neticesinde Kahama icmasi yaranmisdir ve bu icmanin bascisi Hyu ve Carli adli qardas simpanzeler idi Icmaya Qodi De Qoliaf ve balaca Sniff adli erkek simpanzeler de daxil idi Kasakela erkekleri ise Fiqan Satan Serri Evered Rodolf Comeo ve Hamfriden ibaret idi Muharibe7 yanvar 1974 cu ilde 6 erkek Kasakela simpanzesi Hamfri Fiqan Comeo Serri Evered ve Rodolf agacda qidalanan Kahama erkeyi olan Qodini qesden oldurmusdurler Ilk defe idi ki hansisa simpanzenin digerini qesden oldurduyu musahide olunmusdur Onlar Qodini oldurenden sonra budaqlar ataraq ve qisqiraq bunu qeyd etmisdirler Qodinin olumunden sonra De daha sonra ise Hyu oldurulmusdur Qoliaf Kasakela simpanzeleri ile yaxsi yola getse de sonda o da onlar terefinden oldurulmusdur Cemi 3 Kahama erkeyi qalmisdir Carli Sniff ve usaq iflici olan Villi Valli Carlinin de oldurulmesinden sonra Villi Valli yoxa cixmis ve bir daha gorunmemisdir Sonuncu Kahama erkeyi Sniff bir ilden cox sag qala bilmisdir Sniff yeni bir icmaya kecmek ve ya Kasakelaya qayitmaq istese de sonda o da oldurulmusdur Muharibenin sonunda Kahamanin 1 disisi oldurulmus 2 si itkin dusmus 3 u ise Kasakela erkekleri terefinden qacirilmisdir Kasakela Kahamanin erazisini ele kecirmisdir Bu baxmayaraq Kasakela yeni erazisini qoruya bilmemisdir Daha guclu ve sayca daha cox olan Kalande simpanzeleri yeni erazini ele kecirmisdirler Hetta bundan once Kasakela ve Kalanda simpanzeleri arasinda serhed bolgesinde bir nece qarsidurma yasanmisdir Bundan elave sayca ustun olan Mitumba simpanze icmasi da Kasakelani narahat etmisdir Nehayet sonda butun dusmecilikler aradan qalxmis ve simpanzeler evvelki kimi yasamaga baslamisdir IstinadlarGoodall 2010 p 120 Martin R D The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees by Geza Teleki Bucknell University Press 15 Oryx 12 3 1974 387 388 doi 10 1017 s0030605300012084 ISSN 0030 6053 On the occurrence of Colobus Kirkii Annals and Magazine of Natural History 13 76 307 1884 doi 10 1080 00222938409459242 ISSN 0374 5481 Wilson Michael L Wrangham Richard W Intergroup Relations in Chimpanzees Annual Review of Anthropology 32 1 2003 363 392 doi 10 1146 annurev anthro 32 061002 120046 ISSN 0084 6570 Morris p 288 Goodall 2010 p 121 Goodall 2010 p 105 Goodall 2010 pp 105 106 Goodall 2010 p 106 Goodall 2010 p 108 Morris p 289 Goodall 2010 pp 129 130EdebiyyatGoodall Jane The chimpanzees of Gombe patterns of behavior Belknap Press of Harvard University Press 1986 ISBN 9780674116498