Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qarmon — Metal dilçəkli, körüklü musiqi alətidir. XIX əsrin sonlarından etibarən Azərbaycan xalqının məişətinə daxil olmuş və milli musiqi mədəniyyətinin bir hissəsinə çevrilmişdir. Digər xalq çalğı alətləri ilə bir yerdə ansambllarda, o cümlədən el şənliklərində milli rəqs musiqisinin ifası zamanı geniş istifadə edilir. Təsadüfi deyildir ki, təkmilləşdirilmiş müasir qarmon bir çox hallarda xalq musiqi aləti kimi qarşılanır. Azərbaycanda istifadə olunan xromatik növlü qarmonun texniki ifa xüsusiyyətləri və səs quruluşu rus qarmonlarından tamamilə fərqlidir.
| Qarmon | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 412.132 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçə
Qarmon tipli alətlərin vətəni qədim Çin sayılsa da, çağdaş biçimli qarmonları alman musiqiustası (1805—1864) 1822-ci ildə icad edib. 1830-cu illərdə diatonik səsdüzümlü qarmonlar Rusiyanın Tula şəhərində istehsal olunub. Təxminən 10-15 il sonra, XIX əsrin I yarısında belə qarmonlar Azərbaycana gətirilib.
1870-ci ildə tulalı dirijor və qarmon ustası N. İ. Beloborodov xromatik səsdüzümlü qarmonlar düzəldib.
XIX əsrin I yarısında Rusiyadan Azərbaycana diatonik səsdüzümlü, yalnız ağ dillərdən ibarət olan qarmonlar gətirilmişdir. Şuşalı Çəkməçi Hüseyn Azərbaycanda qarmonun ilk ifaçılarından sayılır. Sonralar Çəkməçi Hüseynin oğlu Kərbəlayi Lətif (1876-1944) nəinki Qarabağda, bütün Qafqazda, o cümlədən İranda ustad qarmonçalan kimi məşhurlaşır.
Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği (1833-1918) "Vzüuhul-ərqam" əsərində qarmonun təsir qüvvəsindən, dinləyicidə oyatdığı estetik duyumundan yazır.
XIX əsrin sonlarında azərbaycanlı qarmonçalanların sifarişi ilə bir sıra uğurlu islahatlardan sonra yeni növ qarmon yaradılmış və alət Azərbaycan qarmonu adlandırılmışdır.
Azərbaycan qarmonu üzrə ilk tədris vəsaitini professor Fərahim Sadıqov 1986-cı ildə hazırlayıb. Son illər Natiq Rəsulov (1952-2000) qarmon üçün bir sıra tədris vəsaiti işləyib.
Quruluşu
Qarmonun yan tərəfləri taxtadan, orta hissəsi dəri körüklü dördkünc qutudan ibarətdir. Hündürlüyü 360 mm, eni 268 mm, qalınlığı 195 mm-dir. Qutunun içərisində ağac lövhələr üzərində xüsusi qayda ilə düzülmüş nazik metal dilçəklər (lövhələr) yerləşdirilir. Alət sağ və sol əlin köməyi ilə körüyü açıb-bağlamaqla səsləndirilir. Bu zaman sağ əlin şəhadət, orta, adsız, çeçələ barmaqları ilə melodiya, sol əlin barmaqları ilə isə melodiyanın ahənginə uyğun dəm (tonika) saxlanılır. Körük açılıb-bağlandıqda barmaqların təzyiqi ilə sıxılmış hava dillərin açdığı boşluqdan keçərək həmin metal lövhələri ehtizaza gətirir. Bu zaman, vibrasiya olunmuş lövhələrin ölçülərindən asılı olaraq, müxtəlif səs ucalıqları alınır. Diapazonu kiçik oktavanın "do" səsindən ikinci oktavanın "fa" səsinə qədərdir. Solo və ansambl aləti kimi geniş istifadə edilir.
Növləri
- Akkordeon – xromatik qarmon növü .
- Azərbaycan qarmonu - görkəmcə fərqlənməsə də, ölçülərinə, kökünə (si), sağ və sol əllərin ifa zamanı funksiyasına görə, tirlərin (plankaların) sayına görə digər qarmonlardan fərqlənir.
- Gürcü qarmonu
- Boloqoy qarmonu
- Tula qarmonu
- Saratov qarmonu
- Vyana qarmonu
- Sibir qarmonu
- Tatar qarmonu
Məşhur qarmonçalanlar
İstinadlar
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Çalğı alətlərimiz 2022-03-25 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Akkordeon 2016-03-06 at the Wayback Machine
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti 2022-03-03 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qarmon Metal dilcekli koruklu musiqi aletidir XIX esrin sonlarindan etibaren Azerbaycan xalqinin meisetine daxil olmus ve milli musiqi medeniyyetinin bir hissesine cevrilmisdir Diger xalq calgi aletleri ile bir yerde ansambllarda o cumleden el senliklerinde milli reqs musiqisinin ifasi zamani genis istifade edilir Tesadufi deyildir ki tekmillesdirilmis muasir qarmon bir cox hallarda xalq musiqi aleti kimi qarsilanir Azerbaycanda istifade olunan xromatik novlu qarmonun texniki ifa xususiyyetleri ve ses qurulusu rus qarmonlarindan tamamile ferqlidir QarmonHornbostel Zaks tesnifati 412 132 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixceQarmon tipli aletlerin veteni qedim Cin sayilsa da cagdas bicimli qarmonlari alman musiqiustasi 1805 1864 1822 ci ilde icad edib 1830 cu illerde diatonik sesduzumlu qarmonlar Rusiyanin Tula seherinde istehsal olunub Texminen 10 15 il sonra XIX esrin I yarisinda bele qarmonlar Azerbaycana getirilib 1870 ci ilde tulali dirijor ve qarmon ustasi N I Beloborodov xromatik sesduzumlu qarmonlar duzeldib XIX esrin I yarisinda Rusiyadan Azerbaycana diatonik sesduzumlu yalniz ag dillerden ibaret olan qarmonlar getirilmisdir Susali Cekmeci Huseyn Azerbaycanda qarmonun ilk ifacilarindan sayilir Sonralar Cekmeci Huseynin oglu Kerbelayi Letif 1876 1944 neinki Qarabagda butun Qafqazda o cumleden Iranda ustad qarmoncalan kimi meshurlasir Mir Mohsun Nevvab Qarabagi 1833 1918 Vzuuhul erqam eserinde qarmonun tesir quvvesinden dinleyicide oyatdigi estetik duyumundan yazir XIX esrin sonlarinda azerbaycanli qarmoncalanlarin sifarisi ile bir sira ugurlu islahatlardan sonra yeni nov qarmon yaradilmis ve alet Azerbaycan qarmonu adlandirilmisdir Azerbaycan qarmonu uzre ilk tedris vesaitini professor Ferahim Sadiqov 1986 ci ilde hazirlayib Son iller Natiq Resulov 1952 2000 qarmon ucun bir sira tedris vesaiti isleyib QurulusuQarmonun yan terefleri taxtadan orta hissesi deri koruklu dordkunc qutudan ibaretdir Hundurluyu 360 mm eni 268 mm qalinligi 195 mm dir Qutunun icerisinde agac lovheler uzerinde xususi qayda ile duzulmus nazik metal dilcekler lovheler yerlesdirilir Alet sag ve sol elin komeyi ile koruyu acib baglamaqla seslendirilir Bu zaman sag elin sehadet orta adsiz cecele barmaqlari ile melodiya sol elin barmaqlari ile ise melodiyanin ahengine uygun dem tonika saxlanilir Koruk acilib baglandiqda barmaqlarin tezyiqi ile sixilmis hava dillerin acdigi bosluqdan kecerek hemin metal lovheleri ehtizaza getirir Bu zaman vibrasiya olunmus lovhelerin olculerinden asili olaraq muxtelif ses ucaliqlari alinir Diapazonu kicik oktavanin do sesinden ikinci oktavanin fa sesine qederdir Solo ve ansambl aleti kimi genis istifade edilir NovleriAkkordeon xromatik qarmon novu Azerbaycan qarmonu gorkemce ferqlenmese de olculerine kokune si sag ve sol ellerin ifa zamani funksiyasina gore tirlerin plankalarin sayina gore diger qarmonlardan ferqlenir Gurcu qarmonu Boloqoy qarmonu Tula qarmonu Saratov qarmonu Vyana qarmonu Sibir qarmonu Tatar qarmonuMeshur qarmoncalanlarAftandil Israfilov Ehed Eliyev Kor Ehed Teyyub Demirov Aslan Ilyasov Zakir Mirzeyev Enver SadiqovIstinadlarAbbasqulu Necefzade Calgi aletlerimiz 2022 03 25 at the Wayback Machine Baki 2004 Efrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Akkordeon 2016 03 06 at the Wayback Machine Abbasqulu Necefzade Azerbaycan calgi aletlerinin izahli lugeti 2022 03 03 at the Wayback Machine Baki 2004 Hemcinin baxAkkordeon