Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qara ordu (mac. Fekete sereg) — XV əsrdə Macarıstan kralı Matyaş Korvinin (1458–1490) dövründə yaradılmış və Avropada tanınmış ilk daimi, peşəkar muzdlu ordulardan biri hesab olunur. Ordu Macarıstanın hərbi gücünün əsas dayaqlarından biri olmuş və kralın islahatları nəticəsində təşkilatlanaraq Avropanın ən güclü ordularından birinə çevrilmişdir. Matyaş Korvinin məqsədi feodal zadəganların özəl silahlı dəstələrinə və qeyri-müntəzəm hərbi qüvvələrə əsaslanan ənənəvi hərbi sistemdən uzaqlaşmaq, mərkəzləşdirilmiş və kral hakimiyyətinə tabe olan nizami ordu yaratmaq idi. Bu məqsədlə o, müxtəlif Avropa ölkələrindən — xüsusilə Almaniya, Çexiya, Polşa və Balkanlardan peşəkar döyüşçülər cəlb edərək mütəşəkkil, maaşlı muzdlu ordunu təşkil etmişdir. Ordunun tərkibinə həmçinin yerli əhalidən seçilmiş təcrübəli əsgərlər və döyüşə yararlı kəndlilər də daxil idi.
| Qara ordu | |
|---|---|
| Fekete sereg Legio nigra | |
 | |
| Növü | Ordu, donanma |
| Yaranma tarixi | 1458–1494 |
| Ölkə | |
| Tərkibi | Süvari, piyada, artilleriya, mühasirə silahları |
| Sayı | təqribən 28.000 |
| Rəngləri | ikiquyruq bayraq “Filostrat Xronikası” adlanan Korvinlərin salnaməsindəki miniatürə əsasən bərpa olunmuşdur. Həmin miniatürdə Macarıstan kralı Matyaşın oğlu 1485-ci ildə Vyanaya gəlişi təsvir olunur. “Filostrat Xronikası”nda bayraq qara kimi görünsə də, əslində ağ (gümüşü) rəngdə idi — lakin zamanla gümüşü boya oksidləşmişdir, bu da onun qara görünməsinə səbəb olmuşdur. Hazırkı rekonstruksiya isə bayrağın orijinal rəngini qoruyub saxlayır. |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qara ordu yalnız say baxımından deyil, həm də döyüş hazırlığı, intizamı və taktiki çevikliyi ilə fərqlənirdi. Onun tərkibinə ağır və yüngül süvari dəstələri, piyada döyüşçülər (nizəçilər, oxçular və qılıncçılar), eləcə də erkən dövr topçuları daxil idi. Ordunun sıralarında yer alan muzdlu əsgərlərə dövrün standartlarından yüksək sayılan müntəzəm maaş ödənilirdi. Bu isə onların sədaqətini və döyüş qabiliyyətini artırırdı.
Qara ordu Matyaş Korvinin Avstriya, Bohemiya və Osmanlı imperiyasına qarşı apardığı uğurlu hərbi kampaniyaların aparıcı qüvvəsi olmuşdur. Onun döyüş meydanlarında qazandığı uğurlar Macarıstanı həmin dövrdə Avropanın ən güclü hərbi dövlətlərindən birinə çevirmişdir. Bu ordu eyni zamanda kral hakimiyyətinin mərkəzləşməsinə və zadəganların müstəqil silahlı güclərinin zəiflədilməsinə xidmət etmişdir.
Haqqında
Qara orduya bu ad ya onun döyüşçülərinin tez-tez geyindiyi qara rəngli zirehlərə görə, ya da kral Matyaşın ölümündən sonra onun adına sadiq qalan qara geyimli döyüşçülər səbəbilə verilmişdir. Həmçinin bəzi tarixçilər bu adın simvolik olaraq qorxunc və qəddar döyüş gücünü ifadə etdiyini bildirirlər. Qara ordu əsasən xarici muzdlu əsgərlərdən, həmçinin yerli zadəganların və kəndlilərin sıralarından cəlb olunmuş döyüşçülərdən ibarət idi. Ordunun tərkibinə aşağıdakılar daxil idi:
- Piyada qüvvələr (zirehli əsgərlər, oxçular, nizəçilər)
- Süvari birliklər (yüngül və ağır süvari)
- Topçu dəstələri (ilk mərhələdə az sayda)
Əsgərlər döyüş təlimi keçmiş və maaş qarşılığında xidmət edirdilər, bu isə o dövrdə nadir idi.
Hərbi uğurlar
Qara ordu Matyaş Korvinin Avstriyaya, Bohemiyaya və Osmanlılara qarşı apardığı hərbi yürüşlərdə mühüm rol oynamışdır. Ordunun çevikliyi və döyüş hazırlığı sayəsində Macarıstan bu dövrdə Avropada güclü hərbi dövlətə çevrilmişdi. Əhəmiyyətli qələbələrdən biri 1485-ci ildə Vyananın tutulması olmuşdur. Bu hadisə Macarıstanın siyasi nüfuzunu gücləndirmiş, kral Matyaş isə Avstriya hersoqu titulu ilə təltif olunmuşdur. Kral Matyaşın 1490-cı ildə vəfatından sonra Qara orduya verilən maaşlar gecikməyə başladı. Nəticədə ordunun bir hissəsi üsyan etmiş, digər hissəsi isə dağıdılmışdır. Macarıstan zadəganları muzdlu əsgərlərin ləğvinə çalışmış və ordunun qalıqları ya buraxılmış, ya da digər ordulara qatılmışdır.
Silahlanma
Qara ordu müxtəlif uzaq mənzilli və yaxın döyüş silahları ilə təchiz olunmuşdu. Oxlar, arbaletlər və arquebuzlar kimi uzaq mənzilli silahlarla yanaşı, nizə, haçanizə (halberd), uzun nizə (pik) və sivri nizə (awl-pike) kimi yaxın döyüş üçün nəzərdə tutulan müxtəlif soyuq silahlardan istifadə olunurdu. Bundan əlavə, slinq, buğdan dəyənəyi (flail) kimi husit və kəndli silahları, eləcə də sabahulduzu (morning star) və döyüş çəkici kimi əl silahları geniş yayılmışdı. Ənənəvi qılınc və qılıncvari silahlar (şəmşir, səbir) da istifadə olunurdu. Korseka, qleyva, partisan, Friuli nizəsi və haçanizə kimi silahlar istifadəçilərin sosial mənşəyinə və milli kimliyinə görə müxtəlif formalarda tətbiq olunurdu. XV əsr haçanizələri balta başlığı ilə sivri nizə ucluğunu birləşdirən keçid tipli silahlar idi. Bəzən üzərinə "dimdik" adlanan ucluq əlavə olunaraq bu silahlarla zirehli cəngavərləri atdan salmaq və deşici gücü artırmaq mümkün olurdu. Silahların hər iki tərəfi metal qoruyucu zolaqlarla örtülürdü ki, döyüş zamanı parçalanmasın.
Qara orduda ən qiymətli uzaq mənzilli döyüşçülər arbaletçilər idi. Kral Matyaşın xidmətində 1470-ci illərdə onların sayı 4,000 nəfərə çatmışdı. Maraqlıdır ki, bu dövr üçün qeyri-adi hal olaraq arbaletçilər ikinci dərəcəli silah kimi şəmşirdən (səbirdən) istifadə edirdilər. Onların əsas üstünlüyü ağır zirehləri deşə bilməsi idi, lakin əsas çatışmazlıqları aşağı hərəkət sürəti və çətin müdafiə olunma qabiliyyəti idi – bu səbəbdən onlar döyüş meydanında mütləq qorunmalı idilər. Barıtla işləyən arquebuzçular döyüşün erkən mərhələsində hücuma keçirdilər. Lakin dəqiqlik, baha başa gəlməsi və sadə barıtlı silahların (bəzən partlayıcı) təhlükəli olması onların döyüşdə, xüsusilə də kiçik qruplara qarşı və ya əlbəyaxa döyüşdə effektivliyini azaldırdı. Macar arquebuzçularının fərqli xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, silahın sabitliyi üçün metal çəngəl (fork) yerinə onu böyük qalxanın (pavese) üstünə və ya araba parapetinə yerləşdirirdilər. Eyni zamanda iki əsas tip istifadə olunurdu: dövrün əvvəllərində "schioppi" (ilk əl tüfəngi) və sonralar "arquebus à croc" (topla qarışdırılmamalıdır). Bu silahların üç əsas kateqoriyası vardı:
- "Saqqallı" yüngül tüfənglər
- Çəngəl tipli tüfənglər
- Ən ilkin musketlər — dəmir lülə və taxta qundağa malik, çiyinə söykənərək istifadə edilən modellər
Bu silahların kalibri 16–24 mm arasında dəyişirdi.
- Arsenal
-
-
-
-
-
-
-
-
İstinadlar
- Valery Rees: Hungary's Philosopher King: Matthias Corvinus 1458–90 (Published 1994) [1]
- Clifford Rogers. The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, Volume I. New York, NY, United States: Oxford University Press. 2010. 152. ISBN . İstifadə tarixi: 10 August 2013.
- Anthony Tihamer Komjathy. "A thousand years of the Hungarian art of war". Toronto, ON, Canada: Rakoczi Press. 1982. 35–36. 26 yanvar 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 oktyabr 2010.
- Tóth, Zoltán. A huszárok eredetéről (PDF) (Hungarian). 1934.
- Anonymous. "The Gradual of King Matthias Corvinus of Hungary". Cod. Lat. 424. 1480–1488. İstifadə tarixi: 4 November 2014.
- "A Fekete Sereg előadás". aregmultajelenben.shp.hu.
- Pálosfalvi, Tamás. From Nicopolis to Mohács: A History of Ottoman-Hungarian Warfare, 1389–1526. Brill. 2018. səh. 29. ISBN .
- Clifford Rogers, The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, 2010, p. 152
- Zarnócki Attila. Mátyás király katonai [Soldiers of King Matthias]. Budapest, Hungary: Libra Kiadó. 1992. ISBN .
- Tóth Zoltán. Mátyás király idegen zsoldosserege [The foreign mercenary army of Matthias]. Budapest, Hungary: Stádium Sajtóvállalat Rt. 1925. İstifadə tarixi: 2 October 2010.
- Kenneth M. Setton. The papacy and the Levant, 1204–1571, volume 2. Philadelphia, Pennsylvania, U.S.: American Philosophical Society. 1978. ISBN . İstifadə tarixi: 2 October 2010.
- Komlovszki Tibor. Irodalomtörténeti Közlemények [Literary history announcements] (PDF). 69 (macar). 3. Budapest, Hungary: Országos Széchényi Könyvtár. 1965. İstifadə tarixi: 2 October 2010.
- Szapolyai - Lexikon ::. İstifadə tarixi: 2 October 2010.
- Csendes, László. "Hunyadi Mátyás nyugati politikája és hadjáratai" [The western policy and campaigns of Matthias Hunedoara]. Játszmák az országért (macar). Budapest, Hungary: Napkút Kiadó. 2004. 21 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2010.
- Hermann Markgraf. "Johann II., Herzog in Schlesien" [John II, Duke of Silesia]. Allgemeine Deutsche Biographie 14 (alman). 1881. 22 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 October 2010.
- Ferencz Kállay. Historiai értekezés a' nemes székely nemzet' eredetéről: hadi és polgári intézeteiről a régi időkben [Historical discourse about the origin of the 'magnanimous szekler nation': military and civil institutes in the past times.] (macar). Nagyenyed, Hungary: Fiedler Gottfried. 1829. səh. 247. İstifadə tarixi: 9 October 2010.
- Lynn White, jr. Viator: Mediaeval and Renaissance Studies Volume 4. Los Angeles: University of California Press. 1973. ISBN . İstifadə tarixi: 2 October 2010.
Xarici keçidlər
Vikianbarda Qara ordu (Macarıstan) ilə əlaqəli mediafayllar var.
- Tactics and structure of the Black Army
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qara ordu mac Fekete sereg XV esrde Macaristan krali Matyas Korvinin 1458 1490 dovrunde yaradilmis ve Avropada taninmis ilk daimi pesekar muzdlu ordulardan biri hesab olunur Ordu Macaristanin herbi gucunun esas dayaqlarindan biri olmus ve kralin islahatlari neticesinde teskilatlanaraq Avropanin en guclu ordularindan birine cevrilmisdir Matyas Korvinin meqsedi feodal zadeganlarin ozel silahli destelerine ve qeyri muntezem herbi quvvelere esaslanan enenevi herbi sistemden uzaqlasmaq merkezlesdirilmis ve kral hakimiyyetine tabe olan nizami ordu yaratmaq idi Bu meqsedle o muxtelif Avropa olkelerinden xususile Almaniya Cexiya Polsa ve Balkanlardan pesekar doyusculer celb ederek mutesekkil maasli muzdlu ordunu teskil etmisdir Ordunun terkibine hemcinin yerli ehaliden secilmis tecrubeli esgerler ve doyuse yararli kendliler de daxil idi Qara orduFekete sereg Legio nigraNovu Ordu donanmaYaranma tarixi 1458 1494Olke Macaristan kralligiTerkibi Suvari piyada artilleriya muhasire silahlariSayi teqriben 28 000Rengleri ikiquyruq bayraq Filostrat Xronikasi adlanan Korvinlerin salnamesindeki miniature esasen berpa olunmusdur Hemin miniaturde Macaristan krali Matyasin oglu 1485 ci ilde Vyanaya gelisi tesvir olunur Filostrat Xronikasi nda bayraq qara kimi gorunse de eslinde ag gumusu rengde idi lakin zamanla gumusu boya oksidlesmisdir bu da onun qara gorunmesine sebeb olmusdur Hazirki rekonstruksiya ise bayragin orijinal rengini qoruyub saxlayir Vikianbarda elaqeli mediafayllar Qara ordu yalniz say baximindan deyil hem de doyus hazirligi intizami ve taktiki cevikliyi ile ferqlenirdi Onun terkibine agir ve yungul suvari desteleri piyada doyusculer nizeciler oxcular ve qilinccilar elece de erken dovr topculari daxil idi Ordunun siralarinda yer alan muzdlu esgerlere dovrun standartlarindan yuksek sayilan muntezem maas odenilirdi Bu ise onlarin sedaqetini ve doyus qabiliyyetini artirirdi Qara ordu Matyas Korvinin Avstriya Bohemiya ve Osmanli imperiyasina qarsi apardigi ugurlu herbi kampaniyalarin aparici quvvesi olmusdur Onun doyus meydanlarinda qazandigi ugurlar Macaristani hemin dovrde Avropanin en guclu herbi dovletlerinden birine cevirmisdir Bu ordu eyni zamanda kral hakimiyyetinin merkezlesmesine ve zadeganlarin musteqil silahli guclerinin zeifledilmesine xidmet etmisdir HaqqindaQara orduya bu ad ya onun doyusculerinin tez tez geyindiyi qara rengli zirehlere gore ya da kral Matyasin olumunden sonra onun adina sadiq qalan qara geyimli doyusculer sebebile verilmisdir Hemcinin bezi tarixciler bu adin simvolik olaraq qorxunc ve qeddar doyus gucunu ifade etdiyini bildirirler Qara ordu esasen xarici muzdlu esgerlerden hemcinin yerli zadeganlarin ve kendlilerin siralarindan celb olunmus doyusculerden ibaret idi Ordunun terkibine asagidakilar daxil idi Piyada quvveler zirehli esgerler oxcular nizeciler Suvari birlikler yungul ve agir suvari Topcu desteleri ilk merhelede az sayda Esgerler doyus telimi kecmis ve maas qarsiliginda xidmet edirdiler bu ise o dovrde nadir idi Herbi ugurlarQara ordu Matyas Korvinin Avstriyaya Bohemiyaya ve Osmanlilara qarsi apardigi herbi yuruslerde muhum rol oynamisdir Ordunun cevikliyi ve doyus hazirligi sayesinde Macaristan bu dovrde Avropada guclu herbi dovlete cevrilmisdi Ehemiyyetli qelebelerden biri 1485 ci ilde Vyananin tutulmasi olmusdur Bu hadise Macaristanin siyasi nufuzunu guclendirmis kral Matyas ise Avstriya hersoqu titulu ile teltif olunmusdur Kral Matyasin 1490 ci ilde vefatindan sonra Qara orduya verilen maaslar gecikmeye basladi Neticede ordunun bir hissesi usyan etmis diger hissesi ise dagidilmisdir Macaristan zadeganlari muzdlu esgerlerin legvine calismis ve ordunun qaliqlari ya buraxilmis ya da diger ordulara qatilmisdir SilahlanmaQara ordu muxtelif uzaq menzilli ve yaxin doyus silahlari ile techiz olunmusdu Oxlar arbaletler ve arquebuzlar kimi uzaq menzilli silahlarla yanasi nize hacanize halberd uzun nize pik ve sivri nize awl pike kimi yaxin doyus ucun nezerde tutulan muxtelif soyuq silahlardan istifade olunurdu Bundan elave slinq bugdan deyeneyi flail kimi husit ve kendli silahlari elece de sabahulduzu morning star ve doyus cekici kimi el silahlari genis yayilmisdi Enenevi qilinc ve qilincvari silahlar semsir sebir da istifade olunurdu Korseka qleyva partisan Friuli nizesi ve hacanize kimi silahlar istifadecilerin sosial menseyine ve milli kimliyine gore muxtelif formalarda tetbiq olunurdu XV esr hacanizeleri balta basligi ile sivri nize uclugunu birlesdiren kecid tipli silahlar idi Bezen uzerine dimdik adlanan ucluq elave olunaraq bu silahlarla zirehli cengaverleri atdan salmaq ve desici gucu artirmaq mumkun olurdu Silahlarin her iki terefi metal qoruyucu zolaqlarla ortulurdu ki doyus zamani parcalanmasin Qara orduda en qiymetli uzaq menzilli doyusculer arbaletciler idi Kral Matyasin xidmetinde 1470 ci illerde onlarin sayi 4 000 nefere catmisdi Maraqlidir ki bu dovr ucun qeyri adi hal olaraq arbaletciler ikinci dereceli silah kimi semsirden sebirden istifade edirdiler Onlarin esas ustunluyu agir zirehleri dese bilmesi idi lakin esas catismazliqlari asagi hereket sureti ve cetin mudafie olunma qabiliyyeti idi bu sebebden onlar doyus meydaninda mutleq qorunmali idiler Baritla isleyen arquebuzcular doyusun erken merhelesinde hucuma kecirdiler Lakin deqiqlik baha basa gelmesi ve sade baritli silahlarin bezen partlayici tehlukeli olmasi onlarin doyusde xususile de kicik qruplara qarsi ve ya elbeyaxa doyusde effektivliyini azaldirdi Macar arquebuzcularinin ferqli xususiyyeti ondan ibaret idi ki silahin sabitliyi ucun metal cengel fork yerine onu boyuk qalxanin pavese ustune ve ya araba parapetine yerlesdirirdiler Eyni zamanda iki esas tip istifade olunurdu dovrun evvellerinde schioppi ilk el tufengi ve sonralar arquebus a croc topla qarisdirilmamalidir Bu silahlarin uc esas kateqoriyasi vardi Saqqalli yungul tufengler Cengel tipli tufengler En ilkin musketler demir lule ve taxta qundaga malik ciyine soykenerek istifade edilen modeller Bu silahlarin kalibri 16 24 mm arasinda deyisirdi ArsenalIstinadlarValery Rees Hungary s Philosopher King Matthias Corvinus 1458 90 Published 1994 1 Clifford Rogers The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology Volume I New York NY United States Oxford University Press 2010 152 ISBN 9780195334036 Istifade tarixi 10 August 2013 Anthony Tihamer Komjathy A thousand years of the Hungarian art of war Toronto ON Canada Rakoczi Press 1982 35 36 26 yanvar 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 oktyabr 2010 Toth Zoltan A huszarok eredeterol PDF Hungarian 1934 Anonymous The Gradual of King Matthias Corvinus of Hungary Cod Lat 424 1480 1488 Istifade tarixi 4 November 2014 A Fekete Sereg eloadas aregmultajelenben shp hu Palosfalvi Tamas From Nicopolis to Mohacs A History of Ottoman Hungarian Warfare 1389 1526 Brill 2018 seh 29 ISBN 9781570037399 Clifford Rogers The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology 2010 p 152 Zarnocki Attila Matyas kiraly katonai Soldiers of King Matthias Budapest Hungary Libra Kiado 1992 ISBN 963 7663 03 7 Toth Zoltan Matyas kiraly idegen zsoldosserege The foreign mercenary army of Matthias Budapest Hungary Stadium Sajtovallalat Rt 1925 Istifade tarixi 2 October 2010 Kenneth M Setton The papacy and the Levant 1204 1571 volume 2 Philadelphia Pennsylvania U S American Philosophical Society 1978 ISBN 0 87169 127 2 Istifade tarixi 2 October 2010 Komlovszki Tibor Irodalomtorteneti Kozlemenyek Literary history announcements PDF 69 macar 3 Budapest Hungary Orszagos Szechenyi Konyvtar 1965 Istifade tarixi 2 October 2010 Szapolyai Lexikon Istifade tarixi 2 October 2010 Csendes Laszlo Hunyadi Matyas nyugati politikaja es hadjaratai The western policy and campaigns of Matthias Hunedoara Jatszmak az orszagert macar Budapest Hungary Napkut Kiado 2004 21 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 October 2010 Hermann Markgraf Johann II Herzog in Schlesien John II Duke of Silesia Allgemeine Deutsche Biographie 14 alman 1881 22 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 October 2010 Ferencz Kallay Historiai ertekezes a nemes szekely nemzet eredeterol hadi es polgari intezeteirol a regi idokben Historical discourse about the origin of the magnanimous szekler nation military and civil institutes in the past times macar Nagyenyed Hungary Fiedler Gottfried 1829 seh 247 Istifade tarixi 9 October 2010 Lynn White jr Viator Mediaeval and Renaissance Studies Volume 4 Los Angeles University of California Press 1973 ISBN 0 520 02392 7 Istifade tarixi 2 October 2010 Xarici kecidlerVikianbarda Qara ordu Macaristan ile elaqeli mediafayllar var Tactics and structure of the Black Army