Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qar örtüyü — Qış yağmurları əksər halda qar şəklində düşür. Qış zamanı yağan qar orta və yüksək enliklərdə uzun müddət müxtəlif qalınlıqda qalır. Qar örtüyü havanın və torpağın rütubət və istilik balansında böyük əhəmiyyətə malikdir.
Qar örtüyü
Mənfi temperaturda yer səthinə yağan qar qar örtüyü əmələ gətirir. Ucqar şimalda qar örtüyü 9–10 ay yerdə qalır, Azərbaycanda isə düzən və dağətəyi zonada demək olar ki, dayanıqlı qar örtüyü olmur. Qar örtüyünün vəziyyəti onun hündürlüyü, sıxlığı və yerdə qalma səciyyəsi ilə müəyyən olunur. Qar örtüyünün hündürlüyü yağan qarın miqdarı və sıxlığı ilə şərtləndirilir. Qar örtüyünün sıxlığı isə nümunə üçün götürülmüş qar kütləsinin onun həcminə olan nisbətinə deyilir. O, 0,01q/sm3 — dan (təzə yağan qar) 0,60q/sm3 — a (yerdə qalaraq əriməyə başlayan)qədər dəyişir. Qar örtüyünün yerdə qalma xarakteri relyefdən, səthin növündən və küləyin sürətindən asılıdır. Təzə yağan qarın albedosu 90–95%, əriyərək çirklənmiş qarın isə 30–35%- dir. Qarda olan Z su ehtiyatının miqdarı belə hesablanır:
Z= 10hd
Burada, h- qar örtüyünün hündürlüyü; d- qar örtüyünün sıxlığıdır. Azərbaycanda qar yağması soyuq hava kütlələrinin Zaqafqaziyaya daxil olması zamanı baş verir. Qar örtüyünün yaranması isə soyuq cəbhənin keçməsi və sonrakı soyuq hava axını ilə əlaqədar olur.
İstilik keçirmə qabiliyyəti
Qar örtüyünün istilik keçirmə qabiliyyəti xüsusilə onun boşalmış (kövrək) vəziyyətində zəif olur. Qış zamanı qarla örtülmüş cisimlər öz istiliklərini saxlaya bilirlər. Təzə yağmış qarın istilik keçirmə qabiliyyəti 0,003 kal/sm san dərəcədir. Qarın sıxlığının artması ilə istilik keçirmə qabiliyyəti də çoxalır. Su qarın istilik keçirmə qabiliyyətini xüsusilə artırır. Qar örtüyü ilin soyuq dövründə torpağın dərin qatlarının dondan və qar altında qalan bitkiləri şaxtadan qoruyur. Torpağın dərin qatlarını dondan qorumaq üçün qar örtüyünün nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu , Voronejdə müşahidə nəticəsində alınmış aşağıdakı rəqəmlər aydın göstərir. 1933-cü ilin yanvarında 12 sm dərinliyində qalınlığı olan qar örtüyü və havanın temperaturu −30,2 olduğu halda , torpağın səthində −4.5 dərəcə, 10 sm dərinlikdə 9dərəcə və 20 sm dərinliyində isə −5.9 dərəcə temperatur müşahidə edilmişdir
Qarın əks etdirmə qabiliyyəti
Qar böyük əks etdirmə qabiliyyətinə malikdir. Əgər torpaq səthinə düşən günəş enerjisinin 20–30 %-nə yaxın hissəsini əks etdirisə, təzə yağan qar onun 70–90%-ni, çoxdan yağan qar isə 30–50%-ni əks etdirir. Qarın şüa buraxma qabiliyyəti də çox böyükdür. Şüalanmaya sərf olunan istilik, qar və ona toxunan hava qatının daxili istilikləri hesabına olduğu üçün qar örtüyünün yaranması dövründə, xüsusilə açıq hava şəraitində (ayazda) havanın temperaturu azalacaqdır.r Temperatuun belə aşağı düşməsi , istilik keçirmə qabiliyyəti pis olan qar kütləsinin torpaqdan havaya keçən istiliyi dayandırdığı üçün də güclənir. Yayda əriyən qar torpağın və havanın qızmasını gecikdirir. Günəş radiasiyasının bir hissəsi qar örtüyü tərəfindən udula bilər. Lakin qarın böyük əks etdirmə qabiliyyəti nəticəsində, onun miqdarı çox az olacaqdır. N. N. Kalitinin müşahidələrinə görə, qar səthi üzərinə düşən bütün radiasiyanın 5sm dərinliyə ancaq 8%-ə qədəri, 40sm dərinliyə isə 0,5%-ə qədəri keçə bilər. Qar örtüyü işıqlığı xüsusilə səhər və axşam saatlarında günəşin üfüqdən hündürlüyü çox olmadığı zaman artır.
Qar örtüyünün əriməsi
Nəhayət, yazda qar örtüyü əridiyi zaman çoxlu su verir ki, onun da çox hissəsi torpağa hopur. Bunun nəticəsində torpaqda bitkilərin inkişafı üçün lazım olan su ehtiyatı yaranırş Qar sularının bir hissəsi yaz daşqınları əmələ gətirərək torpağın səthindəki şırımlara və çaylara axır. SSRİ-nin Avropa hissəsində güclü axın, adətən ərimənin başlanmasından 4–5 gün sonra olur. Çünki qar sularının ilk ehtiyatı torpağın su ilə doydurulmasına sərf edilir. Qar sularının axını torpağın strukturası və temperaturdan aslıdır. Qar suları kəltənvari strukturaya malik olan torpağa asan və struktursuz tozvari torpaqlara çətin daxil olur. Ona görə də strukturalı torpaqların səthində qar sularının axını strukturasız torpaqların səthindəkindən azdır. Strukturalı torpaqlar səthi axarı azaldıb qar suları hesabına strukturasız torpaqlara nisbətən daha çox rütubət ehiyatı yaradır. Əgər torpaq qar əriyən zaman donmuş haldadırsa, qar sularının əhəmiyyətli hissəsi şırım və çaylara axacaqdır. Əgər qar əriməsinin başlanğıcında torpağın donuqluğu bütün dərinliyi boyu açılarsa, qar suyu belə torpaqlara asanlıqla hopur. Qar tədricən əridyi zaman donu açılmış torpağa xüsusilə çox az sızır. Ona görə də əgər qarın ərimə dövründə torpaq donmuş olarsa, yaz daşqınlarının intensivliyi artır. Çox qarlı qışlardan sonra və yazda qarın intensiv əriməsi şəraitində də xüsusilə də böyük daşqınlar olur. Çaylarda yüksək yaz daşqınlarına səbəb olan amillərdən, torpağın donuqluğunu, qar örtüyünün həddən artıq qalınlığını və sıxlığını, eləcə də bəzi illərdə yazda qarın intensiv əriməsini göstərmək olar.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
Qar haqqında maraqlı məlumat
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qar ortuyu Qis yagmurlari ekser halda qar seklinde dusur Qis zamani yagan qar orta ve yuksek enliklerde uzun muddet muxtelif qalinliqda qalir Qar ortuyu havanin ve torpagin rutubet ve istilik balansinda boyuk ehemiyyete malikdir Qar ortuyuMenfi temperaturda yer sethine yagan qar qar ortuyu emele getirir Ucqar simalda qar ortuyu 9 10 ay yerde qalir Azerbaycanda ise duzen ve dageteyi zonada demek olar ki dayaniqli qar ortuyu olmur Qar ortuyunun veziyyeti onun hundurluyu sixligi ve yerde qalma seciyyesi ile mueyyen olunur Qar ortuyunun hundurluyu yagan qarin miqdari ve sixligi ile sertlendirilir Qar ortuyunun sixligi ise numune ucun goturulmus qar kutlesinin onun hecmine olan nisbetine deyilir O 0 01q sm3 dan teze yagan qar 0 60q sm3 a yerde qalaraq erimeye baslayan qeder deyisir Qar ortuyunun yerde qalma xarakteri relyefden sethin novunden ve kuleyin suretinden asilidir Teze yagan qarin albedosu 90 95 eriyerek cirklenmis qarin ise 30 35 dir Qarda olan Z su ehtiyatinin miqdari bele hesablanir Z 10hd Burada h qar ortuyunun hundurluyu d qar ortuyunun sixligidir Azerbaycanda qar yagmasi soyuq hava kutlelerinin Zaqafqaziyaya daxil olmasi zamani bas verir Qar ortuyunun yaranmasi ise soyuq cebhenin kecmesi ve sonraki soyuq hava axini ile elaqedar olur Istilik kecirme qabiliyyetiQar ortuyunun istilik kecirme qabiliyyeti xususile onun bosalmis kovrek veziyyetinde zeif olur Qis zamani qarla ortulmus cisimler oz istiliklerini saxlaya bilirler Teze yagmis qarin istilik kecirme qabiliyyeti 0 003 kal sm san derecedir Qarin sixliginin artmasi ile istilik kecirme qabiliyyeti de coxalir Su qarin istilik kecirme qabiliyyetini xususile artirir Qar ortuyu ilin soyuq dovrunde torpagin derin qatlarinin dondan ve qar altinda qalan bitkileri saxtadan qoruyur Torpagin derin qatlarini dondan qorumaq ucun qar ortuyunun ne derecede ehemiyyetli oldugunu Voronejde musahide neticesinde alinmis asagidaki reqemler aydin gosterir 1933 cu ilin yanvarinda 12 sm derinliyinde qalinligi olan qar ortuyu ve havanin temperaturu 30 2 oldugu halda torpagin sethinde 4 5 derece 10 sm derinlikde 9derece ve 20 sm derinliyinde ise 5 9 derece temperatur musahide edilmisdirQarin eks etdirme qabiliyyetiQar boyuk eks etdirme qabiliyyetine malikdir Eger torpaq sethine dusen gunes enerjisinin 20 30 ne yaxin hissesini eks etdirise teze yagan qar onun 70 90 ni coxdan yagan qar ise 30 50 ni eks etdirir Qarin sua buraxma qabiliyyeti de cox boyukdur Sualanmaya serf olunan istilik qar ve ona toxunan hava qatinin daxili istilikleri hesabina oldugu ucun qar ortuyunun yaranmasi dovrunde xususile aciq hava seraitinde ayazda havanin temperaturu azalacaqdir r Temperatuun bele asagi dusmesi istilik kecirme qabiliyyeti pis olan qar kutlesinin torpaqdan havaya kecen istiliyi dayandirdigi ucun de guclenir Yayda eriyen qar torpagin ve havanin qizmasini gecikdirir Gunes radiasiyasinin bir hissesi qar ortuyu terefinden udula biler Lakin qarin boyuk eks etdirme qabiliyyeti neticesinde onun miqdari cox az olacaqdir N N Kalitinin musahidelerine gore qar sethi uzerine dusen butun radiasiyanin 5sm derinliye ancaq 8 e qederi 40sm derinliye ise 0 5 e qederi kece biler Qar ortuyu isiqligi xususile seher ve axsam saatlarinda gunesin ufuqden hundurluyu cox olmadigi zaman artir Qar ortuyunun erimesiNehayet yazda qar ortuyu eridiyi zaman coxlu su verir ki onun da cox hissesi torpaga hopur Bunun neticesinde torpaqda bitkilerin inkisafi ucun lazim olan su ehtiyati yaranirs Qar sularinin bir hissesi yaz dasqinlari emele getirerek torpagin sethindeki sirimlara ve caylara axir SSRI nin Avropa hissesinde guclu axin adeten erimenin baslanmasindan 4 5 gun sonra olur Cunki qar sularinin ilk ehtiyati torpagin su ile doydurulmasina serf edilir Qar sularinin axini torpagin strukturasi ve temperaturdan aslidir Qar sulari keltenvari strukturaya malik olan torpaga asan ve struktursuz tozvari torpaqlara cetin daxil olur Ona gore de strukturali torpaqlarin sethinde qar sularinin axini strukturasiz torpaqlarin sethindekinden azdir Strukturali torpaqlar sethi axari azaldib qar sulari hesabina strukturasiz torpaqlara nisbeten daha cox rutubet ehiyati yaradir Eger torpaq qar eriyen zaman donmus haldadirsa qar sularinin ehemiyyetli hissesi sirim ve caylara axacaqdir Eger qar erimesinin baslangicinda torpagin donuqlugu butun derinliyi boyu acilarsa qar suyu bele torpaqlara asanliqla hopur Qar tedricen eridyi zaman donu acilmis torpaga xususile cox az sizir Ona gore de eger qarin erime dovrunde torpaq donmus olarsa yaz dasqinlarinin intensivliyi artir Cox qarli qislardan sonra ve yazda qarin intensiv erimesi seraitinde de xususile de boyuk dasqinlar olur Caylarda yuksek yaz dasqinlarina sebeb olan amillerden torpagin donuqlugunu qar ortuyunun hedden artiq qalinligini ve sixligini elece de bezi illerde yazda qarin intensiv erimesini gostermek olar Hemcinin baxBuzlaq Qar xetti Qutb saheleriXarici kecidlerQar haqqinda maraqli melumatIstinadlar