Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qalaqayın (Qalagah,Qala əl-Nahiyə,Qalaqanı, Həsənqala) — Qalaqayının tarixi mərkəzini əhatə etmiş istehkam və nahiyə qalası.
| Qalaqayın | |
|---|---|
| Qayın qalası | |
 Xəzər dənizi ətrafı ərazilərin I Pyotrun əmri ilə Reyner Ottens (1698-1750), Yakob Keyser (1710-1745) tərəfindən hazırlanmış xəritəsi, (1720-ci il). Cavad və Qalaqayın ("Sagawat" və "Kellan" ) (qalalar). | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Qalaqayın |
| Yerləşir | Muğan mahalı |
| Aidiyyatı | Elxanilər dövləti, Qaraqoyunlular dövləti, Ağqoyunlular dövləti, Səfəvilər dövləti, Əfşarlar dövləti, Qacarlar dövləti, Cavad xanlığı, Quba xanlığı, Şirvan xanlığı, Rusiya imperiyası |
| Tikilmə tarixi | XIII əsrin ikinci yarısı |
| Vəziyyəti | dağıdılıb |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
"Qalaqayın" toponimindəki "y" səsi danışıqda əlavə olunmuşdur. Keçən əsrə aid mənbədə kəndin adı "Qalaqanı" kimi qeyd olunmuşdur. XIX əsrin 20-ci illərində tərtib olunmuş mənbədə göstərilir ki, "Qalaqanı" bir qalanın adıdır və ətraf kəndləri idarə edən bəy orada oturur. Görünür ki, bu qala hələ orta əsrlərdə mövcud olmuş,1798-ci ildə orada olmuş alman səyyahı marşal fon Biberşteyn yazır: "Kürlə Arazın qovuşduğu yerdə Qalaqanı adlanan qalanın xarabalıqları görünür. Bu məlumatlardan aydın olur ki, "Qalaqayın" toponimi Qala - "möhkəmləndirilmiş yer" və "Qayın" hissələrinə ayrılır və bütövlükdə "Qayın qalası" mənasını verir. Qeyd edildiyi kimi əslində bu toponim "Qala Qanı" kimi olmuş, lakin danışıqda "y" səsi əlavə edilmişdir. Lakin araşdırmalar göstərmişdir ki, Qalaqayın toponimindəki Qayın (Qanı) sözü bir türk mənşəli tayfanın adıdır. Bu toponimin tərkib hissəsini təşkil edən "Qanı" etnonimi ilə düzəlmiş toponimlər başqa yerlərdə də vardır. Keçən əsrdə Gürcüstanda Kani-turqoba, Qanı-Yurt, Qars əyalətində Qaynı-Dərə kəndlərinin adları məlumdur. Aydınlaşır ki, bu tayfanın adını əks etdirən yaşayış məntəqə adları başqa ölkələrdə də vardır. Qazaxıstanda Kaindi (əslində Kainli kimi nəzərdə tutulmalıdır, çünki, qazax dilində başqa türk dillərindəki kimi "l" səsi "d" və "t" kimi tələffüz olunur) adlı 3 kənd və Kain adlı çay vardır. Qırğızıstanda isə Boston-Kain adlı kənd və tayfa var. Kain (və ya Qain) adlı kənd İranda da qeyd olunmuşdur. Hələ XIII əsrdə İranın şərqində-Xorasanda Qain adlı mahal və şəhər mövcud idi. Bu toponimlər göstərir ki,onlar Kain (Qain) adlı tayfanın müxtəlif yerlərində məskulaşması nəticəsində yaranmışdır. Maraqlıdır ki, Qain adlı tayfa başqırdlarda və Qərbi Sibirdə Şorlarda vardır. Güman ki, qədim kain, qain tayfasının müəyyən hissəsi səlcuq oğuzlarının tərkibində Xorasan tərəfdən İrana və Azərbaycana gəlmiş, buradan da bir hissəsi Gürcüstana getmişdir. Qeyd edilməlidir ki, İranda hazırda Qum şəhəri yaxınlığında Qain adlı türk tayfası yaşayır və onun adını əks etdirən çoxlu toponimlər vardır.
1796-cı ildə qraf V.A Zubovu Qacar yürüşündə müşayiət edən məşhur "Flora tauro-caucasica" əsərinin müəllifi Marşal Bieberşteyn, daha sonra ipəkçilik üzrə müfəttiş kimi, Qalaqayına, Arazın birləşdiyi (Kürlə) Cənubi Qafqaz bölgəsinə tez-tez baş çəkirdi. Arazın Kürlə qovuşduğu yerdə, Cavada (qala) bağlı olan qala bu yaxınlarda Ağa Məhəmməd xan tərəfindən dağıdıldı. 1798-ci ildə orada olmuş alman səyyahı marşal fon Biberşteyn yazır: "Kürlə Arazın qovuşduğu yerdə Qalaqanı adlanan qalanın xarabalıqları görünür. Bieberşteyn hesab edir ki, bu, Herbelotun Azərbaycan sərhədindəki məşhur qala hesab etdiyi "Kala al Nagia"dır (Qala əl Nahiyə).
Rusiya ordusunun polkovniki Mişşenkonun general-adyutant Paskeviçə 23 oktyabr 1826-cı il tarixli Cavad kəndi düşərgəsində olarkən məruzəsində; "Mən dərhal Salyanı mühafizə edən yüksək rütbəli Haşım xandan məlumat aldım ki, Cavad keçidindən qovulan fars (Qacar) qoşunları qaçdıqdan sonra Sarıqamışda dayanıblar və onları dərhal 2000 sərbaz qarşılayıb. Muğan qalası Qalaqayını işğal etmək üçün Cavad keçidində onlara kömək etmək üçün dayandılar və hələ də oradadırlar, nə etmək niyyətindədirlərsə hələ bilmir, amma o maraqlandığı məlumatı aldıqdan sonra mənə hesabat verəcək" deyə məlumat vermişdir. Bu fakt hələ ruslar tərəfindən 18-ci əsrin birinci yarısında Qalaqayın adlı qalanın yenidən təmir olunduğunu sübut edir.
1820-ci ildə Qalaqayın istehkam qalası kimi Muğan mahalının mərkəzi olaraq mövcud idi.
Muğan mahalını idarə edən mahalbəyi (naibi) Qalaqayında əyləşirdi. Mənbədə Qalaqayında 100-ə qədər ailənin məskunlaşdığı qeyd olunurdu. Qalaqayında icarə haqqı 150 şirvan rublu olan boyaq evi var idi. İcarə haqqını əvvəllər (1820-ci ilə qədər — S. İ.) Mustafa xana verirdilər. İrandan və digər yerlərdən Muğan mahalı ərazisindən keçən karvanın hər bir yükünə mahal bəyinin xeyrinə 6 abbası gömrük haqqı alınırdı. Qalaqayından 6 ağaclıqda 6 duz gölü var idi. Yerli əhali duz göllərindən vergi ödəmədən istifadə etdikləri halda, Şirvan əyalətinin digər yerlərindən duz aparmağa gələnlər hər yükə — taya 1 abbası verməli idilər. Kür arxasında yaşayan muğanlılardan çervondan (çervon 10-luq qızıl pul) başqa, digər vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad olunurdular. Bunun əvəzində muğanlılar İran tərəfdən, Rusiyaya qarşı Muğançöldən gələn hər hansı təhlükənin qarşısını almalı, gözətçilik etməli və hərbi xidmətə həmişə hazır olmalı idilər. Beləliklə, muğanlılar ildə xəzinəyə hər ailəyə təqribən 1 çervon vergi ödəyirdilər.
Mənbə
- Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. II (ŞƏRQ-QƏRB). Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. 2007.
- ŞAHİN FƏRZƏLİYEV- tarix elmləri doktoru, professor. Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi. Bakı: "Elm". 2012. 336. ISBN .
- Mustafazadə Tofiq. Quba xanlığı (PDF) ("Elm"). Bakı: A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. 2005. 480. ISBN .
- Г.Б. Абдуллаев. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Баку: Изд-во Академии наук Азербайджанской ССР. 1965. 620.
- Nailə Bayramova. Şamaxı xanlığı. Bakı: Təhsil. 2009.
- Описание Ширванской провинции, составленное въ 1820 году, по распоряжению главноуправляющего въ Грузии А.П.Ермолова, генералмаером князем Мадатовымъ и действи- тельным статским советником Могилевским. Тифлис: типо- графия Главного Управления наместника Кавказского. 1867. 287.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ”Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti”. İki cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2007, səh.380
- Bibliothèque orientale, article Nagia
- M.v. Bieberstein, Beschr. d. Lander zw. Terek und Kur am Kasp. M. Frankf. am M.,", 1803. səh. 58
- Пагирев Д. Д. Указ. раб., с. 124.
- Руденко С. И. Башкиры. М,— Л.; Изд-во АН СССР, 1955; Кузеев Р. Г. Указ. раб., с. 34; Долгих Б. О. Родовой и племенной состав народов Сибири в XVII в. М.: Изд-во АН СССР, 1960, с. 110—111.
- "Рапорт полковника Мищенко генерал-адъютанту Паскевичу от 23-го октября 1826 года. Лагерь при сел. Джевате". 2024-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-06.
- Bayramova Nailə. Şamaxı xanlığı (PDF). Bakı: "Təhsil". 2009. səh.44. Archived from the original on 2016-12-28. İstifadə tarixi: 2018-12-11.
- А.П.Ермолова, генералмаером князем Мадатовы, 1867. səh. 252
- Salman Ərzuman oğlu İbişov. "Quba xanlığının əhalisi" (PDF) (az.). Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. 2007. 2019-01-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qalaqayin Qalagah Qala el Nahiye Qalaqani Hesenqala Qalaqayinin tarixi merkezini ehate etmis istehkam ve nahiye qalasi QalaqayinQayin qalasiXezer denizi etrafi erazilerin I Pyotrun emri ile Reyner Ottens 1698 1750 Yakob Keyser 1710 1745 terefinden hazirlanmis xeritesi 1720 ci il Cavad ve Qalaqayin Sagawat ve Kellan qalalar Olke AzerbaycanSeher QalaqayinYerlesir Mugan mahaliAidiyyati Elxaniler dovleti Qaraqoyunlular dovleti Agqoyunlular dovleti Sefeviler dovleti Efsarlar dovleti Qacarlar dovleti Cavad xanligi Quba xanligi Sirvan xanligi Rusiya imperiyasiTikilme tarixi XIII esrin ikinci yarisiVeziyyeti dagidilib Vikianbarda elaqeli mediafayllar Qalaqayin toponimindeki y sesi danisiqda elave olunmusdur Kecen esre aid menbede kendin adi Qalaqani kimi qeyd olunmusdur XIX esrin 20 ci illerinde tertib olunmus menbede gosterilir ki Qalaqani bir qalanin adidir ve etraf kendleri idare eden bey orada oturur Gorunur ki bu qala hele orta esrlerde movcud olmus 1798 ci ilde orada olmus alman seyyahi marsal fon Bibersteyn yazir Kurle Arazin qovusdugu yerde Qalaqani adlanan qalanin xarabaliqlari gorunur Bu melumatlardan aydin olur ki Qalaqayin toponimi Qala mohkemlendirilmis yer ve Qayin hisselerine ayrilir ve butovlukde Qayin qalasi menasini verir Qeyd edildiyi kimi eslinde bu toponim Qala Qani kimi olmus lakin danisiqda y sesi elave edilmisdir Lakin arasdirmalar gostermisdir ki Qalaqayin toponimindeki Qayin Qani sozu bir turk menseli tayfanin adidir Bu toponimin terkib hissesini teskil eden Qani etnonimi ile duzelmis toponimler basqa yerlerde de vardir Kecen esrde Gurcustanda Kani turqoba Qani Yurt Qars eyaletinde Qayni Dere kendlerinin adlari melumdur Aydinlasir ki bu tayfanin adini eks etdiren yasayis menteqe adlari basqa olkelerde de vardir Qazaxistanda Kaindi eslinde Kainli kimi nezerde tutulmalidir cunki qazax dilinde basqa turk dillerindeki kimi l sesi d ve t kimi teleffuz olunur adli 3 kend ve Kain adli cay vardir Qirgizistanda ise Boston Kain adli kend ve tayfa var Kain ve ya Qain adli kend Iranda da qeyd olunmusdur Hele XIII esrde Iranin serqinde Xorasanda Qain adli mahal ve seher movcud idi Bu toponimler gosterir ki onlar Kain Qain adli tayfanin muxtelif yerlerinde meskulasmasi neticesinde yaranmisdir Maraqlidir ki Qain adli tayfa basqirdlarda ve Qerbi Sibirde Sorlarda vardir Guman ki qedim kain qain tayfasinin mueyyen hissesi selcuq oguzlarinin terkibinde Xorasan terefden Irana ve Azerbaycana gelmis buradan da bir hissesi Gurcustana getmisdir Qeyd edilmelidir ki Iranda hazirda Qum seheri yaxinliginda Qain adli turk tayfasi yasayir ve onun adini eks etdiren coxlu toponimler vardir 1796 ci ilde qraf V A Zubovu Qacar yurusunde musayiet eden meshur Flora tauro caucasica eserinin muellifi Marsal Biebersteyn daha sonra ipekcilik uzre mufettis kimi Qalaqayina Arazin birlesdiyi Kurle Cenubi Qafqaz bolgesine tez tez bas cekirdi Arazin Kurle qovusdugu yerde Cavada qala bagli olan qala bu yaxinlarda Aga Mehemmed xan terefinden dagidildi 1798 ci ilde orada olmus alman seyyahi marsal fon Bibersteyn yazir Kurle Arazin qovusdugu yerde Qalaqani adlanan qalanin xarabaliqlari gorunur Biebersteyn hesab edir ki bu Herbelotun Azerbaycan serhedindeki meshur qala hesab etdiyi Kala al Nagia dir Qala el Nahiye Rusiya ordusunun polkovniki Missenkonun general adyutant Paskevice 23 oktyabr 1826 ci il tarixli Cavad kendi dusergesinde olarken meruzesinde Men derhal Salyani muhafize eden yuksek rutbeli Hasim xandan melumat aldim ki Cavad kecidinden qovulan fars Qacar qosunlari qacdiqdan sonra Sariqamisda dayaniblar ve onlari derhal 2000 serbaz qarsilayib Mugan qalasi Qalaqayini isgal etmek ucun Cavad kecidinde onlara komek etmek ucun dayandilar ve hele de oradadirlar ne etmek niyyetindedirlerse hele bilmir amma o maraqlandigi melumati aldiqdan sonra mene hesabat verecek deye melumat vermisdir Bu fakt hele ruslar terefinden 18 ci esrin birinci yarisinda Qalaqayin adli qalanin yeniden temir olundugunu subut edir 1820 ci ilde Qalaqayin istehkam qalasi kimi Mugan mahalinin merkezi olaraq movcud idi Mugan mahalini idare eden mahalbeyi naibi Qalaqayinda eylesirdi Menbede Qalaqayinda 100 e qeder ailenin meskunlasdigi qeyd olunurdu Qalaqayinda icare haqqi 150 sirvan rublu olan boyaq evi var idi Icare haqqini evveller 1820 ci ile qeder S I Mustafa xana verirdiler Irandan ve diger yerlerden Mugan mahali erazisinden kecen karvanin her bir yukune mahal beyinin xeyrine 6 abbasi gomruk haqqi alinirdi Qalaqayindan 6 agacliqda 6 duz golu var idi Yerli ehali duz gollerinden vergi odemeden istifade etdikleri halda Sirvan eyaletinin diger yerlerinden duz aparmaga gelenler her yuke taya 1 abbasi vermeli idiler Kur arxasinda yasayan muganlilardan cervondan cervon 10 luq qizil pul basqa diger vergi ve mukellefiyyetlerden azad olunurdular Bunun evezinde muganlilar Iran terefden Rusiyaya qarsi Mugancolden gelen her hansi tehlukenin qarsisini almali gozetcilik etmeli ve herbi xidmete hemise hazir olmali idiler Belelikle muganlilar ilde xezineye her aileye teqriben 1 cervon vergi odeyirdiler MenbeAzerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti II SERQ QERB Baki Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu 2007 SAHIN FERZELIYEV tarix elmleri doktoru professor Quba xanligi ehali tarixi ve azadliq mucadilesi Baki Elm 2012 336 ISBN 978 9952 453 43 0 Mustafazade Tofiq Quba xanligi PDF Elm Baki A A Bakixanov adina Tarix Institutu 2005 480 ISBN 5 8066 1747 5 G B Abdullaev Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Baku Izd vo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1965 620 Naile Bayramova Samaxi xanligi Baki Tehsil 2009 Opisanie Shirvanskoj provincii sostavlennoe v 1820 godu po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii A P Ermolova generalmaerom knyazem Madatovym i dejstvi telnym statskim sovetnikom Mogilevskim Tiflis tipo grafiya Glavnogo Upravleniya namestnika Kavkazskogo 1867 287 Hemcinin baxAzerbaycan qalalarinin siyahisiIstinadlar Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti Iki cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 seh 380 Bibliotheque orientale article Nagia M v Bieberstein Beschr d Lander zw Terek und Kur am Kasp M Frankf am M 1803 seh 58 Pagirev D D Ukaz rab s 124 Rudenko S I Bashkiry M L Izd vo AN SSSR 1955 Kuzeev R G Ukaz rab s 34 Dolgih B O Rodovoj i plemennoj sostav narodov Sibiri v XVII v M Izd vo AN SSSR 1960 s 110 111 Raport polkovnika Mishenko general adyutantu Paskevichu ot 23 go oktyabrya 1826 goda Lager pri sel Dzhevate 2024 08 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 08 06 Bayramova Naile Samaxi xanligi PDF Baki Tehsil 2009 seh 44 Archived from the original on 2016 12 28 Istifade tarixi 2018 12 11 A P Ermolova generalmaerom knyazem Madatovy 1867 seh 252 Salman Erzuman oglu Ibisov Quba xanliginin ehalisi PDF az Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi A A Bakixanov adina Tarix Institutu 2007 2019 01 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Vikianbarda elaqeli media fayllar