Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Qaftan — qədim türklərdə geyim forması.
Haqqında
Qədim türklərin dünya geyim mədəniyyəti tarixinə bəxş etdiyi mühüm töhfələrdən olan qaftan, həm də genbalaq şalvar həyat tərzinin xeyli hissəsi at üstündə keçən türk xalqlarının süvari məişəti üçün ən münasib geyim növləri olmuşdur.
Kitabi Dədə Qorqud dastanlarına əsasən Oğuz qaftanı biçim üsuluna görə dastanlarda "don" adlanan arxalığa çox yaxın idi, lakin onun tam eyni deyildi: "Xeyir xəbər gətürənə at, don verəm, qaftanlar geydürəm" ifadəsində bu ayrılıq aydın nəzərə çarpır.
Arxalıq (don) kimi, qaftan da qol, gövdə və ətək olmaqla, üç hissədən ibarət biçilib tikilirdi. Lakin arxalıqdan fərqli olaraq qaftanın ətəyi nisbətən uzun olurdu. Bunu Kitabi Dədə Qorqud boylarındakı dolayı faktlardan aydın görmək olur: "Qaftanı altından ayağın bərk sardı, var qüvvətiylə atının yelisinə düşdi".
Kitabi Dədə Qorqud dastanlarına əsasən, oğuzlar arasında qaftanın qaradan başqa qırmızı, qızılı, ağ və s. rəngli parçalardan tikilməsi məqbul sayılırdı: "Adağlusından ərgənlik bir qırmızı qaftan gəldi. Beyrək geydi. Yoldaşlarına bu iş xoş gəlmədi… Ayıtdılar: "Necə səxt olmayalum? Sən qızıl qaftan geyərsən, biz ağ qaftan geyəriz".
Dastan boylarından göründüyü kimi, qırmızı (qızılı) rəngli parçadan tikilmiş qaftan toy-nişan paltarı ("ərgənlik qaftan") və qiymətli hədiyyə, bəxşiş hesab edilirmiş: "Xan dəxi Bəkili qonaqladı. Yaxşı at, yaxşı qaftan, vafir xərclıq verdi". Yaxud: "Xeyir xəbər gətürənə at, don verəm, qaftanlar geydürəm"; "Qazan xanın yaxşı qaftanların çoq geymişəm". Bundan fərqli olaraq müsəlman olmadıqları üçün "kafir" adlanan qeyri-tayfaların qaftanı bütün dastan boylarında qara rəngli, həm də rişxəndlə arxası yarıq ("ardı yırtıx") kimi təqdim olunur: "Yedi bin, qaftanının ardı yırtıxlu, yarımından qara saçlu, sası dinlü din düşməni, alaca atlu kafir bindi yılğadı, dün bucuğında Qazan bəgin ordusına gəldi".
Ötən çağlarda toy günləri oğlana, bir qayda olaraq, həqiqi bəy, xan və padşahların libas və tacını yamsılayan bir "kisvət" geydirilirdi. Oğuz türklərində bu yun və ya ipək parçadan tikilmiş qırmızı "qoftan" ("qaftan"), əslində isə arxalıq olmuşdur və bəy oğlan bu libasda gərdəyə girərmiş. Qaydaya görə, bu "qoftan" və ya qaftan (ona "ərgənlik" də deyilir) toydan qırx gün sonra təzəbəyin əynindən çıxarılıb bir fəqir və ya gəzərgi dərvişə pay verilirdi.
Oğuzların ənənəvi geyimlərinə dair Kitabi Dədə Qorqud boylarındakı maraqlı məlumatlardan biri də, digər geyim tipləri kimi, qaftanın da tipoloji cəhətdən həm kişi, həm də qadın üçün eyni olmasından ibarətdir: "Beyrəgin, yavuqlusına xəbər oldı. Banıçiçək qaralar geydi, ağ qaftanını çıqardı".
Son orta əsrlərdən etibarən Oğuz elinin varisləri arasında qaftan istilahı aradan çıxmış, biçim etibarilə həmin geyim tipinə yaxın olan "don" və "arxalıq" terminləri dəb şəklini almışdır.
Mənbə
- "Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası", II cild. Bakı,2004.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qaftan qedim turklerde geyim formasi HaqqindaQedim turklerin dunya geyim medeniyyeti tarixine bexs etdiyi muhum tohfelerden olan qaftan hem de genbalaq salvar heyat terzinin xeyli hissesi at ustunde kecen turk xalqlarinin suvari meiseti ucun en munasib geyim novleri olmusdur Kitabi Dede Qorqud dastanlarina esasen Oguz qaftani bicim usuluna gore dastanlarda don adlanan arxaliga cox yaxin idi lakin onun tam eyni deyildi Xeyir xeber geturene at don verem qaftanlar geydurem ifadesinde bu ayriliq aydin nezere carpir Arxaliq don kimi qaftan da qol govde ve etek olmaqla uc hisseden ibaret bicilib tikilirdi Lakin arxaliqdan ferqli olaraq qaftanin eteyi nisbeten uzun olurdu Bunu Kitabi Dede Qorqud boylarindaki dolayi faktlardan aydin gormek olur Qaftani altindan ayagin berk sardi var quvvetiyle atinin yelisine dusdi Kitabi Dede Qorqud dastanlarina esasen oguzlar arasinda qaftanin qaradan basqa qirmizi qizili ag ve s rengli parcalardan tikilmesi meqbul sayilirdi Adaglusindan ergenlik bir qirmizi qaftan geldi Beyrek geydi Yoldaslarina bu is xos gelmedi Ayitdilar Nece sext olmayalum Sen qizil qaftan geyersen biz ag qaftan geyeriz Dastan boylarindan gorunduyu kimi qirmizi qizili rengli parcadan tikilmis qaftan toy nisan paltari ergenlik qaftan ve qiymetli hediyye bexsis hesab edilirmis Xan dexi Bekili qonaqladi Yaxsi at yaxsi qaftan vafir xercliq verdi Yaxud Xeyir xeber geturene at don verem qaftanlar geydurem Qazan xanin yaxsi qaftanlarin coq geymisem Bundan ferqli olaraq muselman olmadiqlari ucun kafir adlanan qeyri tayfalarin qaftani butun dastan boylarinda qara rengli hem de risxendle arxasi yariq ardi yirtix kimi teqdim olunur Yedi bin qaftaninin ardi yirtixlu yarimindan qara saclu sasi dinlu din dusmeni alaca atlu kafir bindi yilgadi dun bucuginda Qazan begin ordusina geldi Oten caglarda toy gunleri oglana bir qayda olaraq heqiqi bey xan ve padsahlarin libas ve tacini yamsilayan bir kisvet geydirilirdi Oguz turklerinde bu yun ve ya ipek parcadan tikilmis qirmizi qoftan qaftan eslinde ise arxaliq olmusdur ve bey oglan bu libasda gerdeye girermis Qaydaya gore bu qoftan ve ya qaftan ona ergenlik de deyilir toydan qirx gun sonra tezebeyin eyninden cixarilib bir feqir ve ya gezergi dervise pay verilirdi Oguzlarin enenevi geyimlerine dair Kitabi Dede Qorqud boylarindaki maraqli melumatlardan biri de diger geyim tipleri kimi qaftanin da tipoloji cehetden hem kisi hem de qadin ucun eyni olmasindan ibaretdir Beyregin yavuqlusina xeber oldi Banicicek qaralar geydi ag qaftanini ciqardi Son orta esrlerden etibaren Oguz elinin varisleri arasinda qaftan istilahi aradan cixmis bicim etibarile hemin geyim tipine yaxin olan don ve arxaliq terminleri deb seklini almisdir Menbe Kitabi Dede Qorqud Ensiklopediyasi II cild Baki 2004