Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qafqaz karabidi (lat. Carabus caucasicus) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin sərtqanadlılar dəstəsinin karabidlər fəsiləsinin karabid cinsinə aid heyvan növü. Əvvələr Carabus scabrosus növünün Qafqaz yarımnövü hesab edilirdi.
| Qafqaz karabidi | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstə: Yarımdəstə: Ranqsız: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Qafqaz karabidi | ||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| ||||
| ||||
Qısa təsviri
Bədənin uzunluğu 40-50 mm, alt hisəsi qara, üst hissəsi isə metal parıltılı göy və ya bənövşəyi rəngdədir. Krım yarımnövündən ön döşün formasına görə fərqlənir. Belə ki, Qafqaz ilbizyeyən fışqırdanında ön döş qabaq tərəfdən daralmış və arxa küncləri bir qədər qalxmış vəziyyətdədir.
Yayılması
Azərbaycanda Böyük Qafqaz və Kiçik Qafqazın (Şuşa ətrafı, Daşaltı dərəsi) dağ və dağətəyi rayonlarında dəniz səviyyəsindən 1200 m-ə qədər yüksəklikdə yayılmışdır.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Meşə və bağlarda rütubətli yerlərdə yaşayır. Qışlayan böcəklər ilkin yazda təbiətdə görünməyə başlayır və yayın ortasına qədər rast gəlinirlər. Cütləşmə və yumurtaqoyma prosesi yazın sonunda gedir. Sürfələr yayda inkişaf edir, tezliklə, sentyabrın əvvəlində yeni nəslin böcəkləri əmələ gəlir və onlar oktyabrda qışlamaya gedir. Böcək yırtıcıdır, zərərli ilbizlərlə qidalanmaqla fayda verir. Narahat edilmiş böcəklər zəhərli maye ifraz edirlər. Təbii düşmənləri və xəstəlikləri məlum deyildir.
Sayı
1917-ci ildə M. Vinovski tərəfindən Qubada 2 fərd, 1924-cü ildə Cəbrayıl rayonunda 1 fərd, 1927-ci ildə E. Sidorovina tərəfindən Şamaxıda 2 fərd, 1927-ci ildə F. Əskərov tərəfindən Qusarda 1 fərd, 1929-cu ildə E. Sidorovina tərəfindən Qubada 1 fərd, 2002-ci ildə İ. A. Nuriyeva tərəfindən Siyəzən rayonunun Qalaaltı kəndində 6 fərd, 2004-cü ildə 2 fərd, 2007-ci ildə 6 fərd, 2010-cu ildə 5 fərd qeydə alınmışdır.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Böyük Qafqaz ilbizyeyəninin yayıldığı ərazilərdən olan Şuşa ətrafı, Daşaltı dərəsi işğal altında olduğundan bu ərazilərdə böcəyin sayı barədə dəqiq məlumat əldə etmək mümkün deyildir. Ilbizyeyənin yaşadığı Böyük Qafqazın meşə ərazilərində də antropogen təzyiqin güclü olmasının bu böcəyin sayının azalmasında rolu böyükdür. Meşələrin qırılması, qeyri-qanuni turizm obyektlərinin ətrafında meşə örtüyünün məişət tullantıları ilə çirkləndirilməsi, meşəaltı örtüyün mal-qara tərəfindən tapdanması Böyük Qafqaz ilbizyeyəninin sayına mənfi təsir göstərir. Böyük Qafqaz meşələrində tək (Lymantria dispar L.) və həlqəvi ipəksarıyanların (Malacosoma neustria L.) kütləvi artımı zamanı meşələrin pestisidlərlə plansız emalı böcəyin məhvinə səbəb olur. Bu böcəyin kolleksionerlər tərəfindən kommersiya məqsədi ilə kütləvi yığımı da onun sayına təsir göstərməyə bilməz.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Rusiya Federasiyasının Qırmızı kitabına və Azərbaycanın Qırmızı kitabının I nəşrinə daxil edilmişdir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Böcəyin yayıldığı meşə massivləri qorunmalı, onun sayi və yayılma arealı barədə yeni məlumatların əldə edilməsi üçün hər il yasayis ərazilərinə monitorinqlər təşkil edilməlidir.
İstinadlar
- Богачев А.В. Животный мир Азербайджана. Академия Наук Азербайджанской ССР, Баку, 1951, с.320
- Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitabı", II cild, Fauna, Bakı 2013
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qafqaz karabidi lat Carabus caucasicus heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin sertqanadlilar destesinin karabidler fesilesinin karabid cinsine aid heyvan novu Evveler Carabus scabrosus novunun Qafqaz yarimnovu hesab edilirdi Qafqaz karabidiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz Tam cevrilme ile inkisaf eden heseratlarDeste SertqanadlilarYarimdeste Etyeyen boceklerRanqsiz Fesileustu Fesile KarabidlerYarimfesile Esl karabidlerTriba Cins KarabidNov Qafqaz karabidiBeynelxalq elmi adiCarabus caucasicusSekil axtarisiQisa tesviriBedenin uzunlugu 40 50 mm alt hisesi qara ust hissesi ise metal pariltili goy ve ya benovseyi rengdedir Krim yarimnovunden on dosun formasina gore ferqlenir Bele ki Qafqaz ilbizyeyen fisqirdaninda on dos qabaq terefden daralmis ve arxa kuncleri bir qeder qalxmis veziyyetdedir YayilmasiAzerbaycanda Boyuk Qafqaz ve Kicik Qafqazin Susa etrafi Dasalti deresi dag ve dageteyi rayonlarinda deniz seviyyesinden 1200 m e qeder yukseklikde yayilmisdir Yasayis yeri ve heyat terziMese ve baglarda rutubetli yerlerde yasayir Qislayan bocekler ilkin yazda tebietde gorunmeye baslayir ve yayin ortasina qeder rast gelinirler Cutlesme ve yumurtaqoyma prosesi yazin sonunda gedir Surfeler yayda inkisaf edir tezlikle sentyabrin evvelinde yeni neslin bocekleri emele gelir ve onlar oktyabrda qislamaya gedir Bocek yirticidir zererli ilbizlerle qidalanmaqla fayda verir Narahat edilmis bocekler zeherli maye ifraz edirler Tebii dusmenleri ve xestelikleri melum deyildir Sayi1917 ci ilde M Vinovski terefinden Qubada 2 ferd 1924 cu ilde Cebrayil rayonunda 1 ferd 1927 ci ilde E Sidorovina terefinden Samaxida 2 ferd 1927 ci ilde F Eskerov terefinden Qusarda 1 ferd 1929 cu ilde E Sidorovina terefinden Qubada 1 ferd 2002 ci ilde I A Nuriyeva terefinden Siyezen rayonunun Qalaalti kendinde 6 ferd 2004 cu ilde 2 ferd 2007 ci ilde 6 ferd 2010 cu ilde 5 ferd qeyde alinmisdir Mehdudlasdirici amillerBoyuk Qafqaz ilbizyeyeninin yayildigi erazilerden olan Susa etrafi Dasalti deresi isgal altinda oldugundan bu erazilerde boceyin sayi barede deqiq melumat elde etmek mumkun deyildir Ilbizyeyenin yasadigi Boyuk Qafqazin mese erazilerinde de antropogen tezyiqin guclu olmasinin bu boceyin sayinin azalmasinda rolu boyukdur Meselerin qirilmasi qeyri qanuni turizm obyektlerinin etrafinda mese ortuyunun meiset tullantilari ile cirklendirilmesi mesealti ortuyun mal qara terefinden tapdanmasi Boyuk Qafqaz ilbizyeyeninin sayina menfi tesir gosterir Boyuk Qafqaz meselerinde tek Lymantria dispar L ve helqevi ipeksariyanlarin Malacosoma neustria L kutlevi artimi zamani meselerin pestisidlerle plansiz emali boceyin mehvine sebeb olur Bu boceyin kolleksionerler terefinden kommersiya meqsedi ile kutlevi yigimi da onun sayina tesir gostermeye bilmez Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerRusiya Federasiyasinin Qirmizi kitabina ve Azerbaycanin Qirmizi kitabinin I nesrine daxil edilmisdir Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerBoceyin yayildigi mese massivleri qorunmali onun sayi ve yayilma areali barede yeni melumatlarin elde edilmesi ucun her il yasayis erazilerine monitorinqler teskil edilmelidir IstinadlarBogachev A V Zhivotnyj mir Azerbajdzhana Akademiya Nauk Azerbajdzhanskoj SSR Baku 1951 s 320 Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabi II cild Fauna Baki 2013Hemcinin bax