Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Qız qalası kurqanları | |
|---|---|
| Şəhər | Naxçıvan |
| Yerləşir | Oğlanqala kəndi |
| Üslubu | Arxeoloji abidə |
| Kateqoriya | Kurqan |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
Ümumi məlumat
Orta Tunc dövrünə aid Qızqalası kurqanları Arpaçayın sağ və sol sahilində çox geniş əraziyə yayılmışdır. Qızqalası yaşayış yerinin ətrafındakı kurqanlar 2014-2016-cı illərdə V.B.Baxşəliyev, L.Ristvet, H.Gopnikin rəhbərliyi ilə araşdırılmışdır.. Tədqiqat müddətində 10-dan çox kurqan öyrənilmişdir. Bu kurqanların ətrafı əsasən kromlexlə əhatə olunmuşdur. Daş qarışıq torpaqla örtülən qəbirlər yerdə qazılmış, küncləri dəyirmi dördkünc çalalardan ibarətdir.
Kurqanlardan ilk olaraq CR2 kurqanı tədqiq edilmişdir. Burada 7x7 m ölçüdə qazıntı sahəsi açılmışdır. Daş layları götürülərkən 3 kiçik gil çölmək aşkar olunmuşdur. Qəbir kamerasından daha sonra 5 küpə və 11 kasadan ibarət gil qablar tapılmışdır. Kameranın şimal tərəfində sağ yanı üstə, bükülü və qərb-şərq istiqamətində bir skeletə rast gəlindi. İkinci skelet qəbir kamerasının cənub tərəfində sağ yanı üstə, bükülü vəziyyətdə və şərq-qərb istiqamətində yerləşdirilmişdir. İkinci skeletin yaxınlığında quzu skeletinin qalıqlarına təsadüf olunmuşdur. Formalarına görə fərqlənən kurqanlar vardır. Bu fərqlər onların dövrü ilə bağlı ola bilərdi. Tədqiqat zamanı CR7 kurqanı ənənəvi kromlexlərdən fərqli olaraq yarımdairəvi şəkildə olan kromlexlə əhatələnmişdir. İri daşlardan inşa edilən kromlexin bir divarı CR8 kromlexi ilə ortaq idi. CR8 kurqanının kromlexi də yarımdairəvi formada idi. Ümumiyyətlə isə kromlexin mərkəzi hissəsində dairəvi formada iri daş yığınlarına rast gəlinirdi. Bu daş yığınları bir neçə qatdan ibarət ola bilərdi. Daşlar təmizləndikdən sonra isə oval formalı çuxurdan ibarət qəbir kamerası aşkar olunurdu.
Kurqanlardan obsidian ox ucluqları, obsidian qaşov, gil qablar, tunc nizə ucu, tunc biz, muncuq, heyvan sümükləri aşkar olunmuşdur. Aşkar olunan keramika məmulatının əksəriyyəti boyalı qablardan ibarət idi. Bu qablar bütöv halda aşkar olunduğuna görə naxışlanma, bişirilmə və forması haqqında dəqiq məlumat verir.
Kurqanlarda dəfn adəti
Kurqanlar dəfn adətinin müxtəlifliyi ilə seçilir. Qəbirlərdə müxtəlif istiqamətlərə yönəlmiş sağ və sol böyrü üstə, bükülü vəziyyətdə, tək, cüt və kollektiv dəfn adətlərinə rast gəlinmişdir. Bəzi qəbirlərdə insan skeleti olmamışdır. Qızqalası kurqanlarının qəbir kameralarında zəngin məişət əşyaları heyvan sümüklərinin qalıqları aşkar olunmuşdur. Qızqalası kurqanları üçün dəyişilməyən bir qayda onların kromlexlə əhatə olunmasıdır. Kurqan tipli qəbir abidələrinin çox geniş ərazidə yayılması və müxtəlif dövrü əhatə etməsi burada insanların uzun müddət məskunlaşdığını göstərir.
Boyalı qablar
Qız qalası kurqanları boyalı qablarla zəngindir. Naxçıvanın Orta Tunc dövrü kurqanlarından tapılan boyalı qablarla zəngin olan materiallar qədim tayfaların iqtisadi və mədəni həyatı, dini ideologiyası barədə fikir söyləməyə imkan verir. Qızqalası kurqanlarının tədqiqi də bizə bu dövr dəfn adəti və dini inancları ilə bağlı müəyyən məlumat verir. İnsan skeletlərinin dişlərindən götürülən izotopların analizi zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Arpaçay vadisində məskənləşən Orta Tunc dövrü tayfaların məskəni Naxçıvan olmuşdur. Onlar yaz və yayda Arpaçay vadisi ilə indiki Ermənistan ərazisinə doğru hərəkət edərək yaylaqlardan istifadə etmiş və geri dönərək bu vadidə - Qızqala yaşayış yerində yaşamışlar. E.ə. III-II minilliklərdə Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda baş verən ictimai-siyasi proseslər, tayfalar arası ziddiyyətlərin artması Arpaçay vadisində, Şərur düzündə yaşayan tayfaları müdafiə mövqeyi tutmağa məcbur etmiş, yaşayış yerində iri daşlardan inşa olunmuş qala divarları inşa olunmuşdur. Bu tip qala divarlarına Cənubi Qafqazın digər Orta Tunc dövrü yaşayış yerlərində rastlanmaması Naxçıvanda yaşayan tayfaların regionun siyasi həyatında mühüm rol oynadığını göstərir.
İstinadlar
- Baxşəliyev V.B. Ristvet L., Gopnik H. 2014-cü ildə Qızqala və onun ətrafında arxeoloji araşdırmalar // AMEA Naxçıvan Bölməsinin Xəbərləri, 2015, № 3, s. 120-130. Vəli Baxşəliyev, Lauren Ristvet, Hilary Gopnik, Jennifer Swerida, Selin Nugent. Qızqalası yaşayış yerində 2015-ci ildə aparılan arxeoloji araşdırmalar // Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası, 2016, 2, s. 178-193.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qiz qalasi kurqanlariSeher NaxcivanYerlesir Oglanqala kendiUslubu Arxeoloji abideKateqoriyaKurqanAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiEhemiyyetiOlke ehemiyyetliQiz qalasi kurqanlariUmumi melumatOrta Tunc dovrune aid Qizqalasi kurqanlari Arpacayin sag ve sol sahilinde cox genis eraziye yayilmisdir Qizqalasi yasayis yerinin etrafindaki kurqanlar 2014 2016 ci illerde V B Baxseliyev L Ristvet H Gopnikin rehberliyi ile arasdirilmisdir Tedqiqat muddetinde 10 dan cox kurqan oyrenilmisdir Bu kurqanlarin etrafi esasen kromlexle ehate olunmusdur Das qarisiq torpaqla ortulen qebirler yerde qazilmis kuncleri deyirmi dordkunc calalardan ibaretdir Kurqanlardan ilk olaraq CR2 kurqani tedqiq edilmisdir Burada 7x7 m olcude qazinti sahesi acilmisdir Das laylari goturulerken 3 kicik gil colmek askar olunmusdur Qebir kamerasindan daha sonra 5 kupe ve 11 kasadan ibaret gil qablar tapilmisdir Kameranin simal terefinde sag yani uste bukulu ve qerb serq istiqametinde bir skelete rast gelindi Ikinci skelet qebir kamerasinin cenub terefinde sag yani uste bukulu veziyyetde ve serq qerb istiqametinde yerlesdirilmisdir Ikinci skeletin yaxinliginda quzu skeletinin qaliqlarina tesaduf olunmusdur Formalarina gore ferqlenen kurqanlar vardir Bu ferqler onlarin dovru ile bagli ola bilerdi Tedqiqat zamani CR7 kurqani enenevi kromlexlerden ferqli olaraq yarimdairevi sekilde olan kromlexle ehatelenmisdir Iri daslardan insa edilen kromlexin bir divari CR8 kromlexi ile ortaq idi CR8 kurqaninin kromlexi de yarimdairevi formada idi Umumiyyetle ise kromlexin merkezi hissesinde dairevi formada iri das yiginlarina rast gelinirdi Bu das yiginlari bir nece qatdan ibaret ola bilerdi Daslar temizlendikden sonra ise oval formali cuxurdan ibaret qebir kamerasi askar olunurdu Kurqanlardan obsidian ox ucluqlari obsidian qasov gil qablar tunc nize ucu tunc biz muncuq heyvan sumukleri askar olunmusdur Askar olunan keramika memulatinin ekseriyyeti boyali qablardan ibaret idi Bu qablar butov halda askar olunduguna gore naxislanma bisirilme ve formasi haqqinda deqiq melumat verir Kurqanlarda defn adetiKurqanlar defn adetinin muxtelifliyi ile secilir Qebirlerde muxtelif istiqametlere yonelmis sag ve sol boyru uste bukulu veziyyetde tek cut ve kollektiv defn adetlerine rast gelinmisdir Bezi qebirlerde insan skeleti olmamisdir Qizqalasi kurqanlarinin qebir kameralarinda zengin meiset esyalari heyvan sumuklerinin qaliqlari askar olunmusdur Qizqalasi kurqanlari ucun deyisilmeyen bir qayda onlarin kromlexle ehate olunmasidir Kurqan tipli qebir abidelerinin cox genis erazide yayilmasi ve muxtelif dovru ehate etmesi burada insanlarin uzun muddet meskunlasdigini gosterir Boyali qablarQiz qalasi kurqanlari boyali qablarla zengindir Naxcivanin Orta Tunc dovru kurqanlarindan tapilan boyali qablarla zengin olan materiallar qedim tayfalarin iqtisadi ve medeni heyati dini ideologiyasi barede fikir soylemeye imkan verir Qizqalasi kurqanlarinin tedqiqi de bize bu dovr defn adeti ve dini inanclari ile bagli mueyyen melumat verir Insan skeletlerinin dislerinden goturulen izotoplarin analizi zamani mueyyen olunmusdur ki Arpacay vadisinde meskenlesen Orta Tunc dovru tayfalarin meskeni Naxcivan olmusdur Onlar yaz ve yayda Arpacay vadisi ile indiki Ermenistan erazisine dogru hereket ederek yaylaqlardan istifade etmis ve geri donerek bu vadide Qizqala yasayis yerinde yasamislar E e III II minilliklerde Yaxin Serq ve Cenubi Qafqazda bas veren ictimai siyasi prosesler tayfalar arasi ziddiyyetlerin artmasi Arpacay vadisinde Serur duzunde yasayan tayfalari mudafie movqeyi tutmaga mecbur etmis yasayis yerinde iri daslardan insa olunmus qala divarlari insa olunmusdur Bu tip qala divarlarina Cenubi Qafqazin diger Orta Tunc dovru yasayis yerlerinde rastlanmamasi Naxcivanda yasayan tayfalarin regionun siyasi heyatinda muhum rol oynadigini gosterir IstinadlarBaxseliyev V B Ristvet L Gopnik H 2014 cu ilde Qizqala ve onun etrafinda arxeoloji arasdirmalar AMEA Naxcivan Bolmesinin Xeberleri 2015 3 s 120 130 Veli Baxseliyev Lauren Ristvet Hilary Gopnik Jennifer Swerida Selin Nugent Qizqalasi yasayis yerinde 2015 ci ilde aparilan arxeoloji arasdirmalar Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Xeberleri Ictimai elmler seriyasi 2016 2 s 178 193