Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qızılqarın kəpənək (lat. Euproctis chrysorrhoea) — buğumayaqlılar tipinin kəpənəklər dəstəsinin fəsiləsinə aid olan növ.
| Qızılqarın kəpənək | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: ???: Qızılqarın kəpənək | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Xarici quruluşu
Qanadları açılmış halda 32–40 mm böyüklükdə olur. Bu kəpənək əsasən ağ rənglidir. Bəzi hallarda ön qanadları üzərində olduqca kiçik miqyaslı qara nöqtələrə də təsadüf olunur. Dişi fərdlərin qarıncıq nahiyəsində qızılı rəngdə topa halında tükcüklər vardır. Kəpənəyin adı da buradan götürülmüşdür. Bığcıqları lələkvaridir. Yumurtası girdə, sarımtıl-ağ rənglidir. Yumurta yarpağın üzərinə qoyularkən, kəpənək yarpaq səthini qarıncığı nahiyyəsindəki tükcüklərlə örtür. Tırtılı qonur-qara və yaxud bozumtul-qəhvəyi rəngdə olmaqla 25–40 mm uzunluqda olur. Hər bir buğumu üzərində iki qırmızı ziyilcik vardır. Həmin ziyilcik üzərində topa halında tükcüklər var. Tırtılların yan tərəfindən qırıq xətlərdən ibarət ağ zolaq, beli üzərindən isə iki qırmızı-qonur zolaq uzanır. 9-10-cu buğmların hər birində başqa ziyilciklərdən fərqlənən bir cüt açıq-qırmızı rəngli ziyilcik vardır.
Həyat tərzi
Qızılqarın kəpənək ikinci və üçüncü yaşda tırtıl mərhələsində qışlayır. Qışlama tırtılın ifraz etdiyi hörümçək sapı vasitəsilə birləşmiş bir neçə yarpağın (5-7 ədəd və daha çox) daxilində, daha doğrusu, tırtılın düzəltdiyi “qış yuvası”-nda gedir. Bu yarpaq komaları (qış yuvaları) sap vasitəsilə budaqlara möhkəm birləşdirilir. Hər bir yuvada 200-300-ə qədər tırtıl ola bilir. Erkən yazda, havaların qızması ilə əlaqədar olaraq tırtıllar qış yuvalarından çıxıb, ətraf budaqlara daraşır və yenicə şişməyə başlamış tumurcuqlarla qidalanırlar. İlk günlər onlar yuvalardan yalnız gündüzlər çıxır və axşamlar yenidən yuvaya qayıdırlar. Havalar qızdıqdan sonra isə tırtıllar yuvaları tərk edirlər. Tumurcuqlarla qidalanan tırtıllar yarpaqlar əmələ gəldikdən sonra onlara keçir və yarpaqların ətli hissəsini yeyirlər. Yeyilmiş yarpaqlarda əksər hallarda yalnız mərkəzi damar qalır. Tırtılın qidalanması təxminən 6-7 həftə çəkir. 4-5 dəfə qabıq dəyişərək 5-6 yaş dövrü keçirir. Bundan sonra onun inkişafı bitir və hazırladığı barama içərisində yarpaqlar arasında puplaşır. Puplaşma 20-22oC temperaturda iyun ayının birinci yarısında başlanır və 30-35 gün davam edir. Pupun inkişafı 14-16 gün çəkir. İyul ayının əvvəlində puplardan kəpənəklər uçmağa başlayır. Uçuş avqustun ortalarına qədər davam edir. Kəpənəklərin uçuşu 28-30 gün çəkir. Kütləvi uçuş isə 18-27 iyulda baş verir. Kəpənəklər əsasən gecələr uçur, onlar əlavə olaraq qidalanmır, uçuşdan 3-5 gün sonra cütləşib, yumurta qoyurlar. Yumurta yarpaqların alt tərəfinə topa halında qoyulur, üzəri qızılı rəngdə tükcüklərlə örtülür. Hər bir topada 300-ə qədər yumurta ola bilir. Yumurtanın inkişafı 15-20 günə başa çatır. Sonra onlardan kiçik yaşlı tlrtıllar çıxmağa başlayırlar. Bu tırtıllar 22-26 gün ərzində yarpaqlarla qidalanırlar. Onlar yalnız yarpaq ayalarını xaricdən gəmirir, beləliklə yarpaqları skletləşdirirlər. İnkişaf etmiş tırtıl 5-6-cı yaşa çatır. Tırtıl bir yarpağı digərinin üzərinə çəkib, onları torla birləşdirir, “qış yuvası” düzəldir və onların içərisində də qışlayır. İldə bir nəsil verir. Qızılqarın kəpənək dekorativ meşə və meyvə ağaclarının əksəriyyətinə zərər verir. Onun tırtıl mərhələsi meşə ağaclarına 25-30%, meyvə ağaclarına 18-23%, introduksiya olunmuş bəzək bitkilərinə isə 5-10% zərər yetirir. Zədələnmiş ağaclar nəinki cari ildə, sonrakı ildə də öz keyfiyyətinin xeyli hissəsini itirir. Kütləvi halda çoxaldıqda isə bəzək bitkilərinə 50-60% zərər vurur.
Yayılması
Keçmiş SSRİ-nin Orta və Cənubi Avropa hissəsi, Qafqaz, Moldova, Orta Asiya, Gürcüstan, Azərbaycan, Şərqi Avropa, Kiçik Asiya. Azərbaycanda Abşeron yarımadasında yayılıb.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2006.
- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (Dissertasiya). Bakı, 2013
Xarici keçidlər
- MƏMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qizilqarin kepenek lat Euproctis chrysorrhoea bugumayaqlilar tipinin kepenekler destesinin fesilesine aid olan nov Qizilqarin kepenekElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip Bugumayaqlilar Qizilqarin kepenekBeynelxalq elmi adiEuproctis chrysorrhoea L 1758Sekil axtarisiITIS 709250NCBI 987934EOL 504189Xarici qurulusuQanadlari acilmis halda 32 40 mm boyuklukde olur Bu kepenek esasen ag renglidir Bezi hallarda on qanadlari uzerinde olduqca kicik miqyasli qara noqtelere de tesaduf olunur Disi ferdlerin qarinciq nahiyesinde qizili rengde topa halinda tukcukler vardir Kepeneyin adi da buradan goturulmusdur Bigciqlari lelekvaridir Yumurtasi girde sarimtil ag renglidir Yumurta yarpagin uzerine qoyularken kepenek yarpaq sethini qarincigi nahiyyesindeki tukcuklerle ortur Tirtili qonur qara ve yaxud bozumtul qehveyi rengde olmaqla 25 40 mm uzunluqda olur Her bir bugumu uzerinde iki qirmizi ziyilcik vardir Hemin ziyilcik uzerinde topa halinda tukcukler var Tirtillarin yan terefinden qiriq xetlerden ibaret ag zolaq beli uzerinden ise iki qirmizi qonur zolaq uzanir 9 10 cu bugmlarin her birinde basqa ziyilciklerden ferqlenen bir cut aciq qirmizi rengli ziyilcik vardir Heyat terziQizilqarin kepenek ikinci ve ucuncu yasda tirtil merhelesinde qislayir Qislama tirtilin ifraz etdiyi horumcek sapi vasitesile birlesmis bir nece yarpagin 5 7 eded ve daha cox daxilinde daha dogrusu tirtilin duzeltdiyi qis yuvasi nda gedir Bu yarpaq komalari qis yuvalari sap vasitesile budaqlara mohkem birlesdirilir Her bir yuvada 200 300 e qeder tirtil ola bilir Erken yazda havalarin qizmasi ile elaqedar olaraq tirtillar qis yuvalarindan cixib etraf budaqlara darasir ve yenice sismeye baslamis tumurcuqlarla qidalanirlar Ilk gunler onlar yuvalardan yalniz gunduzler cixir ve axsamlar yeniden yuvaya qayidirlar Havalar qizdiqdan sonra ise tirtillar yuvalari terk edirler Tumurcuqlarla qidalanan tirtillar yarpaqlar emele geldikden sonra onlara kecir ve yarpaqlarin etli hissesini yeyirler Yeyilmis yarpaqlarda ekser hallarda yalniz merkezi damar qalir Tirtilin qidalanmasi texminen 6 7 hefte cekir 4 5 defe qabiq deyiserek 5 6 yas dovru kecirir Bundan sonra onun inkisafi bitir ve hazirladigi barama icerisinde yarpaqlar arasinda puplasir Puplasma 20 22oC temperaturda iyun ayinin birinci yarisinda baslanir ve 30 35 gun davam edir Pupun inkisafi 14 16 gun cekir Iyul ayinin evvelinde puplardan kepenekler ucmaga baslayir Ucus avqustun ortalarina qeder davam edir Kepeneklerin ucusu 28 30 gun cekir Kutlevi ucus ise 18 27 iyulda bas verir Kepenekler esasen geceler ucur onlar elave olaraq qidalanmir ucusdan 3 5 gun sonra cutlesib yumurta qoyurlar Yumurta yarpaqlarin alt terefine topa halinda qoyulur uzeri qizili rengde tukcuklerle ortulur Her bir topada 300 e qeder yumurta ola bilir Yumurtanin inkisafi 15 20 gune basa catir Sonra onlardan kicik yasli tlrtillar cixmaga baslayirlar Bu tirtillar 22 26 gun erzinde yarpaqlarla qidalanirlar Onlar yalniz yarpaq ayalarini xaricden gemirir belelikle yarpaqlari skletlesdirirler Inkisaf etmis tirtil 5 6 ci yasa catir Tirtil bir yarpagi digerinin uzerine cekib onlari torla birlesdirir qis yuvasi duzeldir ve onlarin icerisinde de qislayir Ilde bir nesil verir Qizilqarin kepenek dekorativ mese ve meyve agaclarinin ekseriyyetine zerer verir Onun tirtil merhelesi mese agaclarina 25 30 meyve agaclarina 18 23 introduksiya olunmus bezek bitkilerine ise 5 10 zerer yetirir Zedelenmis agaclar neinki cari ilde sonraki ilde de oz keyfiyyetinin xeyli hissesini itirir Kutlevi halda coxaldiqda ise bezek bitkilerine 50 60 zerer vurur YayilmasiKecmis SSRI nin Orta ve Cenubi Avropa hissesi Qafqaz Moldova Orta Asiya Gurcustan Azerbaycan Serqi Avropa Kicik Asiya Azerbaycanda Abseron yarimadasinda yayilib IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2006 E F Seferova Abseronda bezek bitkilerine zererveren cuculer onlarin biotenzimlenmesinde entomofaqlarin rolu Dissertasiya Baki 2013Xarici kecidlerMEMMEdov qeRIb xeLIlov mahmudHemcinin baxYemisan kepeneyi Tek ipeksariyan