Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pənahabad, pənahabadi — Qarabağ xanlığında zərb olunan sikkə.
Tarixi
XVIII yüzildə Qarabağ xanlığının paytaxtı Şuşa şəhərində Pənahabad adında gümüş sikkə zərb olunurdu. Onun bir tərəfində "la-ilahə-illəllah, Məhəmmədən Rəsulillah və Əliyyən Vəliyullah", digər tərəfində isə "Pənahabad zərbi" sözləri zərb olunmuşdu. Onun çəkisi bir misqal idi. Əvvəllər onun dəyəri dörd şahiyə bərabər bir abbası, sonralar isə on şahiyə bərabər oldu. Tədqiqatçılar tərəfindən "Pənabad" kimi tələffüz olunan "Pənahabad" Müzəffərəddin şah səltənətinin sonuna kimi Iranda rəvac tapmışdı. Ondan sonra da on şahılıq sikkələrə Cənubi Azərbaycanda "Pənabad" deyirdilər. Tarixi lüğət kitabında Pənahabad sikkəsinin dəyəri və ölçüsü haqqında belə yazılır: "Pənahabadi"nin qısaldılmış adı olan "Pənabadi" sikkə adıdır ki, Cavanşir elinin başçısı Pənahabadda zərb etmiş "Pənahabadi", sonra isə "Pənahabad" və "Pənabad" adı ilə məşhur olmuşdur. O, gümüşdür və yarım qran, yəni on şahı dəyəri var.
"Pənabadi" (Pənahabadi) gümüş puldur ki, xanlıqlar zamanında (XVIII-XIX yüzillərdə) Azərbaycanda mövcud olmuşdur. Bu sikkə Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir zamanında Pənahabad qalasında zərb olunmuşdur və onun dəyəri on şahı, yaxud 18 qəpik gümüş və ya 70 qəpik rus mis pulu qiymətində idi.
"Iran Islam şahlarının sikkələri" kitabında yazdığına görə (bu pulun) cinsi gümüş, çəkisi 4,2 qram, diametri 2,1 sm olmuş, sikkənin arxasında "Zərbi-Pənahabadi", üz tərəfində isə çətinliklə oxunan müəyyən hissə aşağıdakı kimi qeyd edilmişdir: "... Sikkə Sahibqrani bename ... Saheb ..." Tarixçi yazır: "Iranın bəzi vilayətlərində on şahını "Pənabad" ("Pənahabad" və ya "Pəhnabad") hesab edirlər."2 Tarixçi bu sikkələri "Pəhnabad" (Pənahabad) adlandırır.3 Bəzi Qacar şahları dövründə ayrı-ayrı adlı sikkələr zərb olunmuşdur ki, onların da dəyəri on şahı olmuşdur. Ancaq onların üzərində "Pənahabad" sözü gözə dəyməsə də, "Pənahabadi" adı ilə məşhur idilər. O cümlədən: Müzəffərəddin şah zamanında üzərinə "500 dinar" qeyd edilmiş və 1319-cu ildə hicri qəməri tarixində zərb edilmiş "yarım qran"lıq; Məhəmmədəli şah hakimiyyəti zamanında üzərinə "500 dinar" yazılmış, 1326-cı ildə zərb edilmiş "yarım qran"lıq, Rza şah səltənəti dövründə üzərinə "pansəd dinar" (500 dinar) və 1307 hicri şəmsi tarixində həkk olunmuş, eləcə də üzərinə "yarım rial" yazılmış və 1313-cü ildə zərb olunmuş yarım riallıq sikkənin də dəyəri on şahı olmuş və bunların hamısı "Pənahabadi", yaxud da məhəlli istilahı ilə desək "Pənabad" adı ilə məşhur idi.
Əbdülqəfar Nəcməddövlə 1318-ci hicri qəməri tarixində nəşr etdirdiyi "Vəsitül-hesab" əsərində "Pənabad"ı yarım qran, yaxud on şahı dəyəri olan gümüş sikkə hesab edir. Bu yazılardan məlum olur ki, o zaman, hətta ehtimal ki, sonralar da meydana çıxan sikkələr "Pənabad", "Pənabadi" və ya "Pənahabadi" adı ilə məşhur olmuşlar. Bu sikkələrin zərb olunması və ona göstəriş verən şəxs barəsində üç nəzəriyyə irəli sürülmüşdür. Əbülhəsən Dəyanət hər üç nəzəriyyəni öz əsərində vermiş və sonra müqayisə etmişdir: 1–Professor Səid Nəfisi yazır: "Qacar dövründə qızıl əşrəfi sikkəsinin dəyəri iki tümən idi. O dövrdə Səfəvi zamanının sikkələri hələlik dövriyyədə idi. Bunlardan biri II Şah Abbasın adına zərb olunmuş "Əbbasi" sikkəsi, digəri isə Azərbaycan Pənahabadında zərb olunmuş sikkə idi ki, ona "Pənahabadi" deyirdilər. Bu kəlmə camaatın dilində "Pənabad"a çevrilmişdir. "Qran" sikkəsi rəvac tapdıqdan sonra da camaat köhnə adətlə on "şahı", yaxud yarım "qran"a bir "Pənabad" və dörd "şahı"ya isə bir "Əbbasi" deyirdilər. Eləcə də köhnə adətlə ən aşağı sikkəyə "pul" deyirdilər. Bundan başqa yarım "pulluq" və iki pulluq sikkələr də var idi." 2–Qaim Məqami bu barədə nəzəriyyəsini belə izhar edir: "Pənabay xan Azərbəy yarım qranlıq sikkə vurub öz adı ilə adlandırdı ki, buna da son zamanlara qədər "Pənabad" deyirdilər. Bu onun yadigarıdır." 3–Əlinəği Behruzi "Şirazi Qazruninin lüğət və üç bucaqları"nda yazır: ""Pəhnabadi" on şahıdır (yarım qran, qranın yarısı). Necə ki, üç "Pəhnabadi" bir rial yarımdır. Söyləyirlər ki, Pənabay xan Monqol yarım qranlıq sikkə vurub öz adı ilə adlandırdı. Ona görə "Pəhnabadi" xalq arasında qısaldılmış şəkildə "Pənabadi"dir.". Birinci nəzəriyyə təsdiq oluna bilməz. Çünki əvvələn, Səfəvilər dövründə Irana səfər etmiş Şarden və Taverniyenin tədqiqat və nəzəriyyələrində, xüsusilə də Şardeninkidə tədqiqatçılar Səfəvilər dövründəki sikkələr bəhsinə diqqət yetirdikdə "Pənahabadi" adına rast gəlmədilər. Müasir tədqiqatçı, tarixçi alimlər-hər ikisi bu barədə tədqiqat aparmış, professor Nəsrullah Fəlsəfi və Ağayi-Əbülqasım Tahiri Səfəvi dövründə bu sikkələrin adını belə çəkməmişlər. Ikincisi, Pənahabad qalası Səfəvilər zamanında deyil, Kərim xan Zənd zamanında tikilmişdir. Professor Nəfisinin təsəvvür və şübhələrinin mənşəyi hər birinin atasının adı Panahəli xan, yaxud Pənah xan olan üç Ibrahimxəlilin mövcud olmasıdır ki, bunların da hər biri Böyük Şah Abbas zamanından Ağa Məhəmməd şah zamanına qədər növbə ilə Qarabağda Cavanşir elinin başçısı kimi yaşamışlar. Ikinci və üçüncü nəzəriyyələrin təsdiqində belə fərz etmək olar ki, ya onların hər ikisi eyni mənbədən istifadə etmiş, yaxud da biri digərindən iqtibas etmişdir. Beləliklə, burada da çətinlik yaranır: Əvvəla, "Pənahabad" sözü heç bir fars, türk və Azərbaycan dili qayda-qanunu ilə "Pənabaya mənsubdur" mənasını vermir. Ikincisi, yazıçı əldə olan mənbələrə müraciət edərkən nə Monqol dövründə və nə də sonrakı Səfəvilər dövründə "Pənabay" adlı bir kəsə rast gəlmədi və əgər "Azərbəy", "Azərbəytemur"dan söhbət gedirsə, bu səkkizinci əsrə aiddir və onun Pənah bəyə, yaxud Pənah xana heç bir aidiyyatı yoxdur. Tarixçi Əbülhəsən Dəyanət "Dəyər və ölçülərin tarixi lüğəti" kitabında Rzaqulu xan Hidayətin Cavanşir elinin mənşəyi və əsli, qalaların tikintisi, sikkələrin zərbi haqqındakı fikirlərini təsdiq edir və əlavə olaraq göstərir ki, miladi on səkkizinci əsrin ikinci yarısı, yaxud təqribən yeddinci onilliyində Pənahabad qalasında zərbxana açıldı və Qarabağ hakimi üçüncü Pənah xanın əmri ilə burada gümüş sikkə zərb olundu. Bu pullar Qarabağdan xaricdə geniş bir məntəqədə rəvac tapdı. Onun üzərində "Zərb-e Pənahabad" həkk olundu ki, qısaldılmış şəkildə "Pənabad" adlandırdılar. Bu zaman Naxçıvan, Təbriz, Gəncə, Şamaxı, Tiflis, Ərdəbil, Bakı və s. şəhərlərdə zərbxana mövcud idi. Cahangir mirzə Qacar kitabının haşiyəsində belə yazılır: "Pənah xan Nadir şah Avşarın cəsur carçılarından idi. Iran dövləti zəifləyən zaman Qarabağ və Iranı ələ keçirdi. O zamanlar müəyyən bir zərbxana olmadığı üçün Pənahabad qalasında tam əyyarlı gümüşdən sikkə yaratdı ki, indi ona "Pənahabad" deyirlər və o, məşhur Cavanşir tayfasındandır."
Azərbaycanda aparılan qazıntı sahələrindən Qarabağ hakimi Pənahəli xanın (1747-1762-ci illər) Şuşada zərb edilmiş mis sikkələri aşkar edilib (cəkisi 3,5; 4,4). Sikkəllər anonim zərb edilmişdir və iki tipə bölünmüşdir:
I tip sikkələrin aversində nöqtəvari və düzxətli çərçivənin daxilində Pənahəli xanın tuğrası verilib, sikkənin reversində nöqtəvari və düzxətli çərçivənin daxilində "Pənahabad/zərb" sözü zərb edilib. II tip sikkələrin aversi I tipdə olduğu kimidir, sikkənin reversində nöqtəvari və düzxətli çərçivənin daxilində "Pənahabad" sözü zərb edilib. Sikkələrin üzərində zərb tarixi oxunmur. Analoji sikkələr professor M.Ə.Seyfəddini tərəfindən çap edilmişdir.
Mənbə
- Dəyanət, Əbülhəsən. Ölçü və dəyərlərin tarixi lüğəti; pul və sikkələr (Əltəhfimdən). Təbriz, "Nima", 1376, Ç.Ə. II c.
- Şəmimi Əli Əsgər. Iran Qacar səltənəti dövründə. III cild. Tehran, Elmi, 1371, səh. 305
- M.İ.Əmrahov, Ə.Çingizoğlu, H.İ.Həsənov, Qarabağ xanlığı, Bakı, "Mütərcim",2008. 220 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Penahabad penahabadi Qarabag xanliginda zerb olunan sikke TarixiPenahabad XVIII yuzilde Qarabag xanliginin paytaxti Susa seherinde Penahabad adinda gumus sikke zerb olunurdu Onun bir terefinde la ilahe illellah Mehemmeden Resulillah ve Eliyyen Veliyullah diger terefinde ise Penahabad zerbi sozleri zerb olunmusdu Onun cekisi bir misqal idi Evveller onun deyeri dord sahiye beraber bir abbasi sonralar ise on sahiye beraber oldu Tedqiqatcilar terefinden Penabad kimi teleffuz olunan Penahabad Muzeffereddin sah seltenetinin sonuna kimi Iranda revac tapmisdi Ondan sonra da on sahiliq sikkelere Cenubi Azerbaycanda Penabad deyirdiler Tarixi luget kitabinda Penahabad sikkesinin deyeri ve olcusu haqqinda bele yazilir Penahabadi nin qisaldilmis adi olan Penabadi sikke adidir ki Cavansir elinin bascisi Penahabadda zerb etmis Penahabadi sonra ise Penahabad ve Penabad adi ile meshur olmusdur O gumusdur ve yarim qran yeni on sahi deyeri var Penabadi Penahabadi gumus puldur ki xanliqlar zamaninda XVIII XIX yuzillerde Azerbaycanda movcud olmusdur Bu sikke Penaheli xan Saricali Cavansir zamaninda Penahabad qalasinda zerb olunmusdur ve onun deyeri on sahi yaxud 18 qepik gumus ve ya 70 qepik rus mis pulu qiymetinde idi Iran Islam sahlarinin sikkeleri kitabinda yazdigina gore bu pulun cinsi gumus cekisi 4 2 qram diametri 2 1 sm olmus sikkenin arxasinda Zerbi Penahabadi uz terefinde ise cetinlikle oxunan mueyyen hisse asagidaki kimi qeyd edilmisdir Sikke Sahibqrani bename Saheb Tarixci yazir Iranin bezi vilayetlerinde on sahini Penabad Penahabad ve ya Pehnabad hesab edirler 2 Tarixci bu sikkeleri Pehnabad Penahabad adlandirir 3 Bezi Qacar sahlari dovrunde ayri ayri adli sikkeler zerb olunmusdur ki onlarin da deyeri on sahi olmusdur Ancaq onlarin uzerinde Penahabad sozu goze deymese de Penahabadi adi ile meshur idiler O cumleden Muzeffereddin sah zamaninda uzerine 500 dinar qeyd edilmis ve 1319 cu ilde hicri qemeri tarixinde zerb edilmis yarim qran liq Mehemmedeli sah hakimiyyeti zamaninda uzerine 500 dinar yazilmis 1326 ci ilde zerb edilmis yarim qran liq Rza sah selteneti dovrunde uzerine pansed dinar 500 dinar ve 1307 hicri semsi tarixinde hekk olunmus elece de uzerine yarim rial yazilmis ve 1313 cu ilde zerb olunmus yarim rialliq sikkenin de deyeri on sahi olmus ve bunlarin hamisi Penahabadi yaxud da mehelli istilahi ile desek Penabad adi ile meshur idi Penahabad Ebdulqefar Necmeddovle 1318 ci hicri qemeri tarixinde nesr etdirdiyi Vesitul hesab eserinde Penabad i yarim qran yaxud on sahi deyeri olan gumus sikke hesab edir Bu yazilardan melum olur ki o zaman hetta ehtimal ki sonralar da meydana cixan sikkeler Penabad Penabadi ve ya Penahabadi adi ile meshur olmuslar Bu sikkelerin zerb olunmasi ve ona gosteris veren sexs baresinde uc nezeriyye ireli surulmusdur Ebulhesen Deyanet her uc nezeriyyeni oz eserinde vermis ve sonra muqayise etmisdir 1 Professor Seid Nefisi yazir Qacar dovrunde qizil esrefi sikkesinin deyeri iki tumen idi O dovrde Sefevi zamaninin sikkeleri helelik dovriyyede idi Bunlardan biri II Sah Abbasin adina zerb olunmus Ebbasi sikkesi digeri ise Azerbaycan Penahabadinda zerb olunmus sikke idi ki ona Penahabadi deyirdiler Bu kelme camaatin dilinde Penabad a cevrilmisdir Qran sikkesi revac tapdiqdan sonra da camaat kohne adetle on sahi yaxud yarim qran a bir Penabad ve dord sahi ya ise bir Ebbasi deyirdiler Elece de kohne adetle en asagi sikkeye pul deyirdiler Bundan basqa yarim pulluq ve iki pulluq sikkeler de var idi 2 Qaim Meqami bu barede nezeriyyesini bele izhar edir Penabay xan Azerbey yarim qranliq sikke vurub oz adi ile adlandirdi ki buna da son zamanlara qeder Penabad deyirdiler Bu onun yadigaridir 3 Elinegi Behruzi Sirazi Qazruninin luget ve uc bucaqlari nda yazir Pehnabadi on sahidir yarim qran qranin yarisi Nece ki uc Pehnabadi bir rial yarimdir Soyleyirler ki Penabay xan Monqol yarim qranliq sikke vurub oz adi ile adlandirdi Ona gore Pehnabadi xalq arasinda qisaldilmis sekilde Penabadi dir Birinci nezeriyye tesdiq oluna bilmez Cunki evvelen Sefeviler dovrunde Irana sefer etmis Sarden ve Taverniyenin tedqiqat ve nezeriyyelerinde xususile de Sardeninkide tedqiqatcilar Sefeviler dovrundeki sikkeler behsine diqqet yetirdikde Penahabadi adina rast gelmediler Muasir tedqiqatci tarixci alimler her ikisi bu barede tedqiqat aparmis professor Nesrullah Felsefi ve Agayi Ebulqasim Tahiri Sefevi dovrunde bu sikkelerin adini bele cekmemisler Ikincisi Penahabad qalasi Sefeviler zamaninda deyil Kerim xan Zend zamaninda tikilmisdir Professor Nefisinin tesevvur ve subhelerinin menseyi her birinin atasinin adi Panaheli xan yaxud Penah xan olan uc Ibrahimxelilin movcud olmasidir ki bunlarin da her biri Boyuk Sah Abbas zamanindan Aga Mehemmed sah zamanina qeder novbe ile Qarabagda Cavansir elinin bascisi kimi yasamislar Ikinci ve ucuncu nezeriyyelerin tesdiqinde bele ferz etmek olar ki ya onlarin her ikisi eyni menbeden istifade etmis yaxud da biri digerinden iqtibas etmisdir Belelikle burada da cetinlik yaranir Evvela Penahabad sozu hec bir fars turk ve Azerbaycan dili qayda qanunu ile Penabaya mensubdur menasini vermir Ikincisi yazici elde olan menbelere muraciet ederken ne Monqol dovrunde ve ne de sonraki Sefeviler dovrunde Penabay adli bir kese rast gelmedi ve eger Azerbey Azerbeytemur dan sohbet gedirse bu sekkizinci esre aiddir ve onun Penah beye yaxud Penah xana hec bir aidiyyati yoxdur Tarixci Ebulhesen Deyanet Deyer ve olculerin tarixi lugeti kitabinda Rzaqulu xan Hidayetin Cavansir elinin menseyi ve esli qalalarin tikintisi sikkelerin zerbi haqqindaki fikirlerini tesdiq edir ve elave olaraq gosterir ki miladi on sekkizinci esrin ikinci yarisi yaxud teqriben yeddinci onilliyinde Penahabad qalasinda zerbxana acildi ve Qarabag hakimi ucuncu Penah xanin emri ile burada gumus sikke zerb olundu Bu pullar Qarabagdan xaricde genis bir menteqede revac tapdi Onun uzerinde Zerb e Penahabad hekk olundu ki qisaldilmis sekilde Penabad adlandirdilar Bu zaman Naxcivan Tebriz Gence Samaxi Tiflis Erdebil Baki ve s seherlerde zerbxana movcud idi Cahangir mirze Qacar kitabinin hasiyesinde bele yazilir Penah xan Nadir sah Avsarin cesur carcilarindan idi Iran dovleti zeifleyen zaman Qarabag ve Irani ele kecirdi O zamanlar mueyyen bir zerbxana olmadigi ucun Penahabad qalasinda tam eyyarli gumusden sikke yaratdi ki indi ona Penahabad deyirler ve o meshur Cavansir tayfasindandir Azerbaycanda aparilan qazinti sahelerinden Qarabag hakimi Penaheli xanin 1747 1762 ci iller Susada zerb edilmis mis sikkeleri askar edilib cekisi 3 5 4 4 Sikkeller anonim zerb edilmisdir ve iki tipe bolunmusdir I tip sikkelerin aversinde noqtevari ve duzxetli cercivenin daxilinde Penaheli xanin tugrasi verilib sikkenin reversinde noqtevari ve duzxetli cercivenin daxilinde Penahabad zerb sozu zerb edilib II tip sikkelerin aversi I tipde oldugu kimidir sikkenin reversinde noqtevari ve duzxetli cercivenin daxilinde Penahabad sozu zerb edilib Sikkelerin uzerinde zerb tarixi oxunmur Analoji sikkeler professor M E Seyfeddini terefinden cap edilmisdir MenbeDeyanet Ebulhesen Olcu ve deyerlerin tarixi lugeti pul ve sikkeler Eltehfimden Tebriz Nima 1376 C E II c Semimi Eli Esger Iran Qacar selteneti dovrunde III cild Tehran Elmi 1371 seh 305 M I Emrahov E Cingizoglu H I Hesenov Qarabag xanligi Baki Mutercim 2008 220 seh Hemcinin baxQarabag Qarabag xanligi