Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pseudaulacaspis pentagona (lat. Pseudaulacaspis pentagona) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin yarımsərtqanadlılar dəstəsinin diaspididae fəsiləsinin pseudaulacaspis cinsinə aid heyvan növü.
| Pseudaulacaspis pentagona | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Ranqsız: Dəstəüstü: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Pseudaulacaspis pentagona | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarici quruluşu
Mərdəkan dendrarisində tut və söyüd bitkisi üzərində aparılan müşahidələrə əsasən, dişi fərdinin bədəni oval formada, sarı və ya açıq limon rəngində, uzunluğu 1,0-1,5 mm olmaqla çanağın altında yerləşir. Qanadları və ayaqları yoxdur. Dişi fərdin çanağı 1,5-2,5 mm uzunluqda, ağ-sarımtıl rəngdə olmaqla girdə və yastıdır. Erkək fərdi dişi fərddən fərqləndirən, onun sarı rəngdə bir cüt qanadlara malik olmasıdır. Erkəklərin nimfal çanağı ağımtıldır, uzunsovdur, 1 sürfə çanaqcığına malikdir ki, bu da çanağın baş tərəfində yerləşir. Yanlarda 2 ədəd uzunsov nov vardır. Sürfə çanağı çox yumşaq olub, içərisində erkək fərdlər inkişaf edir. Yetkin erkək fərdlər qanadlıdır, 3 cüt ətrafa, bığcığa və gözlərə malikdir. Uzun kopulyativ aparat aydın görünür. Rəngi sarımtıl narıncı rənglidir. Bədənin ölçüsü 0,7-1,0 mm-dir (cinsi orqan bura daxil deyildir). Erkəyin inkişafı nimfal çanağın altında gedir, yetkin halda çanağın altından (arxa tərəfdən) çıxır və ucurlar.
Həyat tərzi
Abşeron şəraitində dişi fərdlər, 8-140C temperaturda aprel ayının əvvəli və ortalarında yumurta qoymağa başlayırlar.Yumurta qoyma prosesi təxminən 30-40 gün davam edir. Çanağının altında yumurtalar olan dişi fərdlərə mayın sonuna qədər təsadüf olunur. Yumurtadan 6-8 günlük inkişafdan sonra “avara sürfələr” çıxır. Yumurtaqoyma aprelin axırı, mayın əvvəlinədək davam edir. May ayının ortalarında yumurtalardan sürfələr çıxmağa başlayır və 12-14 gün davam edir. Abşeronda tut ağacı üzərində ildə 3 nəsil verir. Zərərvericinin mayalanmış dişi fərdləri qışlayır. Martın sonundan etibarən həşəratlarda oyanma başlanır. Bədən yavaş-yavaş böyüyür, yumurta hüceyrələr formalaşır. Yumurtalar oval formadadır, rəngləri müxtəlifdir – açıq sarı, tünd sarı və narıncı rənglidir. Bu yumurtalar ucları ilə bir-birinə yumşaq ağ rəngli mumla yapışaraq zəncirlər əmələ gətirir. Adətən zəncirlərdə yumurtaların sayı 10-12 ədəd olur. Beləliklə Abşeron yarımadasında 3 nəsil verir. Bir dişi fərd yaşadığı müddətdə 150-dən 200-ə qədər yumurta qoya bilir. Yumurta oval formada olmaqla ağ, sarımtıl və bir də narıncı rəngdə, dişi fərdin bədəninin alt hissəsində olur.
I nəslin sürfələrinə mayın II ongünlüyündə təsadüf ounur, sürfələrin kütləvi cıxışı mayın II ongünlüyünün sonunda başlanır. "Avara sürfələr" yastı oval formadadır, aktiv hərəkət edirlər. Gözlərə, ətraflara və bığcığa malik olur. Yumurtanın rəngindən asılı olaraq çıxan "avara sürfələr" də ağımtıl sarı, sarı və narıncı rəngdə olur. Bu nəticələr ədəbiyyat məlumatları ilə də təsdiq olunur.
Sürfələr aktiv hərəkət edir, bir neçə saatdan 1-2 günə qədər aktiv hərəkətdə olurlar. Avara sürfələr bitkinin yeni açılmış pöhrələrinə dırmaşır, bitkinin şirəsini sormaq üçün əlverişli yer axtarırlar. Sonra sürfələr bitkiyə yapışır, ətraflar, bığcıqlar itir, mum saplar ayrılaraq ilkin çanaqcıq yaranır. Dişi fərdlər əsasən bitkinin cavan zoğlarına, yeni pöhrələrinə yapışır, erkək fərdlər isə qismən yaşlı zoğlara, budaqlara yapışır. Ağımtıl sarı rəngli sürfələrin çanaqcığı ağımtıl şəffaf, narıncı rəngli sürfələrin çanaqcığı isə qızılı rəngdə olur. Tamamilə bitkinin zoğ və budaqlarını örtərək bütöv kaloniyalar yaradır ki, bu kaloniyalarda erkək fərdlərin nimfal çanaqları dişilərin üstünü örtərək onların müxtəlif parazitlərlə yoluxmasını çətinləşdirir.
I yaşlı sürfələr 15-18 günlük inkişafdan sonra II yaşlı sürfələrə çevrilir. Artıq mayın 3-cü, iyunun 1-ci ongünlüyündə erkək və dişi fərdlər bir-birindən kəskin fərqlənir. Bu dövrdə dəyirmi ağ çanaqlı dişi fərdləri və uzunsov, bir tərəfi tamamilə sərbəst ağ çanaqlı erkək fərdləri bir-birindən asan ayırmaq olur. Ümumiyyətlə yeganə növdür ki, hələ yumurta mərhələsində yumurtalar müxtəlif rəngdə olur: ağımtıl sarı, sarımtıl, sarımtıl narıncı rəngli. Yumurtanın rəngindən asılı olaraq çıxan avara sürfələr də ağımtıl sarı, sarı, narıncı rəngdə olur.
Partenogenez çoxalması mümkün deyildir. Erkək fərdlərlə cütləşməyən dişi fərdlər yumurta qoya bilmirlər. Ağımtıl sarı rəngli sürfələrin çanaqcığı ağımtıl şəffaf, narıncı rəngli sürfələrin çanaqcığı isə qızılı rəngdə olur. Beləliklə artıq, I yaşlı sürfələrdə cinsi dimorfizm aydın görünür.
İyunun 2-3-cü ongünlüyündə II yaşlı sürfələr dişi fərdlərə çevrilir. Bu dövrdə erkəklərin uçuşu baş verir. Erkəklərin kütləvi uçuşu 15-20 gün davam edir. Bir qisim erkəklərə 30-35 gündən sonra da təsadüf olunur. Erkək fərdlər ağız aparatına malik olmadığından 2-3 gün yaşayırlar. Bunlar dişilərlə cütləşdikdən sonra məhv olur. Dişilər mayalandıqdan sonra yenidən yumurta qoymağa başlayırlar.
İyunun 3-cü ongünlüyü, iyulun 1-ci ongünlüyündə II nəslin inkişafı başlanır. II nəslin yumurta qoyan dişiləri iyunun 3-cü ongünlüyündə yaranır və iyulun ortalarına qədər təsadüf edir. II nəslin erkəkləri avqustun əvvəllərində uçur. İyulun 2-3-cü ongünlüyü, avqustun əvvələrində artıq I və II yaşlı sürfələrdən (70-80%), cavan-yetkin dişilərdən ibarət həşərat koloniyalarına təsadüf olunur. Avqustun 2-3-cü ongünlüyündə III nəslin yumurta qoyan dişiləri yaranır. Erkəklərin uçuşu sentyabrın sonu oktyabrın 1-ci yarısında baş verir.
Yumurtadan çıxan birinci yaş sürfə yaxşı inkişaf etmiş 3 cüt ayağa malik olur. Sürfələr çanağın altından çıxaraq bitkilərin gövdə, budaq və zoğlarına, yarpaq və meyvələrinə zərər verirlər. İntensiv çoxalan zərərvericidir. O, qisa müddətdə ağaclar üzərində külli miqdarda toplaşaraq koloniyalar əmələ gətirir. Bitkilərin zərərverici ilə yoluxması nəticəsində, ağacların yarpaqları tökülür, budaqları və zoğları quruyur, meyvələrin keyfiyyəti aşağı düşür. Polifaqdır, müxtəlif meyvə agaclarına, dekorativ-park və meşə bitkilərinə zərər vurur. Polifaqlıq, çox yüksək yumurta qoyma qabiliyyətinin olması, böyük ekoloji plastikliyi nəticəsində, zərərvericinin müxtəlif ekoloji şəraitə asan uyğunlaşması nəticəsində çox böyük sürətlə yayılır və yayılma arealı gündən-günə genişlənir. Azərbaycanda bu zərərverici müxtəlif meyvə ağaclarına alma, armud, şaftalı, göyəm, gavalı, gilənar, tut, alça, akasiya ağaclarının budaqlarında, gövdələrində yayılmışdır. Xüsusən tut ağaclarının gövdə və budaqlarında iri koloniyalarla yayılır, çox böyük zərər vurur, 3-4 il ərzində iri ağacların qurumasına gətirib çıxarır. Subtropik bitkilərdən limon və naringi üzərində yaşayır, güclü yoluxmada çox böyük zərər vurur. Dekorativ bitkilərdən Lənkəran akasiyası və söyüdə daha çox zərər vurur.
Bioekoloji xüsusiyyətlərini daha yaxşı tədqiq etmək üçün onun laboratoriyada kartof yumruları üzərində artırılması metodikası işlənib hazırlanmışdır. Bu məqsədlə üstü hamar kartof yumruları bu həşərat ilə yoluxdurulur. Təbii şəraitdə bu həşərat ilə yoluxmuş bitkinin hər hansı bir hissəsi kəsilir və saxlanılır. Sürfələrin kütləvi çıxışı dövründə kartof yumruları zərərverici ilə yoluxdurulur.
Yayılması
Şərqi Asiya mənşəlidir, vətəni Çin, Koreya, Yaponiya sayılır. Sonralar bu zərərverici bitkilərlə subtropik iqlimə malik Avropa dövlətlərində yayılmışdır. Hazırda nəinki subtropik iqlimli, eləcə də mötədil iqlimə malik dövlətlərdə də yayılaraq əksər ağac və kolların aqressiv düşməninə çevrilmişdir. ABŞ, Almaniya, Bolqarıstan, Fransa, İtaliya, İngiltərə, İsveçrə, İspaniya, Macarıstan, Yunanıstan, Gürcüstan, Əfqanıstan, İran, Suriya, Türkiyə, Yaponiya, Çin, Azərbaycan.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pseudaulacaspis pentagona lat Pseudaulacaspis pentagona heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin yarimsertqanadlilar destesinin diaspididae fesilesinin pseudaulacaspis cinsine aid heyvan novu Pseudaulacaspis pentagonaElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz ParaneopteralarDesteustu Deste YarimsertqanadlilarYarimdeste Infradeste Fesileustu CoccoideaFesile DiaspididaeYarimfesile Triba Yarimtriba Cins PseudaulacaspisNov Pseudaulacaspis pentagonaBeynelxalq elmi adiPseudaulacaspis pentagona 1886Sekil axtarisiITIS 200836NCBI 340619EOL 841848Xarici qurulusuMerdekan dendrarisinde tut ve soyud bitkisi uzerinde aparilan musahidelere esasen disi ferdinin bedeni oval formada sari ve ya aciq limon renginde uzunlugu 1 0 1 5 mm olmaqla canagin altinda yerlesir Qanadlari ve ayaqlari yoxdur Disi ferdin canagi 1 5 2 5 mm uzunluqda ag sarimtil rengde olmaqla girde ve yastidir Erkek ferdi disi ferdden ferqlendiren onun sari rengde bir cut qanadlara malik olmasidir Erkeklerin nimfal canagi agimtildir uzunsovdur 1 surfe canaqcigina malikdir ki bu da canagin bas terefinde yerlesir Yanlarda 2 eded uzunsov nov vardir Surfe canagi cox yumsaq olub icerisinde erkek ferdler inkisaf edir Yetkin erkek ferdler qanadlidir 3 cut etrafa bigciga ve gozlere malikdir Uzun kopulyativ aparat aydin gorunur Rengi sarimtil narinci renglidir Bedenin olcusu 0 7 1 0 mm dir cinsi orqan bura daxil deyildir Erkeyin inkisafi nimfal canagin altinda gedir yetkin halda canagin altindan arxa terefden cixir ve ucurlar Heyat terziAbseron seraitinde disi ferdler 8 140C temperaturda aprel ayinin evveli ve ortalarinda yumurta qoymaga baslayirlar Yumurta qoyma prosesi texminen 30 40 gun davam edir Canaginin altinda yumurtalar olan disi ferdlere mayin sonuna qeder tesaduf olunur Yumurtadan 6 8 gunluk inkisafdan sonra avara surfeler cixir Yumurtaqoyma aprelin axiri mayin evvelinedek davam edir May ayinin ortalarinda yumurtalardan surfeler cixmaga baslayir ve 12 14 gun davam edir Abseronda tut agaci uzerinde ilde 3 nesil verir Zerervericinin mayalanmis disi ferdleri qislayir Martin sonundan etibaren heseratlarda oyanma baslanir Beden yavas yavas boyuyur yumurta huceyreler formalasir Yumurtalar oval formadadir rengleri muxtelifdir aciq sari tund sari ve narinci renglidir Bu yumurtalar uclari ile bir birine yumsaq ag rengli mumla yapisaraq zencirler emele getirir Adeten zencirlerde yumurtalarin sayi 10 12 eded olur Belelikle Abseron yarimadasinda 3 nesil verir Bir disi ferd yasadigi muddetde 150 den 200 e qeder yumurta qoya bilir Yumurta oval formada olmaqla ag sarimtil ve bir de narinci rengde disi ferdin bedeninin alt hissesinde olur I neslin surfelerine mayin II ongunluyunde tesaduf ounur surfelerin kutlevi cixisi mayin II ongunluyunun sonunda baslanir Avara surfeler yasti oval formadadir aktiv hereket edirler Gozlere etraflara ve bigciga malik olur Yumurtanin renginden asili olaraq cixan avara surfeler de agimtil sari sari ve narinci rengde olur Bu neticeler edebiyyat melumatlari ile de tesdiq olunur Surfeler aktiv hereket edir bir nece saatdan 1 2 gune qeder aktiv hereketde olurlar Avara surfeler bitkinin yeni acilmis pohrelerine dirmasir bitkinin siresini sormaq ucun elverisli yer axtarirlar Sonra surfeler bitkiye yapisir etraflar bigciqlar itir mum saplar ayrilaraq ilkin canaqciq yaranir Disi ferdler esasen bitkinin cavan zoglarina yeni pohrelerine yapisir erkek ferdler ise qismen yasli zoglara budaqlara yapisir Agimtil sari rengli surfelerin canaqcigi agimtil seffaf narinci rengli surfelerin canaqcigi ise qizili rengde olur Tamamile bitkinin zog ve budaqlarini orterek butov kaloniyalar yaradir ki bu kaloniyalarda erkek ferdlerin nimfal canaqlari disilerin ustunu orterek onlarin muxtelif parazitlerle yoluxmasini cetinlesdirir I yasli surfeler 15 18 gunluk inkisafdan sonra II yasli surfelere cevrilir Artiq mayin 3 cu iyunun 1 ci ongunluyunde erkek ve disi ferdler bir birinden keskin ferqlenir Bu dovrde deyirmi ag canaqli disi ferdleri ve uzunsov bir terefi tamamile serbest ag canaqli erkek ferdleri bir birinden asan ayirmaq olur Umumiyyetle yegane novdur ki hele yumurta merhelesinde yumurtalar muxtelif rengde olur agimtil sari sarimtil sarimtil narinci rengli Yumurtanin renginden asili olaraq cixan avara surfeler de agimtil sari sari narinci rengde olur Partenogenez coxalmasi mumkun deyildir Erkek ferdlerle cutlesmeyen disi ferdler yumurta qoya bilmirler Agimtil sari rengli surfelerin canaqcigi agimtil seffaf narinci rengli surfelerin canaqcigi ise qizili rengde olur Belelikle artiq I yasli surfelerde cinsi dimorfizm aydin gorunur Iyunun 2 3 cu ongunluyunde II yasli surfeler disi ferdlere cevrilir Bu dovrde erkeklerin ucusu bas verir Erkeklerin kutlevi ucusu 15 20 gun davam edir Bir qisim erkeklere 30 35 gunden sonra da tesaduf olunur Erkek ferdler agiz aparatina malik olmadigindan 2 3 gun yasayirlar Bunlar disilerle cutlesdikden sonra mehv olur Disiler mayalandiqdan sonra yeniden yumurta qoymaga baslayirlar Iyunun 3 cu ongunluyu iyulun 1 ci ongunluyunde II neslin inkisafi baslanir II neslin yumurta qoyan disileri iyunun 3 cu ongunluyunde yaranir ve iyulun ortalarina qeder tesaduf edir II neslin erkekleri avqustun evvellerinde ucur Iyulun 2 3 cu ongunluyu avqustun evvelerinde artiq I ve II yasli surfelerden 70 80 cavan yetkin disilerden ibaret heserat koloniyalarina tesaduf olunur Avqustun 2 3 cu ongunluyunde III neslin yumurta qoyan disileri yaranir Erkeklerin ucusu sentyabrin sonu oktyabrin 1 ci yarisinda bas verir Yumurtadan cixan birinci yas surfe yaxsi inkisaf etmis 3 cut ayaga malik olur Surfeler canagin altindan cixaraq bitkilerin govde budaq ve zoglarina yarpaq ve meyvelerine zerer verirler Intensiv coxalan zerervericidir O qisa muddetde agaclar uzerinde kulli miqdarda toplasaraq koloniyalar emele getirir Bitkilerin zererverici ile yoluxmasi neticesinde agaclarin yarpaqlari tokulur budaqlari ve zoglari quruyur meyvelerin keyfiyyeti asagi dusur Polifaqdir muxtelif meyve agaclarina dekorativ park ve mese bitkilerine zerer vurur Polifaqliq cox yuksek yumurta qoyma qabiliyyetinin olmasi boyuk ekoloji plastikliyi neticesinde zerervericinin muxtelif ekoloji seraite asan uygunlasmasi neticesinde cox boyuk suretle yayilir ve yayilma areali gunden gune genislenir Azerbaycanda bu zererverici muxtelif meyve agaclarina alma armud saftali goyem gavali gilenar tut alca akasiya agaclarinin budaqlarinda govdelerinde yayilmisdir Xususen tut agaclarinin govde ve budaqlarinda iri koloniyalarla yayilir cox boyuk zerer vurur 3 4 il erzinde iri agaclarin qurumasina getirib cixarir Subtropik bitkilerden limon ve naringi uzerinde yasayir guclu yoluxmada cox boyuk zerer vurur Dekorativ bitkilerden Lenkeran akasiyasi ve soyude daha cox zerer vurur Bioekoloji xususiyyetlerini daha yaxsi tedqiq etmek ucun onun laboratoriyada kartof yumrulari uzerinde artirilmasi metodikasi islenib hazirlanmisdir Bu meqsedle ustu hamar kartof yumrulari bu heserat ile yoluxdurulur Tebii seraitde bu heserat ile yoluxmus bitkinin her hansi bir hissesi kesilir ve saxlanilir Surfelerin kutlevi cixisi dovrunde kartof yumrulari zererverici ile yoluxdurulur YayilmasiSerqi Asiya menselidir veteni Cin Koreya Yaponiya sayilir Sonralar bu zererverici bitkilerle subtropik iqlime malik Avropa dovletlerinde yayilmisdir Hazirda neinki subtropik iqlimli elece de motedil iqlime malik dovletlerde de yayilaraq ekser agac ve kollarin aqressiv dusmenine cevrilmisdir ABS Almaniya Bolqaristan Fransa Italiya Ingiltere Isvecre Ispaniya Macaristan Yunanistan Gurcustan Efqanistan Iran Suriya Turkiye Yaponiya Cin Azerbaycan IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Hemcinin bax