Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Protorenessans (q.yun. πρῶτος — «erkən» и fr. Renaissance — «İntibah») — italyan mədəniyyəti tarixinin erkən Renassans dövrü.
XIII-XIV əsr İtaliya mədəniyyətində güclü Bizans və qotik ənənələr fonunda yeni sənət xüsusiyyətləri təzahür etməyə başladı ki, bu da gələcək İntibahın başlanğıcından xəbər verirdi. Ona görə də bu dövrü, məhz Protorenessans (daha doğrusu, Renessansa giriş kimi də başa düşmək olar, Protorenessans yunanca «ilkin deməkdir») adlandırırlar.
İtaliyada bu dövr yalnız Toskana və Romada mövcud idi. İtaliya mədəniyyətində köhnə və yeni sənət cizgiləri bir-birilə çulğalaşırdı. «Orta əsrlərin son şairi və yeni dövrün ilk şairi» Dante Aliqyeri (1265-1321) İtalyan ədəbi dilini yaratdı. Onun başladığı işin ardıcılları XIV əsrdə görkəmli florensiyalılar F. Petrarka (13041374), C. Bokkaçço (1313-1375), məşhur memar və heykəltaraşlar Nikkolo və C. Pizano, A. Kambio və rəngkar Otto di Bondone idi.
Memarlıqda İtaliya sənəti uzun müddət orta əsr ənənələrinin qanunlarına uyğun mövcud idi ki, bu əsasən qotika motivlərində daha aydıncasına görünürdü. Bununla yanaşı, İtaliya qotikası daha çox sakit, iti formalara, memarlığın horizontal bölgülərinə, divarların geniş səthlərinə daha diqqət yetirirdi. Florensiyanın ən böyük kilsəsi sayılan Santa-Kroçe Arnolfoun Kambio tərəfindən XIII əsrin sonlarında tikilməyə başlamışdı. Tikili özünün geniş aralıqları, vahid işıqlı daxili məkanı, qotik tacları ilə digərlərindən seçilirdi.
1296-cı ildə Florensiyada Santa-Mariya del Fore kilsəsi tikilməyə başlayır. Onun tikintisinin sona yetməsi yalnız erkən İntibah çağlarına qədər davam edir. 1334-cü ildə cottonun layihəsi əsasında zəngli kilsənin tikintisinə başlanır. Buna kampanila da deyirdilər.
Şəhər sarayları içərisində isə Florensiyadakı palatso della Sinyoriya adlı tikili daha məşhur idi. Belə güman edilir ki, onun da müəllifi Arnolfo di Kambiodur. Bu bina Florensiyanın müstəqilliyinin rəmzi kimi özünü tanıtmışdı. protorenaissance-protorenessans
Protorenessansın heykəltaraşlığı, xüsusilə, Pizano məktəbində özünü daha dolğun büruzə verirdi. Onun əsasını heykəltaraş Nikolo Pizano (1220-1278/1284 il) qoymuşdu. Onun yaradıcılığını antik ənənələr təşkil etdiyindən, yetkin Roma və erkən xristianlıq dövrü sarkofaq heykəltaraşlıq tərtibatlarının öyrənilməsinə üstünlük verirdi. Pizadakı altıtəbəqəli mərmər kafedra (1260) İntibah heykəltaraşlığının görkəmli nailiyyəti hesab edilməklə, gələcəkdə ümumiyyətlə İntibahın inkişafına təkan verdi. Ağ, qırmızı, çəyhrayı, tünd yaşıl mərmərdən hazırlanmış kafedra bütöv bir memarlıq tikilisini, ansamblını yaradır. Divarlarda İsa peyğəmbərin həyatına aid relyeflər isə, tikilinin gözəlliyini artıran xüsusiyyətlərdəndir.
Nikolo Pizano məktəbindən Protorenessans dövrünün görkəmli sənətkarları çıxmışdı. Onlardan biri oğlu covanni Pizano və heykəltaraş kimi tanınan Arnolfo di Kambiodur. Ata və oğulun birgə işlədiyi ən gözəl işlərdən biri Perucci meydanındakı fəvvarədir. Çoxsaylı relyef və heykəllərlə bəzədilmiş Fonte Macore fəvvarəsi şəhərin fəxrinə çevrildi. Bu əsərlərdə sənətkarlar insan bədəninin hərəkət zənginliyini əks etdirə bilmişlər.
Rəngkarlıqda isə bu dövrün görkəmli nümayəndəsi cotto di Bondon hesab edilir. Onu çox vaxt protorenessans rəngkarlığının islahatçısı da adlandırırlar. Onun yaradıcılığı əsasında böyük və qəti texnikaya malik olan mozaika öz yerini freska texnikasına verdi ki, bu da İntibah təsviri sənəti üçün çox zəruri idi. Əvvəla bu yeni freska, materialın daha həcmli çatdırılması, həm də çoxfiqurlu kompozisiyaların yardılmasını təmin edirdi.
Cotto ilk dəfə təbiəti rəngkarlıqla təqlid etməyə başlamışdı. O, ilk dəfə canlı insanların naturadan rəsmini yaratmağa başlamışdı ki, bunu nə Bizans, nə də orta əsrlər mədəniyyətlərində etməmişlər. cotto rəngkarlığı, əvvəlki rəssamlara nisbətən daha emosionaldır. O, bir çox bədii obrazlar yartmışdı ki, bunları ifadəliliyinə görə etalon kimi qəbul etmək olar.
Protorenessans dövrünün ədəbiyyatı da bəşəri əhəmiyyət kəsb edərək Dante, Petrarka, kimi dahilər yetişdirmişdi. Aligyeri Dante (1265-1321) yaradıcılığı «yeni şirin üslub» adlanan məşhur məktəb kimi tanınmağa başladı. Burada qadına münasibət ideallaşdırılaraq ona müdriklik, xeyirxahlıq rəmzi kimi yanaşıldı. Onun ilk şerləri məhəbbət məzmunludur, əsərlərinin başlıca qəhrəmanı Beatriçe adlı qadındır.
Dante dünya mədəniyyəti tarixində Dante «İlahi komediya»nın müəllifi kimi silinməz iz buraxmışdır. Əsərin «komediya» adlandırılması o dövrdə əsərlərin pis başlanğıc və yaxşı sonluqla qurtarması ilə izah olunursa, «İlahi» epitet, bədii əhəmiyyət və poetik kamilliyin vəhdəti kimi başa düşülməlidir. «İlahi komediya» üç əsas hissədən – «cəhənnəm», «Məşhər» və «cənnət» dən ibarətdir. Hər hissə 33 nəğməni əhatə edir. Bu əsərdə insanın ölümündən sonrakı həyatı tərənnüm olunur. Hər hissədə müəllif bədii təhlil verir, dünyanın, təbiət və insanın yaranması mövcudluğunun unikal mənzərəsini yaradır. Dante öz əsərində fərdi təxəyyülündən o dərəcədə yerli-yerində istifadə etmişdir ki, əsəri oxuyan hər bir kəs, doğrudan da axirəti səyahət etmiş olur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Protorenessans q yun prῶtos erken i fr Renaissance Intibah italyan medeniyyeti tarixinin erken Renassans dovru Cotto Iudanin opusu Skrovenyi kapellasi XIII XIV esr Italiya medeniyyetinde guclu Bizans ve qotik eneneler fonunda yeni senet xususiyyetleri tezahur etmeye basladi ki bu da gelecek Intibahin baslangicindan xeber verirdi Ona gore de bu dovru mehz Protorenessans daha dogrusu Renessansa giris kimi de basa dusmek olar Protorenessans yunanca ilkin demekdir adlandirirlar Italiyada bu dovr yalniz Toskana ve Romada movcud idi Italiya medeniyyetinde kohne ve yeni senet cizgileri bir birile culgalasirdi Orta esrlerin son sairi ve yeni dovrun ilk sairi Dante Aliqyeri 1265 1321 Italyan edebi dilini yaratdi Onun basladigi isin ardicillari XIV esrde gorkemli florensiyalilar F Petrarka 13041374 C Bokkacco 1313 1375 meshur memar ve heykeltaraslar Nikkolo ve C Pizano A Kambio ve rengkar Otto di Bondone idi Memarliqda Italiya seneti uzun muddet orta esr enenelerinin qanunlarina uygun movcud idi ki bu esasen qotika motivlerinde daha aydincasina gorunurdu Bununla yanasi Italiya qotikasi daha cox sakit iti formalara memarligin horizontal bolgulerine divarlarin genis sethlerine daha diqqet yetirirdi Florensiyanin en boyuk kilsesi sayilan Santa Kroce Arnolfoun Kambio terefinden XIII esrin sonlarinda tikilmeye baslamisdi Tikili ozunun genis araliqlari vahid isiqli daxili mekani qotik taclari ile digerlerinden secilirdi 1296 ci ilde Florensiyada Santa Mariya del Fore kilsesi tikilmeye baslayir Onun tikintisinin sona yetmesi yalniz erken Intibah caglarina qeder davam edir 1334 cu ilde cottonun layihesi esasinda zengli kilsenin tikintisine baslanir Buna kampanila da deyirdiler Seher saraylari icerisinde ise Florensiyadaki palatso della Sinyoriya adli tikili daha meshur idi Bele guman edilir ki onun da muellifi Arnolfo di Kambiodur Bu bina Florensiyanin musteqilliyinin remzi kimi ozunu tanitmisdi protorenaissance protorenessans Protorenessansin heykeltarasligi xususile Pizano mektebinde ozunu daha dolgun buruze verirdi Onun esasini heykeltaras Nikolo Pizano 1220 1278 1284 il qoymusdu Onun yaradiciligini antik eneneler teskil etdiyinden yetkin Roma ve erken xristianliq dovru sarkofaq heykeltarasliq tertibatlarinin oyrenilmesine ustunluk verirdi Pizadaki altitebeqeli mermer kafedra 1260 Intibah heykeltarasliginin gorkemli nailiyyeti hesab edilmekle gelecekde umumiyyetle Intibahin inkisafina tekan verdi Ag qirmizi ceyhrayi tund yasil mermerden hazirlanmis kafedra butov bir memarliq tikilisini ansamblini yaradir Divarlarda Isa peygemberin heyatina aid relyefler ise tikilinin gozelliyini artiran xususiyyetlerdendir Nikolo Pizano mektebinden Protorenessans dovrunun gorkemli senetkarlari cixmisdi Onlardan biri oglu covanni Pizano ve heykeltaras kimi taninan Arnolfo di Kambiodur Ata ve ogulun birge islediyi en gozel islerden biri Perucci meydanindaki fevvaredir Coxsayli relyef ve heykellerle bezedilmis Fonte Macore fevvaresi seherin fexrine cevrildi Bu eserlerde senetkarlar insan bedeninin hereket zenginliyini eks etdire bilmisler Rengkarliqda ise bu dovrun gorkemli numayendesi cotto di Bondon hesab edilir Onu cox vaxt protorenessans rengkarliginin islahatcisi da adlandirirlar Onun yaradiciligi esasinda boyuk ve qeti texnikaya malik olan mozaika oz yerini freska texnikasina verdi ki bu da Intibah tesviri seneti ucun cox zeruri idi Evvela bu yeni freska materialin daha hecmli catdirilmasi hem de coxfiqurlu kompozisiyalarin yardilmasini temin edirdi Cotto ilk defe tebieti rengkarliqla teqlid etmeye baslamisdi O ilk defe canli insanlarin naturadan resmini yaratmaga baslamisdi ki bunu ne Bizans ne de orta esrler medeniyyetlerinde etmemisler cotto rengkarligi evvelki ressamlara nisbeten daha emosionaldir O bir cox bedii obrazlar yartmisdi ki bunlari ifadeliliyine gore etalon kimi qebul etmek olar Protorenessans dovrunun edebiyyati da beseri ehemiyyet kesb ederek Dante Petrarka kimi dahiler yetisdirmisdi Aligyeri Dante 1265 1321 yaradiciligi yeni sirin uslub adlanan meshur mekteb kimi taninmaga basladi Burada qadina munasibet ideallasdirilaraq ona mudriklik xeyirxahliq remzi kimi yanasildi Onun ilk serleri mehebbet mezmunludur eserlerinin baslica qehremani Beatrice adli qadindir Dante dunya medeniyyeti tarixinde Dante Ilahi komediya nin muellifi kimi silinmez iz buraxmisdir Eserin komediya adlandirilmasi o dovrde eserlerin pis baslangic ve yaxsi sonluqla qurtarmasi ile izah olunursa Ilahi epitet bedii ehemiyyet ve poetik kamilliyin vehdeti kimi basa dusulmelidir Ilahi komediya uc esas hisseden cehennem Mesher ve cennet den ibaretdir Her hisse 33 negmeni ehate edir Bu eserde insanin olumunden sonraki heyati terennum olunur Her hissede muellif bedii tehlil verir dunyanin tebiet ve insanin yaranmasi movcudlugunun unikal menzeresini yaradir Dante oz eserinde ferdi texeyyulunden o derecede yerli yerinde istifade etmisdir ki eseri oxuyan her bir kes dogrudan da axireti seyahet etmis olur