Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pluton (134340 Pluto; simvolı: 
 | |
| Kəşfi | |
|---|---|
| Kəşf edən | |
| Kəşf tarixi | 18 fevral 1930 |
| Kəşf üsulu | birbaşa müşahidə |
Şərəfinə adlandırılıb | Pluton |
| Orbital xarakteristikası | |
| Dövr J2000 | |
| Afelisi | 7 311 000 000 km 48,871 a.v. |
| Perigelisi | 4 437 000 000 km 29,657 a.v. |
| Periapsidi | 4.438.120.030.056,9 m, 4.438.120.030,06 km |
| Apoapsidi | 7.376.671.004.217 m, 7.376.671.004,22 km |
Böyük yarımoxu | 5 874 000 000 082 km 39,264 a.v. |
| Orbitinin ekssentrisiteti | 0,244671664 (J2000) |
Sinodik fırlanma dövrü | 366,73 gün |
Orbital sürəti | 4,7 km/s |
| Orta anomaliyası | 0,44065 radian |
| Əyilməsi | 17,151394° 11,88° (Günəş ekvatoruna nisbətən) |
Qalxan milinin uzunluğu | 1,925167 radian |
Perisentr arqumenti | 3,91074 radian |
| Nəyin peykidir | Günəş |
| Kəşf edilmiş peykləri | 5 |
Özünə xas | 0,24880766 ± 0 |
| Fiziki xarakteristikaları | |
Ekvator radiusu | 1153±10 km |
| Qütb sıxılması | 1 |
| Kütləsi | (1,305±0,007)×1022 kq Yerin 0,00218-i Ayın 0,178-i |
Orta sıxlığı | 1,85 q/sm³ |
| 551.856,672 san. | |
| Albedo | 0,49-dan 0,66-dək (geometrik, 35% dəyişir) |
| Temperatur | min. 33 K, 44 K, maks. 55 K |
| 15,1 | |
1930-cu ildən 2006-cı ilədək Pluton Günəş sistemində doqquzuncu planet kimi qəbul edilirdi. Ancaq XX əsrin sonları və XXI əsrin əvvəllərində Günəş sistemində plutonsayağı xeyli səma cismi kəşf edildi. Onlardan Erida kütlə baxımından Plutondan 27% böyükdür. 24 avqust 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı özünün XXVI assambleyasında ilk dəfə olaraq "planet" anlayışına tərif verdi. Pluton bu tərifdə deyilən əsaslara uymadığından o planet kateqoriyasından kənarda qaldı.
NASA 19 yanvar 2006-cı ildə Plutonun kəşfi üçün "New Horizons" adlı qurğunu kosmosa göndərdi. Həmin qurğu 9 il sonra yəni, 14 iyul 2015-ci ildə Plutona 12000 km yaxınlaşaraq planetin fotosunu çəkib. Xatırladaq ki, Plutonun fotosu dünyadan 5 milyard km uzaqda çəkilib.
5 milyard km uzaqlıqda olan böyük qəlbli göy cismi: Pluton 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya Birliyi tərəfindən qoyulan planet kriteriyalarına uymadığı üçün planet statusu alınmışdır. Kəşf edildiyi 1930-cu ildən bu yana təxminən 76 il boyunca sistemin 9-cu planeti olan Plutondan niyə planet statusu alındı? Cavabı belədir:
Pluton öz içində kiçik bir sistem daşıyır. Özünə aid irili xırdalı 5 peyki vardır. Günəş sistemində böyüklük baxımından 11-ci sırada yer alır. Ancaq bəzi hadisələr Plutonu planetlikdən atılmasına səbəb olacaqdı. Bunlardan başlıca olanları:
Plutondan sonra kəşf edilən Erisin Plutondan böyük olması.
Plutonun digər planetlərlə nisbətdə çox kiçik olması. (Diametr olaraq Ayın 3/2-si böyüklüyündədir.
2005-ci il etibarı ilə Koyper qurşağında kəşf edilən minlərlə göy cisminin Plutondan çoxda fərqli olmadığı (Plutonunda bu qurşağın bir üzvü sayılması) halı bu planetin , cırtdan bir planet olduğunu gözlər önünə sərmişdir. Ayrıca Plutonun orbitinin Neptunla kəsişməsi onun planet sayılmamasının nüanslarından biridir.
2006-cı il Avqust ayında toplanan birlik, bir göy cisminin planet ola bilməsi üçün 3 kriteriyaya uyğun olmasını qərarlaşdırdı. Bu kriteriyalardan ən önəmlisi bir ulduzun ətrafında dönməsi idi. Digər kriteriyalar isə kürəsəl bir quruluşa sahib olması və ətrafındakı dağıntıları təmizləyəcək böyüklükdə olması idi. Pluton həm Günəş ətrafında dönməkdə idi, həm də kürəsəl bir quruluşa sahibdir. Ancaq ölçüləri olduqca kiçikdir. Ayrıca ən böyük peyki olan Xaron Plutonun 66%-i qədərdi və Pluton ətrafındakı dağıntını təmizləyəcək qədər böyük deyildi.
Ayrıca 1 yanvar 1801-ci ildə kəşf edilən 950 km diametrindəki təxminən 50 il boyunca sistemin 8-ci planeti olaraq sinifləndirilmişdir.
Nəticə olaraq alınan qərarda Pluton 3 kriteriyaya uymadığı üçün planet statusu alındı. Daha sonra 2008-ci ildə (təsəlli kimi) Pluton, bu sinifdən də alınaraq Koyper qurşağındakı bir çox göy cisminində yer alıdığı "Pluton kimilər" sinfinin başına gətirildi.
İşi ciddiyə alan bəzi vətəndaşlar isə Plutonun təkrar planet olması adına hərəkat etmişdirlər. Günümüzdə bəzi elm adamları da Plutonun hələdə planet olduğunu müdafiə etməkdədirlər.
Plutonun peykləri
[[File:Nh-pluto moons family portrait-truecolor.png|thumb|right|ölçü müqayisəsi]]
Plutonun 5 peyki var: Xaron, Hidra, Niks, Stiks, Kerberos
Kəşf tarixi
Adı
"Planet İks"in axtarışı
Xronoloqiya
Orbiti və fırlanması
Fiziki xarakteristikaları
Mədəniyyətdə
İstinadlar
- https://www.webcitation.org/6X1gMj0LJ?url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto.
- Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (ing.). 2015. 3 p.
- http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html.
- https://repository.si.edu/bitstream/handle/10088/27503/201527CE.pdf.
- https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html.
- JPL/NASA. "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. 2015-04-22. 2021-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-01-19.
- John Lewis, redaktorPhysics and chemistry of the solar system (2). Elsevier. 2004. səh. 64.
- . Мембрана. 2010-12-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-10.
- "Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto". New Scientist (ingilis). 08 November 2010.
- . 2011-01-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-10.
- "Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet". HubbleSite. 14 June 2007. 2011-08-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 сентября 2008.
- A. Akwagyiram. "Farewell Pluto?". BBC. 2 August 2005. 2011-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 сентября 2008.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Pluton deqiqlesdirme Pluton 134340 Pluto simvoli ve ya Gunes etrafinda dovr eden en kicik cirtdan planetlerden biri Kesf edildiyi 1930 cu ilden 2006 ci iledek planet kimi qebul edilen Pluton hal hazirda Koyper qursaginda Eridadan sonra ikinci boyuk obyekt hesab edilir PlutonKesfiKesf edenKesf tarixi18 fevral 1930Kesf usulubirbasa musahideSerefine adlandirilibPlutonOrbital xarakteristikasiDovr J2000Afelisi7 311 000 000 km 48 871 a v Perigelisi4 437 000 000 km 29 657 a v Periapsidi4 438 120 030 056 9 m 4 438 120 030 06 kmApoapsidi7 376 671 004 217 m 7 376 671 004 22 kmBoyuk yarimoxu5 874 000 000 082 km 39 264 a v Orbitinin ekssentrisiteti0 244671664 J2000 Sinodik firlanma dovru366 73 gunOrbital sureti4 7 km sOrta anomaliyasi0 44065 radianEyilmesi17 151394 11 88 Gunes ekvatoruna nisbeten Qalxan milinin uzunlugu1 925167 radianPerisentr arqumenti3 91074 radianNeyin peykidirGunesKesf edilmis peykleri5Ozune xas0 24880766 0Fiziki xarakteristikalariEkvator radiusu1153 10 kmQutb sixilmasi1Kutlesi 1 305 0 007 1022 kq Yerin 0 00218 i Ayin 0 178 iOrta sixligi1 85 q sm Firlanma dovru551 856 672 san Albedo0 49 dan 0 66 dek geometrik 35 deyisir Temperaturmin 33 K 44 K maks 55 K15 1 1930 cu ilden 2006 ci iledek Pluton Gunes sisteminde doqquzuncu planet kimi qebul edilirdi Ancaq XX esrin sonlari ve XXI esrin evvellerinde Gunes sisteminde plutonsayagi xeyli sema cismi kesf edildi Onlardan Erida kutle baximindan Plutondan 27 boyukdur 24 avqust 2006 ci ilde Beynelxalq Astronomiya Ittifaqi ozunun XXVI assambleyasinda ilk defe olaraq planet anlayisina terif verdi Pluton bu terifde deyilen esaslara uymadigindan o planet kateqoriyasindan kenarda qaldi Pluton ve peyki Xaron NASA 19 yanvar 2006 ci ilde Plutonun kesfi ucun New Horizons adli qurgunu kosmosa gonderdi Hemin qurgu 9 il sonra yeni 14 iyul 2015 ci ilde Plutona 12000 km yaxinlasaraq planetin fotosunu cekib Xatirladaq ki Plutonun fotosu dunyadan 5 milyard km uzaqda cekilib 5 milyard km uzaqliqda olan boyuk qelbli goy cismi Pluton 2006 ci ilde Beynelxalq Astronomiya Birliyi terefinden qoyulan planet kriteriyalarina uymadigi ucun planet statusu alinmisdir Kesf edildiyi 1930 cu ilden bu yana texminen 76 il boyunca sistemin 9 cu planeti olan Plutondan niye planet statusu alindi Cavabi beledir Pluton oz icinde kicik bir sistem dasiyir Ozune aid irili xirdali 5 peyki vardir Gunes sisteminde boyukluk baximindan 11 ci sirada yer alir Ancaq bezi hadiseler Plutonu planetlikden atilmasina sebeb olacaqdi Bunlardan baslica olanlari Plutondan sonra kesf edilen Erisin Plutondan boyuk olmasi Plutonun diger planetlerle nisbetde cox kicik olmasi Diametr olaraq Ayin 3 2 si boyukluyundedir 2005 ci il etibari ile Koyper qursaginda kesf edilen minlerle goy cisminin Plutondan coxda ferqli olmadigi Plutonunda bu qursagin bir uzvu sayilmasi hali bu planetin cirtdan bir planet oldugunu gozler onune sermisdir Ayrica Plutonun orbitinin Neptunla kesismesi onun planet sayilmamasinin nuanslarindan biridir 2006 ci il Avqust ayinda toplanan birlik bir goy cisminin planet ola bilmesi ucun 3 kriteriyaya uygun olmasini qerarlasdirdi Bu kriteriyalardan en onemlisi bir ulduzun etrafinda donmesi idi Diger kriteriyalar ise kuresel bir qurulusa sahib olmasi ve etrafindaki dagintilari temizleyecek boyuklukde olmasi idi Pluton hem Gunes etrafinda donmekde idi hem de kuresel bir qurulusa sahibdir Ancaq olculeri olduqca kicikdir Ayrica en boyuk peyki olan Xaron Plutonun 66 i qederdi ve Pluton etrafindaki dagintini temizleyecek qeder boyuk deyildi Ayrica 1 yanvar 1801 ci ilde kesf edilen 950 km diametrindeki texminen 50 il boyunca sistemin 8 ci planeti olaraq siniflendirilmisdir Netice olaraq alinan qerarda Pluton 3 kriteriyaya uymadigi ucun planet statusu alindi Daha sonra 2008 ci ilde teselli kimi Pluton bu sinifden de alinaraq Koyper qursagindaki bir cox goy cismininde yer alidigi Pluton kimiler sinfinin basina getirildi Isi ciddiye alan bezi vetendaslar ise Plutonun tekrar planet olmasi adina herekat etmisdirler Gunumuzde bezi elm adamlari da Plutonun helede planet oldugunu mudafie etmekdedirler Plutonun peykleri File Nh pluto moons family portrait truecolor png thumb right olcu muqayisesi Plutonun 5 peyki var Xaron Hidra Niks Stiks KerberosKesf tarixiAdi Planet Iks in axtarisi XronoloqiyaOrbiti ve firlanmasiFiziki xarakteristikalariMedeniyyetdeIstinadlarhttps www webcitation org 6X1gMj0LJ url https solarsystem nasa gov planets profile cfm Object Pluto Standish E M Keplerian elements for approximate positions of the major planets ing 2015 3 p http nssdc gsfc nasa gov planetary factsheet plutofact html https repository si edu bitstream handle 10088 27503 201527CE pdf https nssdc gsfc nasa gov planetary factsheet plutofact html JPL NASA What is a Dwarf Planet Jet Propulsion Laboratory 2015 04 22 2021 01 19 tarixinde Istifade tarixi 2022 01 19 John Lewis redaktorPhysics and chemistry of the solar system 2 Elsevier 2004 seh 64 Membrana 2010 12 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 10 Former tenth planet may be smaller than Pluto New Scientist ingilis 08 November 2010 2011 01 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 10 Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet HubbleSite 14 June 2007 2011 08 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabrya 2008 A Akwagyiram Farewell Pluto BBC 2 August 2005 2011 08 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabrya 2008